да эса new (янги) µисобланади. Русчадаги «новости» сґзининг ґзаги µам



Download 51,5 Kb.
bet1/3
Sana21.02.2022
Hajmi51,5 Kb.
#72936
  1   2   3
Bog'liq
Янгилик


ЯНГИЛИК ТУШУНЧАСИ

Кґпчилик XX асрни ахборот асри деб атади ва бундай дейишга асос бор эди. Фан-техника, иітисод, сиёсат, іисіаси инсониятни тараііиётга элтадиган барча соµалар ахборот алмашинувининг тезлигига іараб ривожланди.


¤тмишда бозорларда, тґй-маъракаларда одамлар ґзаро фикр алмашишган, муµим хабарларни билишган ва ґз юртларига іайтиб халііа етказишган бґлса, бугунга келиб бу вазифани газета, телевидение, радио ва ниµоят энг янги воситалардан бири «Интернет» (Internet) тармоІи бажармоіда.
Ґаёт шиддат билан давом этар экан, дунёнинг µар бир нуітасида воіеа-µодисалар бґлиб тураверади. Уларнинг µеч бирини іолдирмай халііа етказиш жуда мушкул. Бугунги оммавий ахборот воситалари бу воіеа-µодисаларнинг энг аµамиятли, энг іизиіарлиларинигина танлаб чоп этиш, эфирга бериш, интернет тармоІи оріали таріатишга ґтди. Яъни, хабарлар «муµим» ёки «муµим эмас»га ажралди. Журналистикага эса муµим хабарни англатадиган янги атама кириб келди. У ЯНГИЛИКЛАР дея номланди. Бугун дунё матбуотида янгиликнинг аµамияти катта. Матбуот нашрлари - газета ва журналларнинг биринчи саµифалари янгиликка ажратилади. Радио ва телевидение оріали намойиш іилинадиган ва µаво мавжларига узатиладиган ахборот дастурлари ґзларининг биринчи мавзуларини янгилик билан бошлайдилар.
Шу боис «Янгиликлар» деганда бугун кґпчилик матбуотдаги рукн ёки телевидение ва радиодаги дастурларни, аниіроІи унда бериладиган янги ахборотларни тушунади. Хорижда анча даврлардан буён шундай. Дейлик инглиззабон давлатларда янгилик деганда инглиз тилида чоп этиладиган газета ва журналлардаги турли янги ахборотлар, шунингдек ТВ ва РВ даги янгиликлар дастурлари тушунилади. Уч тилда µам ґзак битта - яъни ґзбекча янгиликларда янги, «news»(янгиликлар)да эса new (янги) µисобланади. Русчадаги «новости» сґзининг ґзаги µам новый(янги)дир.
Бугун дунёда news атамаси соф оммавий ахборот воситалари билан боІлиі атамага айланган. У журналистикадаги барча жанрлар асоси сифатида µам тан олинган. ¤збекистонда эса бунга замин мустаіилликка эришгач яратила бошланди. Буни бевосита бир гуруµ журналистларимизнинг ¤збекистон Президенти Ислом Каримов µомийлигида Ґиндистон оммавий ахборот воситалари институтида ґіишлари бошлаб берди десак адолатдан бґлади. Шу ґіиш натижаси ґлароі, журналист Фахриддин Низомнинг «Янгилик нима, информация-чи?» («Тафаккур» журнали 1997 йил 2-сон) маіоласи вужудга келди.
«ХХ асрнинг сґнгги ґн йилликларини µаіли равишда ахборот иніилоби даври деб баµолаш мумкин. Ахборот иніилоби, глобаллашаётган ахборот воситалари жаµон манзарасини бутунлай ґзгартириб юборди. Бугунги дунёнинг таідири ядро жомадонидаги тугмачани эмас, микрафон тугмачасини босиш билан µал этиладиган бґлиб іолди», - дея бошланади маіола.
¤збекистон бозор иітисодига асосланган демократик эркин жамият іуришни ґз олдига маісад іилиб іґйди. Шу маісаддан келиб чиііан муаллиф ґз маіоласида оммавий ахборот воситаларининг, шунингдек журналистика илми олдига мантиіли саволларни іґяди.
«Хґш иітисодий ислоµотларни амалга ошириш, жамиятнинг барча жабµаларини іайта іуриш, мустаіилликни мустаµкамлашда ахборотнинг аµамияти іандай? Айни пайтда миллий журналистикани вужудга келтириш борасида нима ишлар іилинмоіда ва іилиниши керак? Балки бу борада дунё журналистикаси алифбосидан бохабар бґлиш, тажрибалардан ґрганиш зиён іилмас» (ґша манба).
Дарµаіиіат, ривожланган ва ривожланаётган давлатлар матбуотида «янгиликлар» илм даражасида ґрганилган. Јалин-іалин китоблар, дарсликлар яратилган. Уларнинг тажрибаларидан фойдаланиш мумкин.
Келинг гапни янгиликлар тушунчасидан бошлаймиз. Янгиликнинг таърифи сифатида Іарбу-шарі µар доим ит µаіидаги воіеа ва фикрни таъкидлашади. Бу фикрни АЈШнинг «Нью Йорк Сан» газетасида фаолият кґрсатган Жон Богарт айтган:
«Агар ит одамни тишласа, бу янгилик эмас. Бироі, одам итни тишласа, бу янгиликдир». (Јаранг: Conrad C.Fink. Introduction to professional newswriting. USA: Longman Publishers, 1998).
Ґиндистондаги іуйидаги воіеа ва унинг матбуотдаги кґриниши рус журналистикасининг айрим назариётчилари томонидан янгиликка таъриф учун мисол келтирилган. «Јизалоі кобрани тишлаб ґлдирди» сарлавµасидаги бу янгилик ноодатийлиги билан ажралиб туради.
«Икки яшар іизалоі іора кобрани тишлаб ґлдирди. Бу воіеа унинг ота-оналари кґз ґнгида содир бґлди. ¤з уйининг µовлисида ґйнаб юрганда, іизча бґйинларини ёйган илонни кґриб іолди. Јизалоі бирор нарсани ушлаган каби уни тутиб оІзига яіинлаштирди ва тишлади. Јґріувдан ваµимага тушган ота-оналар бола томон ташланишди, іґлчасида махкам сиіилган ґлик илонни тортиб олиб четга улоітиришди. Јизалоіни эса шу заµоти шифохонага олиб боришди. Шифокорларнинг айтишича, іизча «соппа-соІ ва іувноі»(Мадрас(Ґиндистон)нинг «Мейл» газетаси).
¤з миллий матбуотимиз тарихига, хусусан, жадидлар матбуотига назар ташласак газеталар муµаррир ва журналистларининг янгиликни ёзишга, муµим фикр айтишга µаракат іилганликларига шоµид бґламиз. Мисол тариіасида машµур маърифатпарвар, Туркистон жадидларининг карвонбошиси Маµмудхґжа Беµбудий муµаррирлик ва ноширлик іилган «Самаріанд» газетасида чоп этилган «Ажаб воіеа»(сарлавµаси) янгиликлар сифатида таліин этилади.
«Хґжандда Абдулрофеъ маµалласида Файзия деган эри ґлган бир хотун ила онинг 14 ёшлик бир іизи бор экан. Мазкур хотун ёшлик чоІида эрсиз іолганидан онинг µамсоясида бґлган Зарифіори исмлик бир одам онинг аµволидан хабардор бґлуб, дафъи эµтиёжи хусусида баъзан ёрдам бериб турганини мазкур маµалла аµолиси айтадурлар.
Кунлардан бир кун 65 ёшІа етган Зарифіори ґшал хотуннинг іизига муµаббат іґйуб, олмоі фикрида юрганида таірибан 60 ёшлик Файзия хотун Зарифіорининг 16 ёшлик Зиёвуддин деган ґІлиІа ошиі бґлур.
Бир кун бетоіатлиІидин Зарифіори іизиІа ошиі бґлганини ФайзияІа билдурганида бу хотун µам онинг ґІлиІа ошиілигини изµор этибдур. Ґамда агар шунинг чораси топилса, унга-да бир чораси топилмоІи мумкинлигини баён іилибдур.
Бу сґзни эшитиб, жону дилидан Зарифіори рози бґлуб, балатохир Файзия кампирни ёш ґІли ЗиёвуддинІа ва унинг 14 ёшлик іизини ґзиІа аід ва тґй іилибдур» («Самаріанд» газетаси, 1913 йил 16 июль).
Юіорида келтирилган мисолларга умумий хулоса ясайдиган бґлсак, янгилик сифатида берилаётган ахборотлар одамлар томонидан кутилмаганлиги, яъни фавіулоддалиги ва іизиіарлилиги билан характерланади. Масалан биринчи мисолимизда итнинг одамни тишлагани одатий µисоблангани µолда унга іарама-іарши тарзда одамнинг итни тишлаши ноодатий µолдир. Кейинги мисолимизда заµарли илон іизчани эмас, іизчанинг заµарли илонни тишлаб ґлдиргани µам ноодатий µолдир. Зеро, заµарли илонларнинг чаіишидан жуда кґп одамлар азият чеккан, нобуд бґлганлиги µаіида µаётда жуда кґп мисоллар бор. Учинчи, ґзимизнинг жадид матбуотидан олинган мисолда µам одамлар учун ноодатий воіеа юз берган. Биринчиси икки оила бошлиіларининг ґз нафслари йґлида аіл бовар іилмас даражадаги тил бириктиришлари бґлса, иккинчиси маµаллий халі учун ноодатий µисобланган ёши катта аёлнинг µали уйланмаган ёш йигитга «турмушга чиіиши»дир.
Демак, янгилик тушунчасининг биринчи омили унинг ноодатийлигида, яъни кишилар томонидан кутилмаганлигидадир. Иккинчи жиµати эса воіеанинг іизиіарли эканлигидир.
Юіоридаги мисоллар янгиликларнинг тарихий кґринишлари эди. Бугун янги - ХХI асрда бу тушунчалар бироз ґзгарди, таъбир жоиз бґлса, кенгайди. Зеро илм-фан ривожи натижасида техника ривожланди, глобаллашув сиёсати, экологик муаммолар ва бошіа іатор омиллар янгиликлар доирасини кенгайтирди. Бугун давлат раµбари, µукумат олиб бораётган сиёсат, иітисодий молиявий ґзгаришлар, халіаро сиёсий воіеалар, турли кашфиётлар, тадіиіотлар, фавіулодда µодисалар, табиий офатлари µам янгилик бґла олади.
Журналистика назариётчилари ґлимни µам янгилик сифатида ишлатишади. Бироі µаммасини µам эмас. Халіимизда «бир бошга бир ґлим» сингари маіоллар бор. Дарµаіиіат, инсон дунёга келибдими, бир куни уни тарк этиши аниі. Бу одатий µол. Хґш юіорида биз тилга олган журналистика назариётчилари янгилик бґла оладиган ґлим деганда нимани кґзда тутишяпти?
Ґиндистонлик профессор К.М.Шривастава шундай тушунтириш беради: «¤лимнинг янгилик бґлишини µар бир киши іабул іилади. Агар шахс касаллик ёки бахтсиз µодиса натижасида вафот этса, бу янгилик бґлади. Мазкур янгиликнинг муµимлиги шахснинг мавіеи ва аµамияти билан алоіадордир. Индира Ганди хоним террорчилар томонидан ґлдирилди. Бу катта янгилик эди. Агар у юрак хуружи ёки бахтсиз µодиса натижасида вафот этганда µам катта янгилик бґларди. Бу янгилик Ганди хоним шахсининг аµамияти билан муµимдир – бунда бошіа омиллар µам бор эди. Лекин µодисанинг айнан шахсга дахлдорлиги катта воіеа эди»(Јаранг: К.М.Shrivastava. News reporting and editing. New Delhi. 1991.).
Янгиликлар ким, нима, іаерда, іачон, нега ва іандай іилиб, жаъми олти саволга жавоб бериши лозим. Жавоб берганда µам маълум талаблар асосида жавоб бермоІи зарур.

Download 51,5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish