Davlat qarzi – umumdavlat moliyasining muhim bo’G’ini sifatida naimov Shоhrux Sharafiddinovich

МОЛИЯ ВА СОЛИҚЛАР

---

Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 3
150 
pul mablag’larini qarzga berishi uning moliya bozo-
ridagi harakatining faol shakli sifatida qaralishi 
mumkin. Chunki davlat qarz oluvchilarga mablag’-
larni belgilangan muddatda qaytarish va shu mab-
lag’lardan foydalanganlik evaziga to’lovni amalga 
oshirish (foiz to’lash) shartlari bilan beradi. 
 
 
 
 
 
1-rasm. Davlat qarziga ta’riflar 
Davlatning kafolat berish faoliyati Davlat
moliyasi statistikasi Bo’yicha Qo’llanmada (XVJ, 
2001 yil) quyidagicha aks ettirilgan: Davlat bosh-
qaruvi sektorining birliklari ko’pchilik hollarda 
boshqa birliklar tomonidan olingan qarz majburi-
yatlari bo’yicha kafolatlar beradi. Ko’pchilik hollar-
da kreditor debitor (qarzdor)ga davlat boshqaruvi 
sektorining birligi tomonidan qarz bo’yicha kafolat 
berilgan taqdirda qarz berishga tayyordir[4]. Qarz-
ning olinishi kreditor tomonidan kafolatni talab 
etish imkoniyati yaratiluvchi shartnoma shartlari 
qo’llanilishi, davlat boshqaruvi sektori birligi esa 
asosiy qarzdor yoki debitor sifatida qarz bo’yicha
majburiyat olinishi sharoitida yuzaga keladi. Shun-
day qilib, qarzni qabul qilishda uch institutsional 
birlik qatnashadi – davlat boshqaruvi setori birligi, 
kreditor va birlamchi debitor (qarzdor). Davlat 
boshqaruvi organlari kreditorga nisbatan yangi 
majburiyatni qabul qiladilar, debitorning birlamchi 
majburiyati esa tugatiladi. Yangi qarz shartlari bir-
lamchi qarz shartlari bilan bir xil bo’lishi mumkin 
yoki kafolatlarni qo’llash natijasida yangi shartlar 
kuchga kirishi mumkin. 
Davlat kafolatlari shakllari
 
quyidagilardir: 
davlat hokimiyati va mahalliy o’zini o’zi boshqarish 
organlari yoki soliq organlari tomonidan qonun 
hujjatlarida belgilangan tartibda beriladigan byud-
jet ssudalari, tovar kreditlari, imtiyozli kredit va 
soliq to’lovining kechiktirilishi ko’rinishidagi inves-
titsion soliq kreditlari. 
Moliya bozorida ishtirok etish davlatga tak-
ror ishlab chiqarish nuqtai nazaridan muhim tar-
moqlar (infratuzilma, uy-joy qurilishi, qishloq xo’ja-
ligi)ni moliyalashtirish orqali moliyaviy imkoniyat-
larni kengaytirishga, ijtimoiy rivojlanishga ta’sir 
ko’rsatishga, iqtisodiyotni tartibga solishga imkoni-
yat yaratadi. Ammo, asossiz va samarasiz hamda 
ta’minlanmagan pul mablag’larining taqdim etilishi 
soliq yukining oshib ketishiga, kapital chiqib keti-
shiga va boshqa salbiy natijalarga (iqtisodiyot to’liq 
beqarorlashuvigacha) olib kelishi mumkin. 
Ko’pchilik hollarda mamlakatning davlat 
qarzini barqarorlik darajasi Maastrixt mezonlari 
bo’yicha baholanadi: davlat qarzi YaIMga nisbatan 
60 foizdan oshib ketmasligi kerak. Xalqaro tasnif 
asosida qabul qilingan ekspertlarning baholashlari 
quyidagicha bo’lishi mumkin: 
1. Mamlakat katta qarzga ega, agar: 

xizmat ko’rsatilayotgan qarz summasi
YaMM ning 80 foizdan oshib ketsa; 

xizmat ko’rsatilayotgan qarz summasi eks-
portning 220 foizdan oshib ketsa. 
2. Mamlakat o’rtacha qarzga ega, agar: 

xizmat ko’rsatilayotgan qarz summasi 
YaMMning 48-80% doirasida bo’lsa; 

xizmat ko’rsatilayotgan qarz summasi eks-