Davlat tilida ish yuritish

Nutqning  mantiqiyligi.
  Nutqning  mantiqiyligi  uning  asosiy  sifatlari  – 
to‘g’rilik  va  aniqlik  bilan  bog’langandir.  Chunki  grammatik  jihatdan  to‘g’ri 

---

 
17 
tuzilmagan nutq ham, fikrni ifodalash uchun muvofaqqiyatsiz tanlangan lug’aviy 
birlik  ham  mantiqning  buzilishiga  olib  kelishi  tabiiy.  Mantiqiy  izchillikning 
buzilishi  tinglovchi  va  o‘quvchiga  ifodalanayotgan  fikrning  to‘liq  borib 
yetmasligiga, ba’zan umuman anglashilmasligiga olib kelishi mumkin.  
 
Nutqning  mantiqiy  bo‘lishi,  eng  avvalo  so‘zlovchi  va  yozuvchining 
tafakkur  uquvi,  qobilyati  bilan  bog’liq.  Shuning  uchun  mantiqiylik  faqatgina  til 
hodisa  sanalmaydi,  balki  mantiq  hodisa  sifatida  ham  namoyon  bo‘ladi,  ya’ni 
bunda  notiqdan  faqatgina  tilni  yaxshi  bilishgina  emas,  balki  mantiq  qonunlarini 
ham  bilishni  talab  etadi.  Masalan,  2000  yillarda  yosh  estrada  qo‘shiqchisi 
Manzura  Yo‘ldosheva  “Daryo  bo‘ldi  yig’lab  soyimiz”  degan  qo‘shiq  aytgan. Bu 
yerda    mantiq  buzilgan.  Odam  ko‘p  yig’lasa,  ko‘z  yoshi  quriydi.  Qo‘shiqda  esa  
ko‘sh  yoshi  dastlab  soy  edi,  keynchalik    daryoga  aylanmoqda.  Bundan  tashqari, 
soy  yig’lamaydi,  odam  yig’laydi.  Ibora  ko‘chma  ma’noga  ega:  osmon  yig’ladi 
(yomg’ir yog’di), g’unchaning yaprogida  bulbulning ko‘z yoshi(shudring). Lekin 
“soyning yig`lashi” mantiqsizlik hisoblanadi. To‘g’ri, she’tiyatda mantiqsizlikdan 
mantiq  yasash  usuli  bor.  Bu  usuldan  Abduvali  Qutbiddin  samarali  foydalangan. 
Ammo,  u  ham  oxir  oqibat    mantiqqa  bo`ysunadi.  Biroq,  tahlilga  tortilgan 
satrimizda bu hol kuzatilmaydi. 
   
Demak  mantiqiylik  deganda,  nutqda  bayon  etilgan  fikr-mulohazaning 
qismlari va alohida fikrlarning o‘zaro mutanosibligini tushunish lozim.  Mantiqli 
nutq  qismlari  orasida  bir-biriga  qarama-qarshi  fikr  bo‘lmaydi.  Mantiqiylik 
to‘g’rilik va aniqlikka suyanadi. Ba’zan nutq aniq bo‘lmasa ham mantiq buziladi.