|
Декабрь 2020 22-қисм
Тошкент
kuchli ifloslangan. metallurgiya, kimyo va mashinasozlik markazlari bo’lgan olmaliq, Toshkent,
farg’ona, Bekobod, andijon, Chirchiq, navoiy shaharlarida havoning ifloslanish darajasi
ancha yuqori. zavod atrofida o’sayotgan daraxtlarning tez sarg’ayib, so’ng qurib qolganini
ko’rganmisiz? sanoat korxonalaridan chiqib havoda uchib yuruvchi kul zarralari o’simliklarning
yashil qismiga yopishib, barglar yuzasidagi yoriq teshiklarni berkitib, ularning yorug’lik
energiyasini o’zlashtirishni susaytiradi. havo sulfid angidrid bilan ifloslanganida qarag’aydagi
fotosintez hodisasi 2 barobarga kamayadi. sanoatdan chiqadigan gazlardan o’simliklar uchun
eng xavflisi sulfid angidrid, ftor va uning birikmalari, sement zavodidan chiqadigan vodorod
ftorid va har-hil chang, gazlar ham o’simliklarga salbiy ta’sir etadi. agar shu zaylda davom
etaversa kelajakda biz kabi kelajak avlodlar tabiatda ko’pchilik o’simlik va hayvon turlarini
faqat kitoblarda ko’rishimiz mumkin.. agar havo tarkibida karbonat angidridi miqdori oshib
boraversa, uning ifloslanishini oldi olinmasa, yana 50 yildan so’ng, yer yuzasi haror ati o’rtacha
1,5-3,0°C ga oshishi mumkin. natijada, muzliklarning erishi, okean suvlari sa thining ko’tarilishi,
quruqlikning bir qismini suv bosishi, geografik muhitning o’zgarishi sodir bo’ladi. pandalar
faqat xitoyda yashaydi.xitoy tog’larida bambuk ko’p uchraydi havosi toza bo’lganidan u shu
yerlarni yaxshi ko’radi. agar atmosfera havosi ifloslanaversa bu ajoyib pandalar kelajakda yo’q
bo’lib ketishi mumkin.22 milliard tonna shartli yonilg’i birligiga yetdi. Buning yarmidan ko’pi
rivojlangan davlatlar hissasiga to’g’ri keladi.. atmosfera havosini ifloslantiruvchi manbalar.
hisob-kitoblarga ko’ra, yer yuzasidagi barcha avtomobillar bir sutka davomida atmosferaga 0,5
million tonna uglerod oksidi, 1000 tonna uglevodorodlar, 26 ming tonna azot oksidlari va benzin
butlari chiqaradi. 100 km yurgan bitta avtomobil, bir kishi bir yil davomida nafas olish u chun
sarf bo’ladigan kislorodni yoqib yuboradi. 1 ta yengil avtomobil bir yilda atmosferaga 297 kg
zaharli is gazi, 39 kg uglevodorodlardan iborat konserogen moddalar, 10 kg zaharli azot oksidlari,
2 kg chang, 1 kg oltingugurt oksidi va nihoyat 0,5 kg o’ta zaharli qo’rg’oshin birikmalarini
tashlamoqda. Korbyuratorli dvigatellar bilan ishlovchi avtomobillarning sundirgichlaridan
chiqadigan asosiy zaharli gazlar uglerod va azot oksidlari, uglevodorodlar hisoblansa, dizel
yonilg’isiga ishlovchi dvigatellarda azot va oltingugurt oksidlari hamda qurumdir. shuni ham
ta’kidlash joizki, avtomabillardan chiqadigan qo’rg’oshin zarrachalarining 40 foizi diametri 5
mkm dan kichik bo’lgan zarrachalardir. ular uzoq, muddat davomida muallaq, holatda turish
va havo orqali hayvonlar va insonlar organizmiga kirish xususiyatiga ega. ma’lumotlar shuni
ko’rsatadiki, aqsh va yaponiyada atmosferani ifloslantiruvchi manbalar ichida avtotransport
vositalari oldingi o’rinda turadi. xorijiy mamlakatlar atmosferasini ifloslantiruvchi gazlar ichida
is gazi, uglevodorodlar va azot oksidlari barcha tajovuzkor gazlarning 60-70% ini tashkil qilsa,
respublikamizda bu ko’rsatkich 35foizni, ayrim shaharlarda (andijon, Buxoro, samarqand,
Toshkent) esa 80 foizni tashkil qiladi.
muammoni bartaraf etish choralari va usullari .
1.Korxonalarda tozalash qurilmalari o’rnatiladi.
2.zararli korxonalar shaxar chekkasiga chiqariladi
3.ishlab chiqarish texnologiyasini o’zgartirish.
4.Chiqindisiz texnologiyaga o’tish .
5.dizel va benzinda ishlaydigan texnikalar ishlab chiqarili shini kamaytirib elektr va boshqa
zararsiz moddalar bi lan ishlaydigan transportlarni ishlab chiqarish.
6. orol dengizidan har yili minglagan tonnalab chiqayotgan chang aralash tuzni ko’tarilishini
to’xtatish (buning uchun orol bo’yi hududida sho’rga chidamli o’simliklarni ko’p ekish va chang
ko’chishini oldini olish )
7.o’zbekistonnig har bir hududida havodagi zarali changlarni va zaharli moddalarni ushlab
qoladigan va havodagi zaharli moddalarni ushlab qoladigan o’simliklarni ko’paytirish(masalan
100 tup terak 75 kg changni tutib qolishi aniqlangan, archa, qarag’ay, gledechiya va boshqalar-
ni ko’paytirish kerak) ushbu muammoni hal qilishning istiqbolli yo’llari hisoblanadi. mutaxas-
sislarning ma’lumotlariga ko’ra, 2 yoshli saksovul qum ko’chishini 20 foizga, 5 yoshlisi 80 foizga,
7 yoshlisi esa to’liq to’xtatadi.10 yillik bitta saksovulning ozi 100 tonnagacha qumning kochishini
oladi.
foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:
1. yormatov d.norqulov a.avazov sh sultonov n.sanoat ekologiyasi.Toshkent 2007
2. ergashev a.ergashev T.ekologiya ,biosfera va tabiatni muhofaza qilish.T-2005 3.maktabda
biologiya jurnali 1,2 sonlari Toshkent 2020 yil
39
Do'stlaringiz bilan baham: |
