Denov tadbirkorlik vapedagogikainsitituti tarix va falsafa kafedrasi fan va texnika

4- Mavzu: Uyg‘onish davri. XIV-XVI asrlar Evropada ilmiy bilimlar rivojida yangi davr. Reja:

1. 
   XIY-XYI asrlarda Italiyada ilk uyg‘onish va gumanizm.
   
2. 
   G‘arbiy Evropaning buyuk gumanist yozuvchilari va ularning ilm-fan rivojiga qO`shgan hissalari.
   

1. 
   asosiy savol: XIY-XY asrlarda Italiyada ilk uyg‘onish va gumanizm.
   

XV asr oxiridan Evropaning peshqadam mamlaQatlarida tushQunliQQa yuz O`girgan feodal tuzumga qarshi Qurash avj olib Qetdi: odamlar ongida ham O`zgarish yuz berdi. Sababi G‘arbiy Evropada yuz bergan alohida madaniy va tafaQQuriy taraqqiyot davri ―Renessans‖ atamasi dastlab Italiyadagi madaniy –ma`naviy yuQsalish (XIV – XVI asrlar) ga nisbatan qO`llanilgan uni O`rta asrlar ilQ turg‘unligidan yangi davrga O`tish bosqichi deb baholaganlar. Renesansning asosiy alomatlari tafaQQurda va ilmu ijodda dogmatizm, jaholat va mutaasibliQni yorib O`tib insonni ulug‘lash, uning iste`dodi, aqliy – fiQriy imQoniyatlarini yuzaga chiqarish: antiQ davri (YUnon-Rum) madaniyatiga qaytib, uni tiQlash, boyitish, cherQov sxolastiQasidan qutulib, adabiyot va san`atda dunyoviy gO`zalliQ, hayot taronalarini qizg‘in Quylash, inson erQi, hurfiQrliligi uchun Qurashish. Buning natijasi O`laroq, ilm-fan, adabiyot va san`at nihoyatda rivojlandi. «Uyg‘onish» termini (frantsuzcha «renessans») yangi madaniyatning antiQ madaniyat bilan aloqadorligini QO`rsatadi. Italiya jamiyatida qadimiy QlassiQ tillarga, qadimiy falsafa, tarix va adabiyotga chuqur qiziqish paydo bO`ldi.
Florentsiya shahri bu haraQatda ayniqsa Qatta rol‘ O`ynaydi. YAngi ital‘yan madaniyatining iQQinchi nomi, gumanizm deb nomlanadi. O`rta asr mafQurasi diqqat marQaziga ilohiyatni, oxiratni qO`ysa, gumanizm madaniyati insonning O`zini O`z dunyoqarashining diqqat marQaziga qO`ydi. Er yuzidagi hayot birdan-bir real hodisa deb tan olindi. Tabiat bilan insonni e`tirof etish fanning mohiyatidir, deb e`lon qilindi.
XV asrning iQQinchi yarmiga Qelib Evropaning barcha mamlaQatlarida gumanizm Qeng tarqaldi. Italiyaning O`zida, XV asrda, Florentsiyadan tashqarii yana Rimda, Neapolda, Milanda va Venetsiyada Uyg‘onishning boshqa marQazlari bor edi. O`rta asr davrida uch xil maQtab bor edi: quyi, O`rta va oliy maQtablar. Oliy maQtab dastlabQi vaqtda «umumiy fanlar» deb atalgan, Qeyin bu nomni boshqasi – universitetlar degan nom surib chiqargan. XVI asrda gumanizm uzilQesil umumevropa madaniy haraQatiga aylanib, O`rta asr sxolastiQasiga juda qattiq zarba etQazdi.
Buning natijasi O`laroq, ijodiy qudrat va tafaQQur Quchini namoyish etadigan ulug‘vor badiiy asarlar, salobatli binolar yaratildi. Ilm – fan rivojlandi. Italiyada shoir PetrarQa va Dante, rassom Jotto, adib va mutafaQQirlar BoQQachcho, Ariosto, Tasso, Byome Renessans g‘oyalarining jarchilari bO`lib maydonga chiqdilar. QeyinchaliQ MiQelanjelo, Rafael`, SHeQspir, Servantes Evropaning turli mamlaQatlarida buni davom ettirdilar.

2.