|
Ter- qo’shimchasi di- majhul nisbat qo’shimchasi kabi kimdir tomonidan bajarilgan ish-harakat ma’nosida ham qo’llaniladi.Masalan,
1.Buku itu terkarang oleh Za’ba.
Ushbu kitob Za’ba tomonidan tuzilgan.
2.Asap kapal itu tidak ternampak lagi oleh mereka.
Kemaning tutuni endi ularga ko’rinmas edi.
Ter- qo’shimchasi qo’shilgan mustasno so’zlar ham mavjud bo’lib, ushbu so’zlar ter- qo’shimchasi orqali yasalmagan, ya’ni o’zak so’z hisoblanadi:
Terjemah - tarjima qilmoq
Ternak - Chorvachilik
Tertawa - Kulmoq
Majhul nisbatni qo’shimchalarsiz yasalishi
-Di affiksining uch turini qanday ajratish mukin?
Di- Affiksi majhul fe'lyasovchi qoshimcha sifatida ishlatiladi va boshqa prefiks affikslar bilan qo'shilib, ikkalasi ham birgalikda passiv fe'l ma`nosini hosil qilishi mumkin. Shunday qilib, agar jumlani faol jumlaga o'zgartirish mumkin bo'lsa, unda jumla prefiksning birinchi yoki uchinchi turidir.
Misol uchun:
Tikus di-kejar kucing dapat dirubah menjadi kucing men-gejar tikus.
Mushuklar ta'qib qilgan kalamushlar kalamushlarni quvayotgan mushuklarga aylanishi mumkin.
-Di affiksini yuklama sifatida faol fe'lga o'zgartira olmaydi, chunki u joy yoki zamon qo'shimchasidir.
Misol uchun:
di sekolah tidak bisa diubah menjadi sekolah.
Maktabni maktabga aylantirib bo`lmaydi.
-Di qo'shimchasining yuqoridagi kabi har birining izohlanishi tub so'zga ko'ra har xil ma'noga ega. Agar turli xil qo'shimchalar ishlatilsa, unda ma'no o'zgarishi mumkin. -Di qo`shimchasining ishlatilishi -me qo`shimchasining passiv shakli hisoblanadi. Passiv yoki faol gaplarni, qanday ajratish mumkinligi ko'p bo'lgan fe'llardan ko'rinadi.
Umuman olganda, -di qo`shimchasini -me ga o`zgartirib, passiv gapni faol gapga aylantirish mumkin. -Di predlogini va -di yuklamasini farqlashning usuli bu gapni teskari o`qib ko`rishdir. Agar gapni faol gapga aylantirish mumkin bo'lsa, demak -di qo'shimchasi affiks (mayhul nisbat) ekanligini anglatadi. Ammo, agar jumlani faol gapga aylantira olmasa, ehtimol -di prefiksi tavsifni ko'rsatadigan bosh gap bo'lishi mumkin.
Ter - fe'l yasovchi old qo'shimchasi (Kata kerja transitif pasif) fe'llariga, ya'ni pasif holatni yasash uchun ham ishlatiladi.
Masalan:
Pijak - bosmoq
Terpijak- bosib olinmoq
Ambil - olmoq
Terambil - olib qo'yilmoq
Telan - yutmoq, yutinmoq
Tertelan - yutvorilmoq
Angkat - ko'tarmoq
Terangkat - ko'tarilmoq
Tewas - yo'qotmoq
Tertewas - yo'qotilmoq
Misollar:
1.Bunga itu terpijak oleh Ali.
( Ali tomonidan usha gul bosivolindi)
2. Buku saya terambil oleh bapa.
( Dadam tomonidan kitobim olib qo'yildi)
3. Tiada tertelan olehnya makanan itu.
( Tiada tomonidan usha ovqat yutib yuborildi.)
4 . Batu yang berat itu terangkat oleh Badang.
(O'sha og'ir tosh Badang tomonidan ko'tarildi.)
5.Pasukan sekolah tertawas oleh pasukan pelawat.
(Maktab jamaosi tashrif buyiruvchilar tomonidan yo'q qilindi.)
O'timsiz fe'llarga ham ter- fe'l old qo'shimchasi qo'shiladi.Bunday holatda o'timsiz fe'ldan keyin to'ldiruvchi kelmaydi.
Masalan:
1. Dia terjatuh dari atas pokok.
( U daraxt ustidan yiqilb tushdi.)
2.Ali terduduk sejenak setelah mendengar berita itu.
(Ali o'sha xabarni eshitib shu vaqtda o'tirib qoldi.)
3.Pesakit itu terbaring di atas katil.
( O'sha kasal karovatini ustada yotvoldi.)
4.Murid-murid terdiam apabila dimarahi guru.
(O'qituvchini jaxli chiqqan paytda shogirdlari jim bo'lib qoldi.)
Malay tilida ter- qobilyat ma'nosini ham ifodalaydi.
Masalan:
1.Terangkat batu yang besar.
(Oģir toshni ko'tarolish)
2. Tertewas oleh pasukan pelawat.
( Tashrif buyuruvchi guruhi tomonidan yo'qotvorish)
3. Terbaca tulisan yang buruk itu.
( O'sha yomon yozuvni o'qiy olish)
4. Terbuat kerja yang berat itu.
( O'sha og'ir ishni bajarolish)
Misollar:
1. Badang terangkat batu yang besar itu.
( Badang o'sha og'ir toshni ko'taroldi)
2.Cikgu Salmah tidak terbaca tulisan yang buruk itu.
(O'sha qiyin yozuvni o'qituvchi Salmah o'qiyolmadi)
3. Pak tua terbuat kerja yang berat itu.
(Qari Janob og'ir ishni bajaroldi)
Ter- fe'l yasovchi old qo'shimchasi otlarga qo'shilganda sifatga o'zgaradi.
Masalan:
Nama - ism
Ternama - mashhur
Buku - kitob
Terbuku - bo'laklarga bo'lingan
Pelajar - o'quvchi
Terpelajar - ilmli
Dayung - eshkak
Terdayung - eshkak eshilgan
Do'stlaringiz bilan baham: |
