Formativ baholash jarayoni standartlashtirilmaydi, ya’ni har bir o‘qituvchi
mustaqil ravishda formativ baholash amaliyotini aniqlay oladi va o‘tkazadi, uning
natijalari uchun javobgar bo‘ladi.
Formativ baholashni tashkil qilishda o‘qituvchilarga quyidagilarga e’tibor
qaratish tavsiya etiladi:
1. Nimani baholash kerak? Qaysi bilim va ko‘nikmalar
baholash va tahlil
qilishni talab qiladi?
2. Baholash qanday o‘tkaziladi? Qanday usullardan foydalanish mumkin?
3. Baholash natijasida qanday natijalar olinadi?
4. Ushbu natijalardan o‘qituvchilar, o‘quvchilar va ota-onalar qanday
foydalanadilar? va boshq.
Formativ baholashni amalga oshirishning dastlabki bosqichida o‘qituvchilarga
kuzatuvlar, o‘quvchilar natijalarini tahlil qilish, mulohazalarni jurnallar, kundaliklar
va boshqalar formatida qayd etish tavsiya etiladi. An’anaga ko‘ra o‘qituvchi
o‘qituvchini o‘qitish va uni baholash uchun javobgardir. Shu bilan birga,
o‘quvchining o‘zi va uning tengdoshlari o‘rganishda qanday rol o‘ynashiga e’tibor
berish kerak. O‘qituvchi ko‘p hollarda faqat samarali o‘quv muhitini yaratish va
amalga
oshirish uchun javobgardir, o‘quvchi esa ushbu muhitda o‘rganish va u
erishgan natijalar uchun javobgardir. O‘qish uchun javobgarlik o‘qituvchi va
o‘quvchi zimmasida bo‘lganligi sababli (sheriklik to‘g‘risidagi qonun tili bilan
aytganda
– “birgalikdagi javobgarlik”), ikkalasi ham har qanday
muvaffaqiyatsizlikning natijalarga ta’sirini yumshatish uchun barcha sa’y-
harakatlarni amalga oshirishi kerak.
Summativ baholash emotsional jarayon, Shuning
uchun baholashda qulay
iqlimni yaratish usullarini topish kerak [Farrel, 1994]. Bu xolislik va asoslilikni
ta’minlash bo‘yicha qat’iy talablar bilan bir qatorda, uni amalga oshirishning har bir
bosqichida aniq, izchil va sifatli baholash zarurligini keltirib chiqaradi [Shtidl,
Kugelmass, Nemet 2010; Daugherty, Black, Ecclestone, James, Newton, 2008].
Summativ baholashda o‘quvchilar orasida xavotirlik omili mavjud bo‘lishiga
qaramay, ushbu baholashning ta’lim natijalariga ijobiy ta’sir ko‘rsatishi faktlari
dunyo nazariyasi va amaliyotida tasdiqlangan. O‘quvchilar ko‘proq harakat qilishadi
va o‘rganadilar, natijada ular summativ baholashda kerakli bilim va ko‘nikmalarni
yaxshiroq o‘zlashtiradilar. Masalan, Kruks summativ baholashning afzalliklarini
uchta omil bilan izohlaydi [Crooks, 1988].
Birinchidan, summativ baho
o‘quvchilarni materialni qayta ko‘rib chiqishga, takrorlashga va mustahkamlashga
majbur qiladi. Ikkinchidan, baholash tajribasining o‘zi o‘quvchilarni tarkibni aqliy
jihatdan qayta ishlashga majbur qiladi, garchi bu ko‘p jihatdan test savollari sifatiga
bog‘liq bo‘lsa ham. Uchinchidan, test e’tiborni
baholanadigan mavzular va
ko‘nikmalarga qaratadi, bu o‘quvchilarning yutuqlariga ta’sir qiladi.
Yopiq va ochiq turdagi topshiriqlarning yangi formati, ularni o‘quv
maqsadlariga va o‘quvchilarning yosh xususiyatlariga qarab, oddiydan
murakkabgacha
murakkablashtirib, ularni sinfda ishlatishga imkon beradi.
Mezonlarni fikrlash qobiliyatining uch guruhiga taqsimlash (o‘quv materialini bilish
va tushunish; o‘quvchilarning bilimlarni qo‘llash qobiliyati va ko‘nikmalari;
o‘quvchilar o‘z bilimlari va tajribalariga qarab tahlil qilish, sintez qilish va baholash
qobiliyatlari) o‘quv jarayonini farqlash uchun asos, sinf o‘quvchilari o‘quv
materiallarini o‘zlashtirish darajasini samarali nazorat qilish va boshqarish.
Masalan, o‘quvchilarning 20 foizdan kamrog‘i yuqori darajadagi mahorat
topshiriqlarini bajara oladigan bo‘lsa va 80 foizdan kam o‘quvchilar
amaliy
vazifalarni bajara oladigan bo‘lsa, o‘qituvchi vaziyatga murojaat qilishi va uning
yuzaga kelish sabablarini topishi kerak.
Bo‘lim / o‘zaro faoliyat mavzu uchun summativ baholashni rejalashtirish va
tashkil etish mezonlarga asoslangan baholash qoidalariga muvofiq amalga
oshiriladi. Bo‘lim / o‘zaro faoliyat mavzu bo‘yicha summativ baholash
protseduralarining soni o‘quv yilining boshida ko‘rsatma
hujjatlari bilan
tasdiqlanadi va quyidagilar uchun uzoq muddatli o‘quv rejalariga muvofiq
belgilanadi:
• tabiiy fanlar - bo‘limlar bo‘yicha;
• ijtimoiy va gumanitar fanlar - kesma mavzular bo‘yicha;
• filologiya fanlari - nutq faoliyati turlari bo‘yicha. Chorakda har bir bo‘lim
uchun 2 ta summativ baholash o‘tkaziladi: tinglash va so‘zlash; o‘qish va yozish.
Bo‘limda yoki o‘zaro faoliyat mavzuda baholanadigan o‘quv maqsadlarining
soni mavzuga qarab farq qilishi mumkin. Shunga ko‘ra, summativ baholash
protseduralari ham farq qilishi mumkin: loyiha, nazorat yoki laboratoriya ishlari,
yozma yoki og‘zaki taqdimot va hk.
Bo‘lim / kesma mavzu uchun summativ baholash uchun topshiriqlarni tuzishda
o‘qituvchi summativ baholash uchun uslubiy tavsiyalarda
taklif qilingan
namunalardan yoki talablarga muvofiq mustaqil ravishda ishlab chiqilgan
materiallardan foydalanishi mumkin.
O‘quvchilarning ta’lim yutuqlari darajalarining tavsifi
Do'stlaringiz bilan baham: 
