Elektronika asbobsozlik

 
 
2.1.1-rasm
Sinxron detektorlash usuli yordamida o’tish spektrini qayd 
qiluvchi eksperimental qurilma: 1 – galogen lampa; 2 – modulyator; 3 – kondesor; 
4 – reshetkali monoxromator МДР-23; 5 – namuna joylashtiriladigan kyuveta 
bo’limi; 7 – fotoelektron ko’paytirgich ФЭУ-79; 8 – sinxron detektor УПИ-1; 9 – 
kompyuter; 10 – nakal lampa; 11 – fotodiod; 12 – ostsilograf С1-74. 
2.1.2- rasmda qaytarish spektrini sinxron detektorlash usuli yordamida qayd 
qiluvchi eksperimental qurilmasining tasviri keltirilgan. Modulyatsiyalovchi diskli 
modulyator (2), uzluksiz nurlanish manbaasi galogen lampa (1) dan chiqqan 
yorug’lik nurlanishi linza (3) yordamida xar xil burchakka buriladigan maxsus 
qurilmaga joylashtirilgan (xatoligi 1º gacha bo’lgan) optik nurtola(4)ning bir 
tomoniga kiritiladi va nurtolaning ikkinchi tomoni na’muna(5)ning bir tomoniga 1-
2 mm yaqinlikda namunadan o’tkazish uchun o’rnatiladi va namunadan qaytgan 
yorug’lik ikkinchi optik nurtola(6) orqali reshetkali monoxromator МДР-23 (8) 
ning kirish sheliga fokuslovchi kondensor linza (7) orqali yo’naltiriladi. 
Monoxromatorning chiqish shelidan chiqqan kuchsiz yorug’lik nurlanishi 
fotoelktron ko’paytirgich ФЭУ-79 (9) yordamida qayd qilinadi. Bu qurilmada ham 
fotoqabulqilgichdan chiqqan elektr signali sinxron detektor УПИ-1 (10)ning 
kirishiga beriladi va kompyuterda joylashtirilgan analog va raqamli aylantirgichli 
va monoxramatorni to’lqin uzunligi bo’yicha boshqaruvchi interfeys (14)da o’tish 
spektri inensivligi to’lqin uzunligiga moslashtirilib yoziladi. Sinxron detektori 

---

26 
uchun sinxron tayanch signali fotodiod (11) ga nakalli lampa (12) ning yorug’ligini 
yuqorida keltirilgan modulyator disklari orqali yuborish yo’li bilan 1V kuchlanish 
qiymatida xosil qilinadi chunki biz ishlatayotgan sinxron detektorning tayanch 
signalining kirish kuchlanishi 1V atrofida. Qaytarish va o’tish spektrlari 
signalining parametrlari (chastotasi, amplitudasi, davomiyligi va h.k.) ostsillograf 
C1-74 (13) bilan nazorat qilinadi [25]. 
2.1.2.-rasm Sinxron detektorlash usuli yordamida namunalarning qytarish spektrini 
qayd qiluvchi eksperimental qurilma sxemasi: 1 – nurlanish manbayi galogen 
lampa; 2 – modulyator; 3 –nurtolaga yorug’lik nurini kiritish linzasi ; 4 – optik 
nurtola; 5 – na’muna; 6 – nurtola; 7 – kondesor; 8 - reshetkali monoxromator 
МДР-23; 9 – fotoelektron ko’paytirgich ФЭУ-79; 10 – signalni qayd qiluvchi 
sinxron detektor УПИ-1; 11 – fotodiod; 12 – nakal lampa; 13 – ostsilograf С1-74; 
14 - kompyuter. 
Bunday sinxron detektorlash, yuqori (10
-9
V tartibidagi) sezgirlikni va 
qaytarish spektrini qayd qilishdagi katta yo’qotishni keng dinamik diapozondagi 
o’lchash kuchaytirishini ta’minlaydi.
Bu usulning mavjudligi shum va xalaqit beruvchilarni yo’qotishning 
effektivligini oshiradi, keng spectral sohada yutilish koeffitsentining xar xil tàshkil 
etuvchisini suyq va qattiq na’munalarda o’lchash imkoniyatini yaratadi. Bu 

---

27 
eksperimental qurilmaning spectral sohasi 200-1800 nm yutilish koeffitsentini 
o’lchash sohasi esa 0.1-4.5 sm
-1
.
Demak, qaytqrish va o’tish spektrlarini o’lchashda qurilma sezgirligini 
oshirishga, signal/shun munosabatini oshirishga va yutilish koeffitsentini 
o’lchashning dinamik sohasini oshirishga sinxron detektorlash usulini qo’llash 
yordam beradi.

---

28