Elektrradio o’lchashlar fanidan. Fizikaviy kattaliklar va ularning birliklari

Elektrradio o’lchashlar fanidan.

Fizikaviy kattaliklar va ularning birliklari

Reja:
4.1. Fizik kattalik birligi.

4.2. SI asosiy birliklari tizimi.
4.3. Logarifmik va hosilaviy birliklari.
4.4. Uzatishning nisbiy va absolyut darajalari.

Metrologiyaning asosiy tushunchalaridan biri fizik kattaliklarning birliklaridir.

O‘lchash jarayonida o‘lchanayotgan kattalik shunday fizik kattalik bilan taqqoslanadiki, unga birga teng bo‘lgan qiymat beriladi va u fizik kattalik birligi yoki o‘lchov birligi deyiladi. Metrologiyaning asosiy tushunchalaridan biri fizik kattaliklarning birliklaridir.
Fizik kattalikning o‘lchov birligi deb, tegishli fizik kattalikni miqdoran baholash uchun kelishuvga muvofiq asos sifatida qabul qilingan fizik kattalikka aytiladi.
Fizik kattaliklarning birliklari birliklar tizimi asosida guruhlanadi.
Aloqa texnikasida, asosan elektr va magnit fizik kattaliklardan foydalaniladi.
1961 yil 1 yanvardan GOST 9867-61 Davlat standartiga muvofiq “Shaharlararo birliklar sistemasi” qabul qilindi. U SI deb yuritiladi.
GOST 8 417-81 ga muvofiq SI tizimi 7ta fizikaviy kattalikdan iborat.

T/r	Kattalik	Belgilanishi	O’lchov birligi	Nomlanishi
1 2 3 4 5 6 7	vaqt uzunlik massa modda miqdori yorug’lik kuchi tok kuchi termodinamik harorat	t l m µ J I T	[s] [m] [kg] [mol] [kd] [A] [K]	sekunda metr kilogramm mol kandela amper kelvin

2 ta qo‘shimcha birlikka ham ega.

1 [rad], radian – yassi burchak
2 [Sr], stradian – fazoviy burchak
SI - asosiy birliklaridan fizikaviy ifodalar yordamida hosil qilingan qo‘shimcha birliklar hosilaviy birliklar deyiladi.

1 [Kl], kulon –q-elektr zaryad miqdori;

2 [V], volyt -U-elektr kuchlanishi;
3 [Om], – R-elektr =qarshiligi;

4. 
   [Gn], Genri –L-o‘zaro induktivlik;
   
5. 
   [Tl], Tesla –V-magnit induksiyasi;
   
6. 
   [Vb], Veber –F-magnit oqimi;
   
7. 
   [Vt], Vatt -R-quvvat;
   
8. 
   [J], Jouly A, W, Q –ish, energiya, issiqlik miqdori.
   

Elektr o‘lchashlarda tizimiga kirmagan logarifmik birliklardan keng foydalaniladi.

Logarifmik birliklardan, ko‘pincha quvvat, kuchlanish va tok bo‘yicha uzatish darajalari aniqlanadi.

Tizimdan tashqari birliklar.

T [Tera] = 10^12 G [Giga] = 10^9 M [Mega] = 10^6 K [Kilo] = 10^3 G [Gekto] = 10^2	K > 0
D [detsi] = 10^-1 s [santi] = 10^-2 m [milli] = 10^-3 mk [mikro] =10^-6 N [nano] = 10^-9 P [piko] = 10^-12 F[femta]= 10^-15 A [atto] = 10^-18	K < 0

Aloqa texnikasida tizimdan tashqari bo‘lgan o‘lchamsiz birliklardan foydalaniladi. Bu birliklarni olishda bir xil o‘lchamli ikkita kattalikning logarifmi nisbati olinadi.

Tizimdan tashqari bo‘lgan birliklar aloqa texnikasida keng qo‘llaniladi.
Masalan: Bu birliklardan to‘rtqutblilarning uzatish parametrlari, halaqitlarni miqdoran baholashda, nochiziqli buzilishlar, shovqin, uzatish traktining moslik darajasini aniqlashda va uzatish tizimlarining darajalar diagrammasini qurishda foydalaniladi. 1970 yildan boshlab yagona logarifmik birlik Aleksandr Greyxem Bell - telefon ixtirochisining sharafiga “Bell” kiritildi, amalda boshqa logarifmik birlik “Neper” ham ishlatiladi. (GOST 24204-80).
Ular orasida quyidagi munosabat mavjud.