Ёритиш электр

6.6. Кабель томирларини улашда ва тармоқлашда бажариладиган операциялар тартиби

Ток ўтказувчи томирларини улаш ва тармоқлаш, махсус асбоблар, турли мосламалар ва жиҳозлар ёрдамида бажарилади, бу асбобларнинг қисқача рўйхати 6.11–жадвалда келтирилган.

Кабелларни чўян муфталарда улаш ва тармоқлаш учун ишлов берилган кабелларнинг томирлари, агар уларнинг кесимлари 25 мм гача бўлса, қўлда эгилади, катта кесимли томирлар эса ёғоч конуссимон андоза ёрдамида эгилади. Қўлда эгилганда ҳар бир томир алоҳида бир қўлнинг бош бармоьи билан, кабелнинг ҳалқасимон белбоғи яқинида, бошқа қўл билан маҳкам ушлаб туриб эгилади (6.13–расм, а,б). Ёғоч андозанинг ўлчамлари эгиладиган томирларнинг кесимига қараб танланади. Андоза кабель томирларининг орасига қўйилади (6.13–расм, в), кейин кабелнинг ишлов берилмаган томонига секин ҳаракатланади, бунда кабель бошқа қўл билан қўлда эгилгандагидек ушлаб турилади.

6.13–расм. Кабель томирларни эгиш операциясининг тартиби (а, б, в).

Томирларни эгиб улардан томир изоляцияси Г–ўлчамда (6.13–расм, а қаранг) кесилади ва олиб ташланади. Томир изоляцияси кесилган жойида, кабель томирларини навбатдаги улаш операцияларида у буралиб кетмаслиги учун, даьал ип билан боғлаб қўйилади.

Уч ва тўрт томирли кабеллар турли усулларда туташтирилади ва тармоқланади (6.12–жадвал). Усул кабелларнинг материалига ва ток ўтказувчи томирларнинг кесимига қараб танланади.
6.12–жадвал

Усул тавсифи	Кесимлар диапазони, мм^2	Усулнинг қўлланилиши ҳақида кўрсатма
Ток ўтказувчи алюминий томирли кабеллар
А типидаги патронлардан фойдаланиб термитли пайвандлаш Гильзалардан фойдаланиб пресслаб улаш Кавшарлаб улаш: Бевосита Кавшарни суюлтириб қўйиб Очиқ қолипларда газ билан пайвандлаб туташтириш Очиқ қолипларда контактли қиздириб электр билан пайвандлаб улаш (учма–уч пайвандлаш) Очиқ қолипларда газ билан пайвандлаб тармоқлаш Томирларга босқичма–босқич ишлов бериб кавшарлаб тармоқлаш: Бевосита Суюлтирилган кавшарни қўйиб	16–240 16–95 16–150 16–240 16–240 16–240 16–240 16–95 16–240	Қўллаш лозим Тавсия қилинади Йўл қўйилади Тавсия қилинади Йўл қўйилади Йўл қўйилади Қўллаш лозим Йўл қўйилади Тавсия қилинади
Ток ўтказувчи мис томирли кабеллар
ГМ маркали гильза қўллаб пресслаб улаш ГМ маркали гильза қўллаб кавшарлаб улаш ГОН ва ГОР гильзаларни қўллаб кавшарлаб улаш	16–240 4–240 16–185	Қўллаш лозим Йўл қўйилади Қўллаш лозим

Эслатма: “Қўллаш карак” кўрсатмаси–бу усулнинг бошқа усуллардан яхшилигини ва шунинг учун кўпчилик ҳолларда шу усул қўлланилиши лозимлигини билдиради. «Тавсия қилинади» дейилганда–бу усул яхши усуллардан бири эканлиги тушунилади. «Йўл қўйилади» дейилганда, бу усулни қўллаш қониқарли бўлиб, кўпчилик ҳолларда қўллашга мажбур бўлинади.

Кабелларнинг ток ўтказувчи томирларини туташтириш ва тармоқлаш, ишончли электр контакти ва бирикманинг лозим бўлган механик мустаҳкамликни таъминлаган ҳолда, технологиясига мувофиқ бажарилиши лозим.

Улаш усулини танлашда қуйидагилар эътиборга олиниши лозим: ҳар бир туташтириш усулининг ўзига хос характерли хусусияти; туташтириладиган томирларнинг материали ва кесими; туташтириш учун лозим бўладиган материал ва асбобларнинг мавжудлиги; туташтиришнинг ёки муфтанинг конструктив хусусиятларига кўра ушбу усулни амалга ошириш мумкинлиги.
Юқорида кабелларни ток ўтказувчи томирларини 6.12–жадвалда келтирилган улаш усулларининг ҳар бири учун қисқача тавсиф берилади.
Ковшарлаш кабелларнинг ток ўтказувчи томирларини энг кўп тарқалган усулларидан бири ҳисобланади. Суюқ ҳолатгача қиздирилган кавшар туташтириладиган томирларнинг металига сингиб кириши унинг моҳияти ҳисобланади, бунда кавшар қотиб механик мустаҳкам бирикма ҳосил қилади. Алюминий томирларни кавшарлаб бириктириш учун А, ЦО–12, ЦА–15, ЦМО, П ва бошқа, мис томирларни туташтириш учун ПОС–30, ПОС–40 ва ПОС–50 кавшарларидан фойдаланилади.
Алюминий томирларни кавшарлашдан олдин уларнинг юзаларидан, кавшарларни металлга сингиб киришига ва туташган жойда яхши контакт ҳосил қилиш га тўсқинлик қиладиган оксид плёнкасини йўқотиш лозим. Кавшарлаб бириктириш флюслар, кавшарлаш ёьлари ва пасталаридан фойдаланиб амалга оширилади, мис томирлар учун канифоллар, 1–номерли кавшарлаш ёьи (Мосэнерго); 5–номерли (Ленэнерго) ва бошқалар учун – КМ–1, АФ–44, ВАМИ, кварц–вазелин пасталари.
Пресслаш кучланиши 1 кВ гача бўлган кабелларнинг алюминий томирларини туташтиришда қўлланадиган усулларнинг энг яхшиси ҳисобланади. Пресслаш гильзалар ва пресслаш механизмларидан (ПК омбирлари, РГП, РМП, ПГЭП–2 пресслари ва бошқа) фойдаланиб бажарилади. Пресслашнинг моҳияти пресслаш механизми ҳосил қиладиган, томирлар ва гильза металлининг оқиш чегарасидан катта бўлган босим таъсирида, томир ва гильза металлининг оқиш чегарасидан катта бўлган босим таъсирида, томир ва гильза металлари бир–бирига прессланади, яхлит бирикма ҳосил қилади. Пресслаш усули нисбатан осон ва тез бажариладиган усул, лекин туташтириладиган томирларнинг материалига мос бўлган материалли ва ўлчамдаги гильзалар бўлишини талаб қилади шунингдек, пресслаш учун лозим бўлган босимни ҳосил қиладиган пресслайдиган механизмларнинг мавжуд бўлишини талаб қилади.
Кесимлари 16–240 мм² ли алюминий томирли кабелларни газ билан ва электр билан пайвандлаб бириктиришга йўл қўйилади. Газ билан пайвандлашда ёнаётган газнинг (пропан–бутан ва бошқа) температураси 2300С ва ундан ортиқ бўлган иссиқлигидан фойдаланилади; электр билан пайвандлашда эса, бирикманинг қаршилиги катта бўлган қисмида бир неча юз амперга тенг пайвандлаш токи ўтган вақтда ажраладиган иссиқликдан фойдаланилади. Газ ва электр билан пайвандлашда пайвандланаётган қисм яқинида томирларнинг изоляциясини юқори температура таъсирида бевосита химоялаш учун экранлардан; шунингдек пайвандланаётган томирлардан иссиқликни хавога ўтувчи совутгичлардан фойдаланилади.