|
bu yerda: ct — eritmaning solishtirma elektr o‘tkazuvchanligi; CJsm; L — elektrodlar orasidagi masofa, sm; S — elektrodlarning yuzi, sm2.
и
2-rasm. Konduktometrning 3-rasm. To‘rt elektrodli oichash yacheykasi
ikki elektrodli o‘lchash sxemasi. bo‘lgan konduktometr sxemasi.
Konduktometrik oichashlar amaliyotida L /S nisbat oichash yachey-kalarning tajribada aniqlanadigan konstantalari degan nom oldi. Buning uchun yacheyka etalon eritma bilan toidiriladi (bu eritma sifatida, odatda, kaliy xloridning eritmasidan foydalaniladi), yacheykaning qarshiligi oichanadi va quyidagi teglamadan К ning kattaligi aniqlanadi:
bu yerda: R — elektrodlar orasidagi oichangan qarshilik, Om; o, — etalon eritmaning solishtirma elektr o‘tkazuvchanligi, Cm/sm.
Elektr o‘tkazuvchanlikni oichashda sanoat chastotasidagi yoki chastotasi oshirilgan o ‘zgarmas tokdan ham o‘zgaruvchan tokdan ham foydalanish mumkin.
Ikki elektrodli oichash yacheykasi bilan bir qatorda to‘rtta elektrodi bor yacheykalardan ham foydalaniladi (3-rasm). Tok eritmada ikki tashqi elektrodlar / va 4 orasida o‘tadi, bu elektrodlar kuchlanish manbayi Ux ga ulangan boiadi. Rezistor R ning cheklovchi qarshiligi kattaligi tufayli yacheyka zanjiridagi tok kuchi I, eritmaning qarshiligi o'zgarishidan qat’i nazar, o‘zgarmasdan qoladi.
Ikki ichki elektrod 2 va 3 potensiometr vazifasini bajaradi va eritmada kuchlanish tushuvini oichash uchun moijallanadi:
(5)
bu yerda: R = — elektrodlar 2 va 3 orasidagi eritmaning qarshiligi (A" — to‘rt elektrodli oichash yacheykasining konstantasi, u elektrodlar 2 va 3 ning oraligiga va ular sirtining yuzasiga bogiiqdir).
Binobarin,
К • /
bu yerda K=K- /= const.
(6)
Shunday qilib, elektrodlar 2 va 3 orasidagi potensiallar farqi nazorat qilinayotgan eritmaning konsentratsiyasi bilan bir qiymatda aniqlanadi. 0 ‘lchanadigan kattalik Д U23 muvozanatlovchi ko‘prikning a va b uchlaridagi potensiallar ayirmasi Uab bilan taqqoslanadi. Agar Uab ф AU23 bo‘lsa, u holda elektron kuchaytirgich EK ning kirishiga muvozanatning buzilish signali AUx= AUab — a U23 kiradi. Muvozanat vaqtida Uab= AU23 bo‘lib, bunda elektrodlar 2 va 3 zanjirida tok bo‘lmaydi.
0‘lchashdagi harorat xatoliklarini avtom atik kom pensatsiyalashni muvozanatlovchi ko‘prikning yelkalaridan biriga ulangan metall qarshilik termometri Rt bajaradi. Nazorat qilinayotgan eritmaning harorati o‘zgar-ganida, Rt qarshilik ham o ‘zgaradi, buning natijasida potensiallar ayirmasi Uab ham o ‘zgaradi. Rt o ‘zgargandagi orttirma AUab {At) nazorat qilinayotgan eritmaning harorati o‘zgarishi At tufayli hosil bo‘lgan orttirma AU23(At) ga kattaligi jihatidan teng va ishorasi jihatidan qarama-qarshi bo‘lishi kerak. Bu tenglikka kompensatsiyalovchi ko‘prikning param etrlarini (R v R2, R3 rezistorlarning qarshiliklarini) hamda kuchlanish U2 ni tanlash yo‘li bilan erishiladi.
Eritmalaming elektr o‘tkazuvchanligi haroratga juda bog‘Iiq. Eritma harorati 1 °C ga ortsa, uning solishtirma elektr o‘tkazuvchanligi 1,5—2 % ga oshadi. Eritmalaming harorati amalda juda keng chegaralarda o ‘zgaradi, shuning uchun konduktometrik konsentratomerlar harorat o‘zgarishining o ‘lchash natijalariga ta’sir qilishini bartaraf qiluvchi avtomatik kompen-satorlarga ega bo‘lishi kerak. Sanoatda avtomatik harorat kompensatorlari eng ko‘p tarqalgan bo‘lib, suyuqlikli kompensatorlar ularning turlaridan biridir.
Suyuqlikli kompensator parametrlari o‘lchash yacheykasining param etr-lariga o ‘xshash elektrod datchikdan iboratdir. Kompensator elektr o‘tkazuv-chanlik harorat koeffitsiyenti nazorat qilinayotgan suyuqlikning harorat koef-fitsiyentiga taxminan teng bo‘lgan etalon suyuqlik bilan to ‘ldiriladi. Kom - pensator nazorat qilinayotgan suyuqlikka konsentratom erning o‘lchash yacheykasi bilan birgalikda kiritiladi. Kompensator ko‘prikli o ‘lchash sxe-masining yelkasiga ulanadi. Etalon va nazorat qilinayotgan suyuqlikning haroratlari bir xil boiganligi va harorat koeffitsiyentlari bir-biriga yaqin bo‘lganligi sababli haroratlar o‘zgarganida, o‘lchash yacheykasi qarshiligining o‘zgarishini suyuqlikli kompensatorning qarshiligini o‘zgartirish yo‘li bilan to ‘la kompensatsiyalash mumkin.
Sulfat kislota konsentratomeri KSO- u (4-rasm) eritmadagi sulfat kislota konsentratsiyasini nazorat qilish, qayd etish va rostlash uchun m o‘ljallangan.
Konsentratomer elektrodli datchik 1 va ikkilamchi asbob 2 KSMZ dan iborat. Konsentratomerning datchigi idishdan iborat bo‘lib, uning ichiga teshiklar bilan yonma-yon qilib past tomoni ochiq stakan o‘rnatilgan hamda
Do'stlaringiz bilan baham: | 
