3
KIRISH
Falsafa – bilim va ma’naviy madaniyatning qadimiy va ayni paytda navqiron
sohalaridan biri. Miloddan avvalgi VII–VI asrlarda Hindiston, Xitoy va
YUnonistonda vujudga kelgan falsafa keyingi asrlarda odamlar diqqat markazidan
o‘rin olgan ongning barqaror shakliga aylandi. Inson tafakkuri bilan bog‘liq
savollarga javob izlash, ayni paytda dunyoqarashga doir savollarni qo‘yish barcha
faylasuflarning maslagi va maqsadi bo‘lib qoldi.
Falsafa o‘zining paydo bo‘lgan paytidan boshlab dunyo haqidagi bilimlar
tizimida alohida o‘rin egallab keladi. Bu avvalambor shu bilan izohlanadiki,
falsafaning o‘zagini, u yoki bu faylasufning pozitsiyasidan qat’i nazar, inson
muammosi, uning dunyo bilan o‘zaro
munosabatlari masalalari, inson va dunyo,
insonning undagi o‘rni va roli muammolari tashkil etadi. Falsafa dunyo haqidagi,
inson borlig‘ining mohiyati to‘g‘risidagi bilimlarning umumiy tizimini yaratish
orqali inson dunyoqarashining nazariy asosi sifatida maydonga chiqadi.
SHu tufayli ham falsafa barcha zamonlarda insonga turli hayotiy vaziyatlarda
mo‘ljal olishga yordam bergan, unga turmushda o‘z taqdirini o‘zi belgilashga
ko‘maklashgan. Inson tinimsiz o‘zgarayotgan dunyoda to‘g‘ri mo‘ljal olishi uchun,
olamshumul muammolar tobora keskinlashib borayotgan hozirgi sharoitda esa
insoniyat yashab qolishini ta’minlashning o‘ta murakkab vazifalarini echishga
oqilona yondashish malakalarini shakllantirish uchun falsafani o‘zlashtirish
zarurligini izohlash mumkin.
Bugungi
kunda har bir inson hayotga, o‘zini qurshagan muhit va voqelikka
oqilona munosabatni shakllantirishi davr talabi hisoblanadi. Biroq bunday
munosabat insonga ona suti bilan kirmaydi. Dunyoga, hayotga oqilona
munosabatning paydo bo‘lishi insondan falsafani, falsafiy madaniyatni
o‘zlashtirishni taqozo etadi. Oqilona fikrlash ko‘nikmalari, falsafiy madaniyat
shakllanishi uchun inson ko‘p kuch-g‘ayrat sarflashi, o‘zining
intellektual
imkoniyatlarini ishga solishi lozim, zero falsafa inson borlig‘ining teran
qatlamlariga nazar tashlaydi, dunyoning mazmun va mohiyatini anglab etishga yo‘l
ochadi, sog‘lom aql bilan tushunib bo‘lmaydigan narsalar va hodisalar haqida
mulohaza yuritishga majbur etadi.
Falsafani ko‘pincha kundalik hayot voqeligidan o‘ta uzoq bo‘lgan mavhum
bilim sifatida tushunadilar, aslida, bu to‘g‘ri emas. Aksincha, falsafaning eng
muhim, eng chuqur muammolari ildizlari aynan hayotga borib taqaladi, falsafa fani
ilmiy qiziqishlarining markaziy maydoni
ham shu erda joylashgan; falsafaning
ko‘p sonli tushunchalari va kategoriyalari, fikrlash usullari va uslublari esa, aslini
olganda, hayot voqeliklarini ularning barcha ziddiyatlari va o‘zaro aloqalari bilan
birga to‘liq va teran anglab etish vositalaridan boshqa narsa emas. Bunda shuni
e’tiborga olish lozimki, voqelikni anglab etishga harakat qiluvchi falsafada mazkur
jarayon voqelikka, eskirgan va o‘z umrini yashab bo‘lgan narsalarga tanqidiy ko‘z
bilan qarashni va shu bilan bir vaqtda, uni inson manfaatlarida yanada
rivojlantirish imkoniyatlari, vositalari va yo‘llarini real hayotning o‘zida, uning
qarama-qarshiliklarida qidirishni nazarda tutadi. Voqelikni o‘zgartirish jarayonlari,
4
amaliyot falsafa o‘z muammolarini
echishiga turtki beruvchi, inson tafakkurining
asl mohiyati va qudrati to‘laqonli namoyon bo‘luvchi birdan-bir soha hisoblanadi.
Mazkur kitob «Falsafaga kirish» deb ataladi. Uning vazifasi falsafani
o‘rganayotganlarga bu fan tarixi va muammolari, uning vositalari va metodlari,
tushunchalari va kategoriyalari haqida dastlabki tasavvur hosil qilishga
ko‘maklashishdan iborat. Falsafiy muammolar, yo‘nalishlar va oqimlar boyligi va
rang-barangligini bir darslik doirasida to‘liq yoritish, albatta, mumkin emas, bu
erda gap faqat falsafaning dastlabki tarixi va
uning eng muhim muammolari
to‘g‘risida umumiy bilimlar berish haqida borishi mumkin.
Boshqa har qanday o‘quv adabiyotida bo‘lganidek, bu kitobda ham falsafani
o‘rganayotgan har bir inson o‘zlashtirishi lozim bo‘lgan bilimlarning muayyan
yig‘indisi bayon etiladi. Ammo bu ishning bir tomonigina, xolos; muhimi
shundaki, falsafani o‘rganish oqilona fikrlash madaniyatini, ya’ni tushunchalar
bilan erkin ish ko‘rish, u yoki bu mulohazalarni ilgari surish, asoslash va tanqid
qilish, masalaning muhim jihatlarini uning ikkinchi
darajali jihatlaridan ajratish,
rang-barang hodisalar o‘rtasidagi o‘zaro aloqalarni ochib berish, nihoyat, atrof
borliqdagi ziddiyatlarni aniqlash va tahlil qilish, demak, uning o‘zgarish va
rivojlanish jarayonlarini ko‘rish ko‘nikmalarini tarbiyalash imkonini beruvchi
o‘ziga xos bir maktabdir. Falsafa yordamida shakllantiriladigan oqilona tafakkur –
bu o‘zboshimchalikka yo‘l qo‘ymaydigan va o‘zining haqligini himoya qila
oladigan asosli, intizomli, izchil tafakkur va ayni paytda o‘tkir, erkin va ijodiy
tafakkurdir.
Taklif qilinayotgan darslik falsafa asoslarini o‘zlashtirishga yordam beradidi.
Darslik
falsafiy oqimlar, yo‘nalishlar va muammolar boyligi va rang-barangligini
to‘liq yoritishga da’vogar emasligini uning nomi («Falsafaga kirish») ham
tasdiqlaydi. SHunga qaramay, u falsafani o‘rganishga kirishgan insonlarga mazkur
fan predmeti va tarixi, uning asosiy muammolari, falsafa tili, metodlari,
kategoriyalari va hokazolar haqida dastlabki tasavvur hosil qilishga yordam beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
