Bog'liq Eritmalarning muzlash harorati. Krioskopiya
Ana endi eritmaga yuqori kimyo kurslari bo‘yicha yondashamiz. Fizik kimyoviy nuqtai nazardan eritma deganda nima tushuniladi? Eritma kamida ikkita moddadan (komponentdan) iborat bo‘ladi, demak eritma bir necha moddalaming aralashmasidir. Lekin har qanday aralashma ham eritma bo‘la olmaydi. Tabiatdagi barcha aralashmalami ikkiga bo‘lish mumkin: geterogen va gomogen.
Ana endi eritmaga yuqori kimyo kurslari bo‘yicha yondashamiz. Fizik kimyoviy nuqtai nazardan eritma deganda nima tushuniladi? Eritma kamida ikkita moddadan (komponentdan) iborat bo‘ladi, demak eritma bir necha moddalaming aralashmasidir. Lekin har qanday aralashma ham eritma bo‘la olmaydi. Tabiatdagi barcha aralashmalami ikkiga bo‘lish mumkin: geterogen va gomogen.
Geterogen aralashmalarga suspenziya va emulsiyalami misol qilish mumkin. Bunday ko‘p fazali sistemalar turli qismlarda turlicha fizik-kimyoviy xossalarga ega. Geterogen, mexanik aralashmalarning komponentlari oddiy usullarda (masalan, filtrlash orqali) bir-biridan ajratilishi mumkin. Gomogen aralashmalar bir jinsli bo‘lib, ularning hamma qismlari bir xil fizik-kimyoviy xossalarga ega. Ularning komponentlari orasida chegara sirt bo‘lmaydi va shu sababli, gomogen aralashmalami oddiy mexanik usullarda bir-biridan ajratib bo‘lmaydi. Eritmalarning bir jinsliligi undagi komponentlarning alohida molekulalargacha yoki molekulalarning (ayrim hollarda ionlar yoki atomlarning) kichik assosiatlarigacha bo‘linganligi bilan bog‘liq. Mana shuning uchun chin eritmalarni molekulyar-dispers sistemalar deb ham atashadi.
Kolligativ xususiyatlar – bu erituvchi zarrachalarining massasi yoki o‘ziga xosligiga emas, balki erituvchi hajmidagi zarralar soniga (konsentratsiyaga) bog‘liq bo‘lgan eritmalarning xususiyatlari. Kolligativ xususiyatlarga harorat ham ta’sir qiladi. Xususiyatlarni hisoblash faqat ideal yechimlar uchun mukammal ishlaydi. Amalda bu kolligativ xususiyatlar bo‘yicha tenglamalarni faqat uchuvchan bo‘lmagan eritma uchuvchan suyuq erituvchida eritilganda haqiqiy eritmalarni suyultirish uchun qo‘llash kerakligini anglatadi. Erituvchi va erituvchi massasining har qanday nisbati uchun har qanday kolligativ xususiyat eritilgan moddaning mol massasiga teskari proporsionaldir. “Kolligativ” so‘zi lotincha so‘zdan kelib chiqqan kolligatus, bu “bir-biriga bog‘langan” degan ma’noni anglatadi, bu erituvchining xossalari eritmadagi erigan moddalarning konsentratsiyasiga qanday bog‘liqligini anglatadi.
Kolligativ xususiyatlar – bu erituvchi zarrachalarining massasi yoki o‘ziga xosligiga emas, balki erituvchi hajmidagi zarralar soniga (konsentratsiyaga) bog‘liq bo‘lgan eritmalarning xususiyatlari. Kolligativ xususiyatlarga harorat ham ta’sir qiladi. Xususiyatlarni hisoblash faqat ideal yechimlar uchun mukammal ishlaydi. Amalda bu kolligativ xususiyatlar bo‘yicha tenglamalarni faqat uchuvchan bo‘lmagan eritma uchuvchan suyuq erituvchida eritilganda haqiqiy eritmalarni suyultirish uchun qo‘llash kerakligini anglatadi. Erituvchi va erituvchi massasining har qanday nisbati uchun har qanday kolligativ xususiyat eritilgan moddaning mol massasiga teskari proporsionaldir. “Kolligativ” so‘zi lotincha so‘zdan kelib chiqqan kolligatus, bu “bir-biriga bog‘langan” degan ma’noni anglatadi, bu erituvchining xossalari eritmadagi erigan moddalarning konsentratsiyasiga qanday bog‘liqligini anglatadi.
Eritma hosil qilish uchun erituvchiga eritma qo‘shilsa, eritilgan zarrachalar suyuqlik fazasidagi erituvchining bir qismini siqib chiqaradi. Bu hajm birligiga soluvchi kontsentratsiyasini pasaytiradi. Suyultirilgan eritmada zarrachalar qanday bo‘lishining ahamiyati yo‘q, shunchaki ularning soni qancha. Masalan, CaCl2 ni eritib yuborish butunlay uchta zarrachani (bitta kalsiy ioni va ikkita xlor ioni) hosil qiladi, NaCl ni eritganda esa faqat ikkita zarracha (natriy ioni va xlorid ioni) hosil bo‘ladi. Kalsiy xlorid kolligativ xususiyatlarga osh tuziga qaraganda ko‘proq ta’sir qiladi. Shuning uchun kalsiy xlorid oddiy tuzga qaraganda past haroratlarda muzdan tushirish vositasi hisoblanadi.
