Farg‘ona politexnika insituti energetika fakulteti 55-20e guruh talabasining “termodinamika va issiqlik texnikasi” fanidan taqdimot loyihasi

Farg‘ona politexnika insituti energetika fakulteti 55-20e guruh talabasining “termodinamika va issiqlik texnikasi” fanidan taqdimot loyihasi

Tayorlovchi : boqidinov boburmirzo

Reja ;

• Asosiy tushunchalar
• Issiqlik o‘tkazuvchanlikning differentsial tenglamasi.
• Chegara shartlari.

Issiqlik o‘tkazuvchanlik – bu temperaturalar farqi borligi tufayli
tutash muhitda issiqlikning molekulyar uzatilishidir.
Issiqlik almashinuvining bunday usuli, asosan qattiq jismning
ichida ham, shuningdek bir-biriga tegib turgan ikkita qattiq jism orasida
ham sodir bo‘ladi. Issiqlik o‘tkazuvchanlik suyuqlik yoki gaz qatlami orqali
ham amalga oshishi mumkin, lekin umuman olganda suyuqlik va gazlar
(suyuqlangan metallar bundan mustasno) issiqlikni juda yomon
o‘tkazuvchan hisoblanadi.
Bir jinsli izotrop jismni isishini ko‘raylik. Barcha yo‘nalishlar
bo‘yicha bir xil fizik xossalarga ega bo‘lgan jismlarga izotrop jismlar deb
aytiladi. Bunday jismni isitish vaqtida uning turli nuqtalaridagi temperatura
vaqt bo‘yicha o‘zgaradi va issiqlik yuqori temperatura sohasidan past tem-
peratura sohasiga tarqaydi.
Vaqtning ayni paytida ko‘rib chiqilayotgan fazoning barcha
nuqtalaridagi temperatura qiymatlarining yig‘indisi temperatura maydoni deyiladi. Temperatura maydoni quyidagi tenglama bilan ifodalanadi:
t=f(x,u,z,)
bu yerda x,u,z – nuqta koordinatalari; - vaqt.
Agar jismning temperaturasi koordinata va vaqtning funktsiyasi
bo‘lsa, u holda temperatura maydoni nostatsionar bo‘ladi:
Agar jismning temperaturasi faqat koordinataning funktsiyasi
bo‘lib, vaqt davomida o‘zgarmasa, u holda temperatura maydoni statsionar
bo‘ladi.
t=f(x,u,z); t/=0
Temperatura maydoni uchta, ikkita va bitta koordinataning
funktsiyasi bo‘lishi mumkin va mos ravishda, u uch, ikki va bir o‘lchamli
deyiladi. Hamma nuqtalarida temperatura bir xil bo‘ladigan sirt izotermik sirt deyiladi.
Fazoning ayni nuqtasi-
ning o‘zida bir vaqtda ikki xil
temperatura bo‘lishi mumkin
emasligi uchun, turli izotermik
sirtlar xech vaqt bir-biri bilan
kesishmaydi. Ularning barchasi
jism sirtida tugaydi yoki butunlay
uning ichida joylashadi. Jismning
temperaturasi izotermik sirtlarni
kesib o‘tadigan yo‘nalishlar-
dagina o‘zgaradi (1-rasm).
1-rasm. Izotermalar. Temperatura
gradienti haqidagi tushunchaga doir
Izotermik sirt dF dan d vaqt ichida o‘tayotgan issiqlik miqdorini
aniqlash uchun tenglamani F va bo‘yicha integrallash lozim, ya’ni jism ichidagi temperatura maydonini bilish kerak. Bu masalani yechish uchun issiqlik o‘tkazuvchanlikning differentsial tenglamasi keltirib chiqariladi.
Tenglamani keltirib
chiqarishda quyidagi shartlar
qabul qilinadi: jism bir jinsli
va izotrop; uning fizik para-
metrlari o‘zgarmas. Ener-
giyaning saqlanish qonuniga
asosan, jismning elementar
hajmiga vaqt ichida
tashqaridan issiqlik o‘tkazuvchanlik yo‘li bilan
keltirilgan d issiqlik mi-
qdori va ichki issiqlik
manbai tomonidan ajralib
chiqayotgan issiqlik miqdori
dyig‘indisi jismning ichki
energiyasining o‘zgarishiga
teng bo‘lishi kerak dQ=dU
Chegara shartlari uch xil usulda berilishi mumkin. Chegara
shartlarining birinchi turida temperaturaning jism sirtida taqsimoti vaqtning istalgan har qanday payti uchun beriladi. Chegara shartlarining ikkinchi turida vaqtning har qanday istalgan payti uchun jism sirtidagi har qaysi nuqtada issiqlik oqimining zichligi beriladi. Chegara shartlarining uchinchi turida jismni o‘rab turgan muhit temperaturasi va jism sirti bilan atrof muhit o‘rtasidagi issiqlik berish qonuniyatlari beriladi.
Issiqlik o‘tkazuvchanlikning differentsial tenglamasini bir xillilik
shartlari asosida yechish, jismni butun hajmi bo‘yicha vaqtning istalgan paytida temperatura maydonini aniqlash imkonini beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar:

• Issiqlik texnikasi . Farg’ona . 2009
• Nurmatov J. va boshqalar. Issiqlik texnikasi. Oliy o‘quv yurtlari tala-balari uchun o‘quv qo‘llanma.–T.: «O‘qituvchi», 1998,- 256 b.
• Кудинов В.А., Карташов Э.М. Техническая термодинамика, Учеб-ное пособие для Втузов. М.: Высшая школа. 2000 – 261 с.