Гелминтлар ҳақида батафсил

Гелминтлар ҳақида батафсил
ТРИХОЦЕФАЛЁЗ (ҚИЛБОШ)
Трихоцефалёз — асосан ошқозон-ичак тизими аъзоларининг фаолиятини бузилиши билан кечадиган, сурункали гельминтоздир.
Қилбош одамлар орасида эвг кенг тарқалган гижжалар жумласига киради. Унннг тарқалиши хам кўпинча аскаридознинг тарқалиши худудларига мос келади. Урта Осиёда, жумладан Узбекистонда, трихоцефалёз ўчоқлари асосан тоғли ва тоғолди туманларида топилади. Касаллик Фарғона, Наманган, Қашқадаре ва Самарқанд вилоятларида кенг тарқалган.
Касалликни қўзғатувчиси — қилбош (Trichocephalus trichiurus). Эркагининг узунлиги 3-4.5 см, урғочининг узунлиги — 3.5-5.5 см бўлади. Одам ичагида қилбош 4-5 йил яшайди.
Қилбош асосан ичакнинг кўричак қисмида, кўп бўлганида йўғон ичакнинг бошқа қисмларида, фақат айрим холларда ингичка ичакда ҳам истиқомат қилади ичакка чуқур кириб олади, танаси эса ичак бўшлигида осилиб қолади. У одам қони билан озиқланади. Ичакда қилбошнинг сони биттадан тортиб ўнлаб, юзлаб ва хатто минглаб бўлиши мумкин. Ургочи гижжалар ичакда қўйган туҳуми (бир суткада 1000 дан 3500 гача) ташқи муҳитга нажас орқали ажралади. Ташқи муҳитда (асосан тупроқда) тухумдан личинкалар (1-17 кун давомида) ривожланади. Оғиз орқали тушган личинкалар ўн икки бармоқли ичакнинг суўрғичлари орасига жойлашиб олиб, 3-10 кун давомида шу ерда сақланади. Сўнгра ичак бўшлигига қайта тушиб кўричакка келади ва шу ерда ривожланиб балоғатга етади. Қилбош юқори кундан бошлаб, то балоғатга етгунча бўлган ривожланиш жараён 30-40 кун давом этади.
Эпидемиологияси. Касаллик манбаи, нажаси билан гижжа тухимини ажратувчи одам. Трихоцефалёз — нажас-оғиз йўли билан юқувчи геогельминтоз ҳисобланади. Касалликнинг юқиш йўллари худди аскаридозга ўхшаш. Ташқи мухит шароити қулай бўлган тақдирда қилбош тухумлари тупроқ бир йилгача ва ундан ортиқ яшаши мумкин.
Урта Осиё, жумладан Узбекистонда, трихоцефалёз билан кўпроқ богча ёшидаги ёки бошланғич мактаб ёшидаги болалар касалланади.
Клиникаси. Касалликнинг бирламчи клиник белгилари паразит юққанидан 1-1.5 кун ўтгач кўрина бошлайди. Беморни кўпроқ кўнгил айнаши, иштаҳанинг пасайиши, сўлак оқиши, қоринда кўпроқ ўнг пастки қисмда, оғриқ безовта қилади. Агарда қилбош ичакминг чувалчангсимон ўсимтаси ичига кириб қолса, унда санчиқли оғриқ, агарда унга инфекция кўшилса аппендицит хуружи кузатилади. Бироқ иқлимий шароити мўтадил бўлган худудларда трихоцефалёз субклиник турда кечади.
Инвазия даражаси юқори бўлган тақдирда оғир ва асоратли кечади. Бунда кўпинча диарея сурункали тус олади ва ахлатда шиллиқ ва қон аралашмаси, ичакда оғриқ, тенезм (оғриқли кучаниқ) кузатилади ҳамда бемор кундан-кунга озиб кетади. Касаллик бактериал инфекция билан бирга кечганда, айниқса болаларда, туғри ичаги тушиши (чиқиб қолиши) кўрилади. Инвазия узоқ давом этганида гипохромли ёки нормахромли камқонлик ривожланади ва бироз эозинофилия (10-20%), хамда С, В1, В2 витаминлари мувозанати бузилганини кўриш мумкин.
Нажасни кўрилганда, унда ёпишқоқ куюқ шиллиқ ва қон аралашмаси кўринади. Микроскоп остида караганда қилбош тухумларидан ташқари, Шарко-Лейден кристаллари, эозинофиллар ва бошқа экссудатив ва эпителиал ҳужайралар бўлади.
Трихоцефалёз ташхиси нажасда қилбош тухумини аниқлашга асосланади. Бунда копрогельминтоскопия усулидан фойдаланиш кўпроқ ижобий натижа беради.
Профилактикаси. Профилакгик чоралар худди аскаридоздаги сингари ўтказилади.