|
FerPI Kimyo fakulteti OOT yo’nalishi S15A-19 guruxi talabasi Xasanova Gulmiraxonning
Sut sanoati — sutdan turli sut mahsulotlari ishlab chiqaradigan oziqovqat sanoati tarmogʻi. Sut sanoati tarkibiga sariyogʻ, sut, qatiq, qaymoq, smetana, quruq sut, sut konservalari, pishloq (sir), tvorog, brinza, muzqaymoq, kazein va boshqa mahsulotlar ishlab chiqaradigan korxonalar kiradi. Oʻzbekistonda 20-asrning 20y.lari oxirlariga qadar sutdan xonaki usullarda qaymoq, qatiq, ayron, suzma, qagʻanoq, pishloq, qurt kabi mahsulotlar, qatiqni kuvda pishib sariyogʻ tayyorlangan.
Oʻzbekistonda birinchi sut zavodi 1928-yilda Toshkent shahrida ishga tushirilgan. 1940y.ga kelib respublikaning yirik shaharlarida qurilgan 13 ta sut zavodi ishladi (ularda 30,4 ming t sut qayta ishlangan va asosan yogi olinmagan sutqatiq mahsulotlari, sariyogʻ ishlab chiqarilgan). 50y.lar oxiriga kelib sut zavodlari soni 25 taga yetdi (293 ta sut qabul kilish punktlari tashkil etildi), ularning 21 tasida bugʻxonalar kurildi. 1960—70 yillarda Termiz (1961), Andijon (1962), Urganch (1964), Navoiy (1965), Gʻazalkent (1966), Namangan (1966), Xoʻjayli (1968), Jizzax (1969) sh.larida zamonaviy sut zavodlari ishga tushirildi.
1974-yilda Toshkentda bir smenada 150 t sut va sut mahsulotlari ishlab chiqaradigan sut k-ti foydalanishga topshirildi. 1975—85 yillarda bir kechakunduzda 50—30 t sutni kayta ishlaydigan Fargʻona, Qoʻqon, Angren, Olmaliq, Guliston, Jizzax, Kattaqoʻrgʻon, Chirchiq Sut zavodlari smetana, qaymoq, pishloq kdsoklash va sutni butilkalarga quyish avtomat liniyalari bilan jihozlandi, 156 separator boʻlimlari qurildi. Sut sanoati korxonalarida kichik yoshdagi bolalar uchun sut mahsulotlari, buzoklarni boqish uchun sunʼiy sut ishlab chiqarish. yoʻlga qoʻyildi. 1990-yilga kelib Oʻzbekiston Seda 684,1 ming t yogʻi olinmagan sut va sut mahsulotlari, 15,9 ming t sariyogʻ, 2,1 ming t qattiq va yumshoq pishloq, 20,7 ming t yogeiz sut mahsulotlari, 8,2 ming t muzqaymoq ishlab chiqaridi.
90y.lardan boshlab Sut sanoati korxonalarini texnik jihatdan qayta qurollantirish, xorijiy texnologiyalar,1 qadoqlash avtomatlari bilan jixrzlash amatga oshirildi, chet el firmalari bilan hamkorlikda kaymoq, kazein, yogurt kabi mahsulotlar ishlab chiqaradigan, quvvati 10 tGʻsutka boʻlgan 15 mini zavodlar barpo etildi, qoʻshma korxonalar kurildi. "Buxorosut", "Fargʻonasut" aksiyadorlik jamiyatlari Oʻzbekiston—Britaniya qoʻshma korxonasi, "Bravosut" (Samarqand sh.), Oʻzbekiston — "Nestle" (Namangan sh.), Toshkent shahrida "Vimm Bill Dann — Markaziy Osiyo" (Rossiya — Oʻzbekiston) qoʻshma korxonalari shular jumlasidandir.
Respublikadagi barcha toifadagi xoʻjaliklarda 4,03 mln. t sut ishlab chikarildi (uning 96% dehqon xoʻjaliklarida yetishtirildi), 790 t sariyogʻ, 6,3 ming t sut va sut mahsulotlari, 2715 t muzkaymoq tayyorlandi (2003). 2003-yil dekabrdan toʻliq xususiylashtirilgan Sut sanoati korxonalarini birlashtiradigan "Oʻzgoʻshtsutsanoat" uyushmasi tarkibida 40 dan ortiq sutni qayta ishlash korxonalari ishlaydi. Ularning ishlab chiqarish. kuvvatlari bir smenada 1067,7 t sutni kayta ishlash, 25 t sariyogʻ, 11,8 t sir, 20,8 t muzqaymoq, 15 t yogʻi olingan quruq sut va boshqalarni tashkil etadi (2004). Sut sanoati korxonalari zamonaviy pasterlash, sterilizatsiyalash, sovutish, bugʻlash, mahsulotni qadoqlash uskunalari bilan jihozlangan, avtorefrijiratorlar, sut va boshqa mahsulotlarni tashiydigan avtomobillarga ega.
Mamlakatimizda sut mahsulotlarini iste'mol qilish har yili ortib bormoqda, ishlab chiqaruvchilar esa bozorni turli chorvachilik mahsulotlari bilan to'ldirishmoqda. Bu qimmatbaho mahsulotni sog'in sigirdan olingan ta'm sifatini saqlab qolish juda muhim ahamiyat kasb etadi. Keyinchalik, mahsulot ishlab chiqarish rejimida farqli o'laroq ishlashni amalga oshirish juda oson bo'ladi.Sutning sifat ko'rsatkichlari sigirni boqish davrida belgilanadi, buning uchun parhezni, shu jumladan yaylov davrida juda qattiq nazorat qilish kerak.
Cheklanmagan ozuqalar qatori sut ishlab chiqarishga ta'sir qilishi mumkin va uning ta'mi o'zgarishiga olib keladi. To'g'ri sut ishlab chiqarish, og'iz sutini (bolalagandan keyingi dastlabki kunlardagi sigir tomonidan beriladi) va hayvonlardan ishlab chiqarilgan keksa (tuzli) mahsulotni ishga tushirishdan 10-15 kun oldin taqiqlaydi.
Bunday mahsulotlar quritilgan sutni ishlab chiqarish uchun ishlatiladi. Ular butun sut o'rnini bosuvchiga (sut o'rnini bosuvchi) qayta ishlanadi va buzoqlarga chorvachilikda qo'llaniladi.Sut ishlab chiqarish uchun oqim do'kon texnologiyasi sigirlarni sog'ishda gigiena qoidalari va boshqa sut texnologiyalari qoidalariga rioya qilishni talab qiladi. Olingan mahsulotdagi infektsiyalarning oldini olish juda muhimdir. Ammo fermer xo'jaligida ko'p sonli sigirlarni saqlash sut mahsuldorligini aralashtirishni anglatadi, bu bakteriyalarning tez tarqalishiga olib kelishi mumkin. Fermer xo'jaliklari soqollarni ishlatish uchun qattiq begona moddalardan, shuningdek gazli va boshqa maxsus materiallardan tayyorlangan filtrlardan tozalanishi kerak. Tozalashdan so'ng, mahsulot sovutiladi va uni qayta ishlashni amalga oshiradigan sut mahsulotlari ishlab chiqarish joyiga etkazib beriladi. Sutni talablarga va uni dastlabki qayta ishlashga qabul qilish.
Fermada sut va boshqa sut mahsulotlarini tashish qisqa vaqt ichida patogen bakteriyalar tomonidan ifloslanmagan yopiq idishlarda amalga oshirilishi kerak.
Issiqlik bilan ishlov berish - ishlab chiqarishning muhim bosqichidir.
Mamlakat bozorlarida ko'pincha issiqlik bilan ishlov berilmagan sut sotiladi. Bu tabiiy ta'mga ega, lekin juda tez yomonlashadi yoki sigirning tanasidan kiradigan fermentlar qilingan sut bakteriyalarining hayotiy faoliyati natijasida qaymoqqa aylanadi. Qanday sutni qayta ishlash texnologiyasidan foydalanilganiga qarab, hosil bo'lgan mahsulot 65-74 daraja haroratgacha isitiladi va muayyan vaqt davomida (yuqori harorat, pasterizatsiya uchun qancha vaqt talab qilinadi), keyin u + 2 + 4 daraja sovutiladi maxsus sovutgichlarda yuborish orqali.
Do'stlaringiz bilan baham: |
