Хаётнинг келиб чикиш ва ривожланиши. Давр ва эралар



Download 20,42 Kb.
Sana24.02.2022
Hajmi20,42 Kb.
#225768
Bog'liq
khajotning kelib chikish va rivozhla


Aim.Uz

Хаётнинг келиб чикиш ва ривожланиши. Давр ва эралар.

Режа:


  1. Хаётни уз-узидан пайдо булмаслигини олимлар томонидан исботланиши. Франческо Реди, Луи Пастер тажрибалари.

  2. Космозойлар ва панспермия гипотезалари мохияти ва уларни айрим олимлар томонидан илгари сурилиши.

  3. Академик А. И. Опарин ва Холдейн томонидан абиоген гипотезасини яратилиши.

  4. Ерда хаётнинг ривожланиши Эра ва даврлар.

Хаёт пайдо булиш муаммоси фан ва техниканинг ривожланишига караб даврларда турлича хал этилди. Дин пешвозлари ва идеализм окимининг номоёндалари Ер юзидаги барча усимликлар, хайвонлар ва одамлар худо кудрати билан вужудга келган, деган фикрни узок давр таргиб килиб келдилар. Бунга карама-карши материализм окими тарафдорлари эса хаёт хеч кандай илохий куч иштирокисиз, табиий конунлар асосида пайдо булганлигини эътироф этдилар. Бирок материализм окимининг дастлабки тарафдорлари улик табиат билан тирик табиат орасидаги туб сифат фикрларини етарлича англаб олмадилар. ХУI - асрда яшаган биолог врач Ван Гельмонт сичконлар дондан, врач Парацельс баликлар ва сичконлар сасиган сувдан пайдо булади, деган фикрни таргиб килдилар. Парацельс катта-кичкина тирик одам гоменулеусни лабораторияда тайёрлаш рецептини хам тузди.


ХYI асрда яшаган Италян олими Франческо Реди хаётнинг уз-узидан пайдо булиши тугрисидаги бундай тасаввурлар нотугрилигини биринчи булиб тажрибада исботлади.
Микроскоп кашф этилиши ва кулланилиши туфайли ХYIII асрга келиб, микроорганизмлар олами маълум була бошлади. Натижада хаёт уз-узидан пайдо булиши тугрисидаги фикрни олимлар эксперементал йул билан исбот килмокчи булдилар.
Франция микробиологи Луи Пастер тажрибалари утказиб йирик организмларгина эмас, хатто энг майда организмлар хам улик табиатдан уз-узидан булмаслигини исботлаб берди. Пастер тажрибасининг якунлари эълон килингандан сунг хаёт мангу деб даъво килувчи гипотезалар майдонга келди. Космозойлар ва панспермия гипотезаларини бунга мисол килиб курсатиш мумкин. Космозойлар гипотезасини биринчи марта 1865 йили немис врачи Рихтер илгари сурди. Кейинчалик мазкур гипотезани олимлардан Томсон ва Гельмгольц кувватладилар. Космозойлар гипотезасига кура, коинотда хаёт мангу булиб, унинг заррачалари бир сайёрадан иккинчи сайёрага кучиб юради. Бу заррачаларнинг кучиб юришида метиоритлар асосий урин эгаллайди. Микроскоп куринишидаги бу хаёт заррачалари метиоритларга ёпишиб, улар оркали Ерга тушган ва хаётенинг ривожланишига сабаб булган.
Панспермия гипотезаси 1907 йили швед олими Аррениус томонидан илгари сурилди. Бу гипотеза худди козмойлар гипотезаси сингари хаётнинг мангулигини эътироф этган. Бу икки гипотеза мазмунан бир хил булиб, асосий фарки хайт заррачалари ерга турли йуллар билан етиб келганлиги хакида эди. Панспермия гипотезасига мувофик, хаёт куртаклари куёшдан ажралган ёруглик нурларининг босими таъсирида Ерга таркалган дейилади. Бу гипотеза хам хаёт мангулигини эътироф этган.
Олимлардан А. И. Опарин 1924 йили, Холдейн 1928 йилда Ерда хаёт кандай пайдо булганлиги хакида абиоген гипотеза яратдилар. Опарин хаёт пайдо булиши тугрисидаги гипотезани яратишда Энгельснинг хаётга берган таърифи хамда хаёт пайдо булиши проблемасини кандай хал этиш буйича курсатмаларига, шунингдек, астрофизики, астрохимия, геология, биохимия ва бошка фан ютукларини эътиборга олди. У уз гипотезасида Ердаги хаёт бошка планеталардан кучиб келмаганлигини, балки материянинг миллиард йиллар давом этган ривожлагниши натижаси эканлигини кайд килди. Опариндан мустасино равишда инглиз олими Дж Холдейн уз маколасида хаёт абиоген йул билан пайдо булганлигини ёклаб, тубандаги фикрларни айтган. Ультрабинафша нурлар таъсирида Ернинг дастлабки атмосферасида хар хил органик моддалар, шу жумладан, канд ва баъзи бир аминокислоталар синтезланган. Улар эса оксилнинг тузилиши учун жуда зарур бирикмалар хисобланади. Холдейн мулохазасига кура шундай бирикмалар дастлабки океан сувида йигилиб борган ва бульон холатига кирган. Ана шу бульондан хаёт пайдо булган.
Хозирги вактда Ерда мавжуд барча органик моддалар биоген йул билан, яъни тирик организмларда содир буладиган фотосинтез ва хемосинтез натижасида вужудга келган. Хаётдан ном-нишон булмаган кадимги даврларда эса бундай моддалар абиоген йул билан пайдо булиши табиий бир хол эди.
Опарин гипотезасига мувофик, Ерда хаёт пайдо булиши бир неча боскичга булинади. Хаёт пайдо булишидаги биринчи боскич турли моддаларнинг химиявий эволюцияси натижасида оддий молекулалардан иборат органик моддалар пайдо булиши билан изохланади. Биринчи боскич хакикатдан хам Ернинг тарихий ривожланишида руй берганлигини радиоастрономия ютуклари асосида бевосита исботлаш мумкин. Кейинги йилларда олинган маълумотларга кура, юлдузлар оламида углероднинг хилма-хил бирикмалари, айникса фармальдигит, цион ва унинг махсулотлари куплаб учрайди. Бу маълумотларнинг узи органик моддалар абиоген йул билан вужудга келиши мумкинлигини ва жараён факат хаёт пайдо булгунча эмас, хатто Ер ва бошка сайёралар шакллангунча хам руй берганлигини исботлайди.
Органик моддаларнинг абиоген усулида пайдо булиши факат назарий жихатдан эмас, балки амалда хам исботланди. Масалан, Америкалик олим Миллер дастилабки Ер атмосферасида купрок учраган деб тахмин килган аммиак, метан, водород ва сув бугини шиша колба ичига жойлаштириб, ундаги темпиратурани 80 градусга етказиб, аппаратнинг кенгрок кисми деворларга кавшарланган электродлар оркали электр зарядлари берилса, колбадаги суюкликнинг ранги узгариб, аминокислоталар ва бошка органик моддалар хосил булганлигини аниклаган.
Майда органик молекулалар пайдо булиб, ривожлангандан сунг, кейинги хар хил хосса ва тузилишга эга полимер бирикмаларни хосил этиш билан боглик мухим иккинчи боскич бошланади.
Нуклейин кислоталарининг абиоген йул билан пайдо булиши мумкинлигини исботлашда немис биохимиги Шрамм утказган тажрибалар диккатга сазовордир. У иккита электрон кавшарланган колба ичига шакар, азотли асослар хамда фосфат кислота тузлари эритмасини солиб эритмани 80 градусгача иситган ва ундан электр утказган. Бу эритмалар аралашмаси бир неча кундан кейин текширилганда уларда ДНК ва РНК типдаги моддалар, яъни нуклеотидлар борлиги маълум булган. Олдбиологик синтез учун зарур энергия электр учкунлари, ультрабинафша нурлар ва радиактив моддаларнинг парчаланишидан олинган. Коацерват томчиларнинг ривожланиши дастлабки океанда оксилга ухшаш ва юкори молекулали бошка органик молекулаларининг хосил булиш натижасидир.
Опарин коацерват томчилар уз навбатида 4 боскичда хосил булган дейди. 1 боскичда эритма уз концентрацияси билан атрофидаги эритмадан фаркланиб ажралган, 2-боскичда коацерват томчилар хажми жихатдан ортиб «уса» бошлаган. 3- боскичда коацерват томчилар хам динамик холатга утган, яъни теварак атрофдаги эритмадан турли моддаларни ютиб олиб, катталашган ва реакция махсулотларини атрофдаги мухитгача чикарган ва нихоят, 4-боскичда улар уртасида «табиий танланиш»га ухшаш жараён борган. Улар орасида синтезланиш ва парчаланиш реакциялари мутаносиб хамда даврий равишда булган. Бу жараёнларда маълум моддаларни регенерация килиб турган коацерват томчилар яшаб колган. Коацерват томчиларнинг диаметри 1-500 млн гача булган. Уларнинг купчилиги ташки мухитдан калин кават, гуё мембрана билан алохидалашган.
Учинчи боскич дастлабки тирик организмларнинг пайдо булиши. Коацерват томчилар катталашгандан сунг майда томчиларга парчаланади. Коацерват томчилар уз хизмати билан фаркланади. Коацерват томчилардан катализатор хоссасига эга булганлар куп-рок полимерланган ва узок яшаган. Коацерват томчиларининг ташки мухитдан энергия ва моддаларни узлаштирганлари яшаб колиб булинган. Лекин улар тирикка якин булса хам, хали уларни хаёт деб булмас эди. Дастлабки стабиллашган пробионидлар автокатлик, нуклеин кислоталардан иборат коацерват томчилар шаклида булган деган фараз бор.
Дастлабки даврларда нуклеин кислоталар билан оксил малекулаларининг кушилиши эхтимоли руй берган. Бунда нуклеин кислота автокатализатор ва матрица, оксил эса курилма ва химоя вазифасини утаган булиши мумкин. Бундай тургун системаларни Опарин шартли равишда пробионтлар деб атаган. Унинг курсатишича, пробионтларрнинг кейинги эволюцияси моддалар алмашинуви жараёнларининг активлашиши билан узвий боглик булган.
Пробионтларда моддалар алмашинувининг секин-аста мураккаблашуви натижасида прогрессив эволюция янада юкори активликка эга катализаторлар ферментларни вужудга келтирган. Шундай килиб, тарихий жараёнда, Опарин уктиришича, тирик система бир бутун холича, шунингдек унинг айрим механизмлари такомиллаша борган.
Моддалар алмашинуви ва узини-узи купайтира олиш тирик хужайранинг энг асосий хоссасидир. Холдейн ва Опарин хаёт пайдо булишидаги дастлабки хоссани хар хил талкин килганлар. Опарин хаёт пайдо булишидан олдин моддалар алмашинуви хоссаси Холдейн эса уз-узини купайтира олиш хоссаси келиб чиккан, деган фикрни кувватлайдилар. Ернинг турли катламларига караб, Ер пайдо булгандан то хозиргача булган тарихий ривожланиш 5 та эрага булинади.

АДАБИЁТЛАР


1. А. Т. Гафуров. “Дарвинизм” Т. : «Укитувчи», 1992.
2. М. Тухтаев, А. Хамидов. “Экология асослари ва табиатни мухофаза килиш” Т. : 1994.
3. Биология. Библиографический справочник, К. : “Наукова думка” 1994
4. И. П. Соколова. “Биология”. М. : “Вусшая школа” 1987.
5. К. Вилли. “Биология”. Перевод с английского издания «Мир», М. : 1968.
6. Т. Х. Холиков, Н. Ш. Шарофиддинхожаев ва бошк. “Биология”. Т. : “Абу Али ибн Сино” 1996.
7. Т. Б. Гофман-Кадашников, Д. Ф. Петров. “Биология билан умумий генетика”. «Медицина» Т. : 1970
8. Э. В. Семенов, С. Г. Мамантов, В. П. Коган. “Биология”. М. : «Просвешение» 1984
Download 20,42 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish