Haydarov muhammad o‘ff 403 E’tibor uchun, dars uchun katta rahmat, ustoz! 8-simenar

---

HAYDAROV MUHAMMAD O‘FF 403 

E’TIBOR UCHUN, DARS UCHUN KATTA RAHMAT, USTOZ! 

 

8-SIMENAR 

“Omonim, antonim, sinonimlar lug’ati” mavzusi yuzasidan savol va 

topshiriqlar 

 

1.  Omonim lug’atlar haqida ma’lumot bering. 

2.  “O’zbek  tili  omonimlarining  izohli  lug’ati”da  berilgan,  hozirgi  kunda 

eskirgan omonimlarga misollar yozing va izohlang. 

3.  Antonim lug’at haqida ma’lumot bering. 

4.  “O’zbek  tili  antonimlarining  izohli  lug’ati”dagi  eskirgan  va  yangi  kirib 

kelgan antonimlarga misol yozing va izohlang. 

5.  Sinonimlar lug’ati haqida ma’lumot bering. 

6.  “O’zbek tili sinonimlarining izohli lug’ati”dagi kirgan va yangi kirib kelgan 

sinonimlarga misollar yozing va izohlang. 

 

                                      JAVOBLAR 

 

1.  Omonimiya xuddi sinonimiya va antonimiyada bo’lganidek, minimum 

ikki  til  birligi  orasida  yuzaga  keladi.  Bunday  munosabatlarni  belgilashda  til 

birliklarinig  har  ikkala  tomoni  ham  –  ifoda  pani  hamda  mazmun  plani  ham  inobatga 

olinadi.   

“O’zbek  tili  omonimlarining  izohli  lug’ati”  omoifoda  bilan  boshlanadi. 

Omoifoda  talaffuzi  va  yozilishi  bir  xil  bir  necha  leksema  borligini  ko’rsatadi. 

Omoifoda satr boshidan kata harflar bilan yozilgan.  

---

Lug’atda berilgan 497 omoifodaning 372 tasi ikki omoleksemali, 93 tasi 

uch  omoleksemali,  21  tasi  to’rt  omoleksemali,  7  tasi  besh  omoleksemali  va  4  tasi 

omoleksemali bo’lib, 1160 dan ortiq leksemani birlashtiradi. 

Omoifoda  ostiga  birlashuvchi  har  bir  omoleksema  satr  boshidan  qora 

harflar bilan yozilgan va rim raqamlari qo’yib farqlqngan. 

Agar  omoleksema  boshqacha  shaklda  ham  ishlatilsa,  yonida  shunday 

shakli ishlatilgan.  

Ushbu  lug’atda  omoleksemalarning  ketma-ket  joylashishida  quyidgi 

qonuniyatga amal qilingan: 

1)  asli  bir  leksemaning  taraqqiyoti  natijasida  paydo  bo’lgan,  biri 

ikkinchisidan  o’sib  chiqqan  bo’lsa,  ular  ana  shu  taraqqiy  etish 

izchilligi asosida joylashtirilgan; 

2)  biri  ikkinchisidan  o’sib  chiqmagan,  asli  o’zaro  bog’liq  bo’lmagan 

leksemalar  bo’lsa,  bularni  joylashtirishda  turkumlarni  sanashdagi 

an’anaviy  tartibga  amal  qilingan:  avval  ot  leksema,  so’ngra  sifat 

leksema, fe’l leksema va boshqalar. 

Omoleksemalarga avval tarixiy-etimologik izoh berilgan: 

 

1)  o’zbekcha leksemalarda imkon boricha quyidagilar ta’kidlanadi: 



 

asli fonemalar ( tovushlar) tarkibida farq bo’lganligi; 



 

yasama  bo’lsa,  qaysi  leksemadan  (  sememadan)  qaysi  affiks  bilan 

yasalganligi, omoleksemalarning yasalish asosi va yasovchiga har xil 

ajralishi; 



 

asl ma’nosi va boshqalar. 

 

2)  o’zlshma leksemalarda imkon boricha quyidagilar ta’kidlanadi: 



  asli qaysi til leksemasi ekanligi; 



 

o’sha tildagi tovush tizimi, grafik shakli; 



 

asl ma’nosi va boshqalar. 

 

---

Tarixiy-etimologik 

izohdan 

keyin  omoleksemaning  leksik  ma’nosi 

ta’riflangan, o’rni bilan sinonimlari keltirilgan, qavs ichida ruscha ekvivalenti berilgan. 

Omoleksemalarni  farqlab  olishga  yordamlashuvchi  belgi  sifatida  ular  qatnashuvi  bilan 

hosil  qilingan  leksemalar  keltirilgan,,  bunda,  avval,  soda,  keyin  qo’shma,  so’ngra  esa 

juft va takroriy leksemalar keltirilgan. 

Shundan  so’ng  omoleksemalarning  boshqa  leksemalar  bilan  bog’lanish 

imkoniyatini  va  bunda  qaysi  Grammatik  shalkda  bo’lishini  aks  ettiruvchi  birikmalar, 

ba’zan  gaplar  berilgan.  Undan  keyin  esa  omoleksemalarning  nutqda  qo’llanishini 

namoyish  qiuvchi  matn  parchalari  keltirigan,  ushbu  matn  parchalari  original  o’zbek 

adabiyoti asarlaridan olingan.  

Lug’atda polisem leksemalarning leksik ma’nolari, avvalo, biri ikkinchisidan 

o’sib chiqqan omoleksemalar maqolalarda berilgan. Bundan tashqari omoleksemalar bir 

leksemaning  boshqa-boshqa  sememasidan  yasash  natijasida  yuzaga  kelgan  bo’lsa, 

bunday leksemalarda ham  ularning zarur leksik ma’nolari keltirib o’tilgan. 

 

 

2.  “O’zbek  tili  omonimlarining  izohli  lug’ati”  da  tilimizda  mavjud  

deyarli  barcha  omonim  so’zlar  keltirilgan.  Ularning  ba’zilari  bugungi  kunga  kelib, 

eskirgan so’zlar qatoriga kiritilgan. “O’zbek tili omonimlarining izohli lug’ati” dagi 

omonim so’zlardan namunalar: 

 

