Hokimiyatning bo’linish prinspi qanday shakllari mavjud ? Hokimiyatning bo’linish prinspi chet el tajribasi qanday? Diktatorlik rejimi haqida tushuntirib bering?

Davlat funksiyasi – davlatning bazifa maqsadlarini amalga oshirishga yo’naltirilgan davlatning asosiy usullaridir. Funksiya so’zi lotin tilidan olingan bo’lib - faoliyat, harakat degan manoni anglatadi. Davlat bajarishi lozim bo’lgan maqsadlarni belg- lar ekan bajarilishi lozim bo’lgan vazifalar ham yuzaga keladi. Bu jarayonda o’z-o’zidan vazifalarni bajarishga qaratilgan faoliyatlarni (funksiyalarni) vujudga kelti- radi. Hokimiyatda shakllantirilgan barcha organjar davlatning qaysidir funksiyasini amalga oshiradi. Har birriga tegishli vazifalar biriktirilgan. Davlat funksiyalari borasida so’z ketganda avvalo maqsad va vazifani farqlash lozim. Maqsad davlat- ning rivojlanishidagi keying bosqichi deb hisoblasak , bazifa shu maqsadga erishish yo’lida yuzaga keladigan masalalardir. Davlat funksiyasi xususida turli xil yondashuvlar mavjud. Davlat funksiyasini tasniflashda asosan quyidagi tutlarga bo’ lingan
1.faoliyat doirasi bo’yicha
2.amal qilinishi davomiyligi bo’yicha
3. ijtimoiy ahamiyati bo’yicha
4. amal qilish shakllari bo’yichaundan maqsad
Faoliyat doirasiga ko’ra ichki va tashqi funksilarga bo’linadi. Ichki funksiyalar tarkibiga; iqtisodiy, ijtimoiy, tinchlikni taminlash, siyosiy, xuquq-tartibni taminlash va boshqalari kiradi. Davlat tashqi funksiyasiga boshqa davlatlar bilan turli xil alo- qalar (madaniy , iqtisodiy, savdo , siyosiy, sportva boshqalar) , havfsizlik masalalari kiyradi.
Ichki funksiyalar doirasida iqtisodiy funksiya: bunda davlat tomonidan tomonidan davlatning iqtisodiyotini rivojlantirishga qaratilgan turfa xil vositalar, usullar ishlab chiqiladi . Bundan maqsad iqtisodda davlat boshqaruvini uyushtirish , nazoratda saqlash , barqaror samaradorligini uyushtirishdan iborat. Davlat bu funksiya orqa- li tadbirkorlarni qo’llab quvvatlaydi va nazoratda saqlaydi. Ijtimoiy funksiya: bundaa davlat o’z o’z oldiga ijtimoiy himoya , tenglilik, aholini taminlamganligi, sog’likni saqlash ,talim, maktab, madaniyat kabilarga qaratiladi. Tinchlikni taminlash funksiyasi: bunda davlat o’z oldiga axolini har qanday ichki va tashqi boladigan tazyiqlardan,zo’ravonliklardan , aholining kamsitilishidan, tutli xil millat vakillari o’rtasida tinchlik, totuvlik va hamkorlikni tamunlash kabilar kiradi. Siyosiy funksiya : davlat siyosiy xayotni shakltirish va unga boshchilik qilish , ho- miyat organlari , siyosiy partiyaiar tuzish, vazirliklar faoliyatini tartibga solishdan iborat. Davlat yuqoridagi o’rgan lar faoliyatini tartibga solidi va uyushturadi. Ular- ni vazifalarini belgilab beradi. Davlatning ekalogik funksiyasi: bunda davlat aholiga sof , toza eko muhutni yara- tish , borlarini yaxshilash , saqlab qolishga qaratiladi. Yer osti yer usti boyliklaridan oqilona foydalanish, resuslarni yaratish vas shu kabilarni qamrab oladi. Bugungi davr talabidan kelib chiqib ekalogiya dolzarblik kasb etib bomoqda.
Davlatning tashqi funksiyasi doirasiga xalqaro hamkorlik: bunda davlat chet mamlakatlari, tashkilotlari bilan siyosiy, iqtosod i, madaniy, savdo, boshqaruv va boshqa soxalarda hamkorliklar ,kelishuvlarni amalga oshiradi. Davlat ichki muam- molari va tashqi dolzarb masalalarni boshqa davlatlar ko’magida va hamkorligida yanada tezroq va samaraliroq hal qiladi. Iqtisodiy, siyosiy masalalarda boshqa rivojlangan davlatlar tajribalariga tayanadi, namunalar oladi. Mudofa funksiyasi: davlatni ichki totuvlik va barqarorlikni taminlash uchun tash-qi ximoyalanish muhim hisoblanadi. Mudofa funksiyasi turli yo’llar bilan amalga oshiriladi. Iqtisodiy, siyosiy, harbiy, diplomatic va boshqa ko’ rinishlarda bo’ladi, xozirda O’zbekiston mudofa doktarinasiga ega . Davlat mudofa funksiyasi mudofa doktarinasiga asoslanadi. Unda davlatning qurolli kuchlar qudratini yuksaltirish , faoliyatini uyushtirish , muntazam takommillashtirib borish, jangovar qobiliyati va samaradorligini oshirish , tayyorgarlik darajasini rivojlantirish , davlat chegaralarini qo’ riqlash , qurolli kuchlar zaxiralarini tayyorlash va saqlash, axolini himoyalash va boshqala kiradi.
Amal qilish davomiyligi bo’yicha muvaqqat va doimiyga bo’linadi. Muvaqqat funksiya : davlat biron bir maqsad va vazifalarini bajarib bo’lishi bilan o’z ahamiyatini yo’qotqdigan funksilar . bunga favqulotta vaziyatlar , tabiy ofatlar , urushlar , epidemiyalar va boshqa shu kabi xolatlarda yuzaga keladigan dolzarb vazifalarni misol qilish mumkun. Doimiy funksiya: bunda davlat o’z oldiga qo’yagan vazifalar doimiy doladi. Ular hech qachon to’q bo’lmaydi. Bunga siyosiy , iqtisodiy va hkz.
Ijtimoiy ahamiyatiga ko’ra asosiy va asosiy bo’lmagan funksiyalarga bo’linadi. Bunda malum bir davrda funksiyalar favqulutta dolzarblik kasb etad i va vaqtlar o’tib o’z ahamiyatini yo’qotib boradi. Har bir funksiya o’ziga regishli vazifalarni bajaradi. Muayyan davlatning har bir funksiyasi shu davlat uchun obyektiv zaruratdir.Davlat funksiyalarining barchasi teng darajada muhimlik kasb etadi . Shunday bo’lsada dolzarb holatlarda juda muhim vazifalar bejgilab olinishi lozim. Manashu muhim vazifalar davlatning asosiy funksuyalarini belgilaydi.
Davlat funksiyalarini amalga oshirish usullariga shakllarga ega va ulardan foyda- lanadi. Davlat funksiyalarini amalga oshirishning malum usullari mavjud . Bular huquq ijodkorligi, ijro rtish, huquqni muhofaza qilishga bo’linadi. Huquq ijodkorligi: bunda narmativ hujjarlar qabul tayyorlanadi va qabul qilinadi .huquni ijro etish : qabul qilingan va amalda bo’lgan qonun hujjatlari mustahkam- lab bergan qoidalarni amalga oshirishga qaratilgan faoliyatdir .qonunchilikda belgilangan talablar kundalik hayotga va boshqaruvga tatbiq qilinadi. Huquqni muhofaza qilish: bu faoliyatga huquni qo’riqlash , fuqarolarning manfaatlarini himoyalash, hujjatlarga rioya etish , huquq buzarlikni oldini olish bo’yicha amaliyotni shakllantirish huquqiy masalalarni ko’rib chiqish va ular yuza- sidan qarorlar qabul qilishdan iborat. Davlat funksiyalarini amalga oshirishda bazi usullarni qo’llaydi. Bular: ishontirish , majburlash, tavsiya qilish , rag’ bartlantirish va boshqalar kiradi.

2. Huquqiy normasining normativ-huquqiy hujjatlarda ifodalanish usullarini taxlil qiling

Jamiyatda erkinliklar , majburiyatlar , huquqlar , fuqarolarning burchlari , davlatning majburiyatlari , yurish turish , axloq normalari va boshqa barcha huqu- qiy harakatlar va harakatsizliklar normalar bilam tartibga solingan. Bu normalar ja- miyatga tinchlik tenglik barqarorlikni muhofaza etadi. Huquq normasi – davlat tomonidan o’rnatilgan yoki maqullamngan , bajarilishi ham huquq subyektlari uchun majburiy bo’lgan, davlatning majburlov kuchi bilan muhofazalangan, munosabat qatnashchilarining huquq va majburiyatlarini o’zi- da mujassam etgab , aniq shaklda ifodalangan xatti – xarakat mezoni yurish turish qoidasidir. Huquq normasi tegishli normativ- huquqiy hujjatlarda ifodalangan shu- ningdek boshqa turli shakllarda namoyon bo’ladi. Bular konstitutsiysda , kodeks- larda , qonunlarda , farmonlarda va boshqa qonun kuchiga ega bo’gan hujjatlarda o’z ifodasini topgan. Amal qilish vaqtiga ko’ra normalar doimiy va vaqtinchalikka bo’linadi . Hududiga ko’ra umumiy va mahalliyga ajraladi. Qo’llanilgan subyektiga qarab umumiy va maxsusga bo’linadi . Ichki tuzilishiga ko’ra uchga bo’linadi: ge- pateza, dispozitsiyz, sanksiyaga bo’linadi .
Normativ huquqiy hujjatlar to’g’risidagi qonunning 4-moddasida normativ- hujjatlarni qabul qila oladigan organlar va mansabdor shaxslar ko’rsatilgan. Unga ko’ra “ O’zbekoston respublikasi oliy palatalari, O’zbekiston respublikkasi priziden-ti vazirlar mahkamasi , vazirliklar , davlat qo’mitalari va idoralar, mahalliy davlat hokimiyati organlari normativ- huquqiy hujjatjari qabul qilish huquqiga ega bo’l- gan organlar hisoblanadi”. Yuqridaggi qoidada keltirilganlardan boshqa subyektlar bunday vakolatga ega ega emas. Ushbu qonunning 6-moddasida normative hujjatlar turlari keltirilgan. Qoidaga binoana ”Normativ huquqiy hujjatlarturlari quyidagilardan iborat :O’zbekiston respublikasi komstitutsiyasi, O’zbekiston respublikasi qonunlari, O’zbekiston respublikas i Oliy Majlisi palatalarining qarorlari, O’zbekiston respublikasi prizidentining farmonlari va qarorlari, O’zbekiston respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari , vazirliklar , davlat qo’mitalari, va idoralarining buyruqlari va qarorlari , mahalliy davlat hokimiyati organlarining qarorlari” . Ushbu qoidada ko’rsarilgan ko’rsatilgan hujjatlar normativ hujjatlar xisoblanadi.