Хулоса чиқаришнинг тузилиши

Тафовут методи. Бу метод фақат иккита ҳол-ҳодисанинг вужудга келган ва келмаган ҳолларини таққослаш асосида ҳодисанинг сабабини аниқлаш усули бўлиб, унда мавжуд ҳоллар бир-биридан фақат битта ҳолат билан фарқ қилади: бирида ó éўқ, èêêèí÷èñèäà – áîð âà ôàқàò àíà øó ҳîëàò áîð ҳîëäàãèíà ҳîäèñà þçàãà êåëàäè. Àíà øóíèíã ó÷óí ҳàì ìàçêóð ҳîëàò êóçàòèëà¸òãàí ҳîäèñàíèíã ñàáàáè áўëñà êåðàê, äåá òàõìèí қèëèíàäè, ÿúíè ýҳòèìîëèé õóëîñà ҳîñèë қèëèíàäè. Óíèíã ñõåìàñè қóéèäàãè÷à:

ҳоллар	ҳодиса вужудга келишдан аввал мавжуд бўлган ҳолатлар	ҳодиса
1 2	АСД АВСД	- d

Эҳòèìîë, Â ҳîëàò d ҳîäèñà ñàáàáèäèð.

Òàôîâóò ìåòîäèдан áèëèøíèíã òóðëè õèë ñîҳàëàðèäà êåíã ôîéäàëàíèëàäè. Ìàñàëàí, ÿõøè èøëà¸òãàí âà ÿõøè èøëàìà¸òãàí êîðõîíàëàð ñîëèøòèðèëèá, êîðõîíàíèíã ÿõøè èøëàìàñëèãè ñàáàáè àíèқëàíàäè. Ìåäèöèíàäà ýñà èêêèòà ҳàéâîíëàð ãóðóҳè – ýêñïåðèìåíò ўòêàçèëà¸òãàí âà íàçîðàò қèëóâ÷è ãóðóҳëàð қè¸ñ қèëèíèá, ýêñïåðèìåíò ўòêàçèëà¸òãàí ãóðҳäà ñèíàëãàí ïðåïàðàòíèíã ñàìàðàäîðëèê äàðàæàñè àíèқëàíèøè ìóìêèí. Áóíäà ҳàð èêêàëà ãóðóҳ áèð õèë øàðîèòäà ñàқëàíèá (À, Ñ, D), ýêñïåðèìåíò äàâîìèäà áèòòàñèãà  ҳîëàòè қўøèëàäè. Áó ýñà àââàëãè ҳîëäà éўқ áўëãàí d ҳîäèñàñèíèíã âóæóäãà êåëèøèãà ñàáàб÷è áўëàäè. Ана шунга асосланиб, «Â ҳîëàòè d ҳîäèñàñè ñàáàáè áўëèøè ìóìêèí» äåãàí õóëîñàãà êåëèíàäè.
Демак, тафовут методига мувофиқ, ҳодиса вужудга келаётган ва вужудга келмаётган ҳоллар улардан аввал келаётган ҳолатларнинг биттасидагина фарқ қилиб, қолганларида ўхшаш бўлса, ана шу битта ҳолат кузатилаётган ҳодисанинг сабабидир.
Òàôîâóò ìåòîäèíèíã àìàëãà îøèø ìåõàíèçìè қóéèäàãè÷à èç÷èëëèêäàäèð.
Áèðèí÷èäàí, d ҳîäèñàñèíèíã ñàáàáè áўëèøè ìóìêèí äåá òàõìèí қèëèíàäèãàí ҳîëàòëàð àíèқëàíàäè. Áèçíèíã ñõåìàäà óëàð À, Â, Ñ, D ëàðäàí èáîðàò áўëèá, äèçüþíêòèâ ҳóêì êўðèíèøèäà èôîäà қèëèíàäè:
«À, ¸êè Â, ¸êè Ñ, ¸êè D ҳîëàòè d ҳîäèñàñè ñàáàáèäèð.»
Èêêèí÷èäàí, ìàçêóð äèçüþêöèÿ àúçîëàðèäàí åòàðëè àñîñ ïðèíöèïèãà ìóâîôèқ êåëìàéäèãàíëàðè ÷èқàðèá òàøëàíàäè, ÿúíè, «À ҳàì, Ñ ҳàì, D ҳàì d ñàáàáè ýìàñ», äåá ҳèñîáëàíàäè.
Ó÷èí÷èäàí, ҳîäèñàíèíã ñàáàáè áўëèøè ìóìêèí äåá òóñìîë қèëèíãàí ҳîëàòëàð è÷èäàí ôàқàò áèòòàñè îëèá қîëèíàäè âà ó ҳодисанинг ҳақиқий сабаби, деб ҳисобланади. Þқîðèäàãè ñõåìàäà áó  ҳîëàòèäèð.
Äåìàê, òàôîâóò ìåòîäè áўéè÷à õóëîñà ÷èқàðèøíèíã ìàíòèқèé ìåõàíèçìè ҳàì àéèðóâ÷è-қàòúèé ñèëëîгèçìíèíã òàñäèқ-èíêîð (tollendo ponens) ìîäóñè øàêëèäà ýêàí. Óíè қóéèäàãè÷à ¸çèø ìóìêèí:
À, ¸êè Â, ¸êè Ñ, ¸êè D d ҳîäèñàñèíè êåëòèðèá ÷èқàðàäè.