Ifodali o’qish, ichda o’qish, tez o’qish, sintetik bosqich, sinfdan tashqari o’qish

Ifodali o’qish. Ifodali o’qish intonatsiya – ohang yordamida asarning g’oyasi va jozibasini to’g’ri, aniq, yozuvchi niyatiga mos ravishda ifodalay bilishdir. Ifodali o’qish alohida san’atdir. U kishidagi nutqiy ko’nikma va malakalar bilan boglik holda rivojlanib boradi. Hech kim tug’ma notiq bolib tug’ilmaydi. Demak, ifodali o’qishga hamma ham o’rganishi mumkin. Buning ayrim talablari mavjud. Har bitta matnda qanday mazmun aks etganini aniq bilish ifodali o’qishning bosh shartidir. Matnda qanday mazmun aks etgan bo’lsa, uning o’ziga xos ohangini hamifodalash zarur bo’ladi. Bunda nafas olish, nafas chiqarish, tovishning rang-barangligi, baland-pastligi, talaffuzdagi o’ziga xoslikdir, hatto to’xtam – pauzalar o’z ta’sirini ko’rsatib turadi. Ifodali o’qilgan matnni tushunish ham oson bo’ladi. Undagi har bitta so’zning ma’nosi, uning nima uchun qo’llanayotgani ifodali o’qishga ochiq seziladi.

Ifodali o’qish orqali muallif ko’zda tutgan maqsad, ruhiyat va kayfiyatni to’la darajada aniqlash imkoni paydo boladi.

Uning vositasida asar qahramonlarining ruhiyati, kechinmalari ham to’laroq namoyon bo’ladi. Xursand yoki xafa bo’lgan, shod yoki qayg’urayotgan odamning o’ziga xos tuyg’ularini ifodali o’qish vositasida nozik darajada ilg’ash mumkin.

“ifodali o’qish” mashg’ulotlari nihoyasida o’quvchilar:

- o’zbek va jahon adabiyotining mumtoz va zamonaviy namunalarini, xalq og’zaki ijodiga oid asarlarni tog’ri, ravon va ifodali o’qishni;

- o’z fikr-mulohazalarini og’zaki va yozma shaklda tog’ri va izchil ifodalanishi;

- badiiy asar tahlili bilan aloqador holda ijtimoiy-ma’naviy hodisalarga mustaqil va ijodiy baho bera olkishni bilishlari nazarda tutiladi.

Ayni paytda 4-sinf o’quvchilalining o’qish texnikasiga oid ko’nikma va malakalarni rivojlantirish ustida ham ishlash ko’zda tutiladi. Bunda: o’qiyatgan materialning to’griligi, ravonligi, su’rati, ifodaliligi nazarga olinadi. Sanalgan ko’nikma va malakalarning hatto yuqori sinf o’quvchilarining ham ko’pchiligida tegishli talablar darajasida emasligini inkor etib bo’lmaydi.

Har bir badiiy asarni o’qish va o’rganishda, xususan, ularni badiiy asar sifatida tushunishda o’quvchilar ayrim murakkabliklarga, qiyinchiliklarga duch kelishadi. Bunga tavsiya etilayotgan adabiy materiallarning turli-tuman janrlarga oidligi ham sabab boladi. Zero, har bir janr, hatto har bir asarning o’zi uning o’rganishdagi yangidan-yangi usul va shakllarni taqozo etadi. Bu adabiy ta’lim metodikasidagi asosiy aksiomalardan biridir