Ijtimoiiy fanlar


O’zbekistonda sanoatlashtirish va uning oqibatlari



Download 1,93 Mb.
Pdf ko'rish
bet149/370
Sana29.12.2021
Hajmi1,93 Mb.
#77906
1   ...   145   146   147   148   149   150   151   152   ...   370
Bog'liq
Публикация2

O’zbekistonda sanoatlashtirish va uning oqibatlari
XX  asr  20-yillari  o'rtalaridan  e'tiboran  hukmron  kommunistik  partiya  va  sovet  davlatining 
butun  diqqat-e'tibori  sovetlar  mamlakatini  industrlashtirishga  qaratildi.  Buning  asosiy  sababi 
shundaki, industrlashtirish SSSRda sotsializm qurish dasturiy rejasining eng asosiy vazifalari-
dan  bin  hisoblanardi.  Shu  sababdan  VKP(b)  XIV  s'ezdida  (1925-yil  dekabr)  mamlakatni  in-
dustrlashtirish partiyaning sotsializmni barpo etishga qaratilgan bosh strategik vazifasi, deb bet-
gilanishi  bejiz  emas  edi.  Hukmron  Markaz  bu  asosiy  vazifani  bajarishga  xalqni  safarbar  etar 
ekan, bu ishni mamlakatning barcha mintaqalarida, jumladan, O’zbekistonda ham tezkor surat-
larda amalga oshirishga qarata qat'iyan yo'l tutdi. Bunda o'sha hudud va o'lkalarda zarur yetarli 
shartsharoitlar,  moddiy  yoki  moliyaviy  imkoniyatlar,  resurslar  boy-yo'qligi  hech  bir  inobatga 
olinmadi. 
O’zbekistonda  sanoatlashtirish  ishini  amalga  oshirish  orqali  sovetlar  ko'p  narsaga  umid 
bog'lagandilar. Eng asosiysi, ular bu o'lkada ko'plab sanoat korxonalari va tarmoqlarini yaratish 
yo'li bilan uning bitmastuganmas boy tabiiy va mineral resurslarini ishga solish, arzon mahaliiy 
ishchi  kuchidan  foydalanish  va  oxir  oqibatda  Markaz  uchun  ko'proq  foyda  undirib  olishni 
ko'zlaganlar. 
Ularning nazarida bu narsa O’zbekistonda sotsializm qurish yo'lida hal qiluvchi omil bo'lib 
xizmat  qilishi  kerak  edi.  So'ngra  sanoatlashtirish  jarayoni  O’zbekistonning  Markaz  ta'sirida 
batamom  qolib  ketishi  uchun  qulay  imkoniyatlar  yaratardi.  Gap  shundaki,  zamonaviy  sanoat 
tarmoqlarini  vujudga  keltirish  va  ishga  tushirish  respublikaning  iqtisodiy  taraqqiyoti  uchun 
g'oyatda katta ahamiyat kasb etardi. Biroq bu jarayon juda ko'p miqdordagi moliyaviy resurslar, 
pul mablag'lari, xilmaxil texnika jihozlari, ilmiytexnika salohiyati, ko'p sonli yuqori ma'lumoth 
muhandistexnik xodimlar, malakali ishchi kadrlar va hokazo omillar bilan bog'liq edi. Bunday 
salohiyatga  O’zbekiston  mutlaqo  ega  emas  edi.  Negaki,  respublika  bu  davrga  kelib,  xalq 


274 
 
pallasiga kirgan ekan, bunda iqtisodiy siyosatning davr talabiga javob beradigan yangi yo'nal-
ishlarini  ishlab  chiqishi  hayotiy  zaruriyat  boMib  qolgandi.  Bu  vazifalar  1921-yil  -mart  oyida 
bo'lib  o'tgan  RKP(b)  X  s'ezdi  belgilab  bergan  yangi  iqtisodiy  siyosat  (YalS)  da  o'z  ifodasmi 
topdi.  Bu  siyosatning  muhim  bo'g'inlari  oziqovqat  razvyorstkasini  oziqovqat  solig'i  bilan  al-
mashtirisru savdosotiqni erkinlashtirish, sanoatda, xizmat ko'rsatish va mayda hunarmandchilik 
sohalarida  xususiy  tadbirkorlikka  ruxsat  etish,  bozorni  tartibga  solish  mexanizmlaridan  foy-
dalanish, ijaraga olish va yollanma mehnatning cheklanishini bekor qilishdan iborat bo'ldi. 
Eng muhimi, bu siyosat shahar bilan qishloq o'rtasidagi o'zaro munosabatlarni izga solishga, 
yangi hokimiyatning tayanch negizi hisobJangan ishchilar bilan dehqonJar sinii o'rtasidagi itti-
foqni,  iqtisodiy  aJoqalarni  mustahkamlashga  xizmat  qilardi.  Yangi  iqtisodiy  siyosatning  bosh 
maqsadlaridan  bin  —  bu  dehqon  xo'jaligini  oyoqqa  turg'izish,  uni  rivojlantirish  edi.  Negaki, 
busiz sanoami ham, xalq xo'jaligining boshqa sohalarini ham hech bir yuksaltirib, yetarli xoni 
ashyo bazasini yaratib bo'lmasdi. Oziqovqat solig'i talabiga ko'ra ekish mavsumi oldidan yakka 
dehqon xo'jaligi bilan davlat o'rtasida mahsulot yetkazib berish majburiyati to'g'risida alohidaa-
lohida shartnoma tuziladigan bo'ldi. Bu shartnoma yil oxirigacha, ya'ni hosil olingunga qadar 
o'zgarmas edi. Bu esa dehqonlarni yerdan ko'proq hosil olish uchun astoydU mehnat qilishga 
undardi. Xullas, yangi iqtisodiy siyosat dehqonning o'z mehnatidan manfaatdor bo'lishini tayin 
qildi. Endilikda dehqonning ortiqcha g'allasi tortib olinmaydigan, bugina emas, dehqonga o'zi 
yetishtirgan  oshiqcha  mahsulotni  bozorda  erkin  sotish  huquqi  berildi.  Oshiqcha  mahsulot  de-
ganda dehqonning davlat buyuitma topshiriqrejasida belgilangan hajmdagi mahsulotni topshir-
gandan keyin ortib qolgan qismi tushuniladi. Shuningdek, narxnavo tartibga solindi. 
Yangi iqtisodiy siyosat Turkiston uchun bir qator o'ziga xos xususiyatlarga ega edi. Birinchi-
dan, Turkiston chekka, asosan qishloq xo'jaligi o'lkasi edi. Demak, bu yerda zamonaviy qishloq 
xo'jaligi va sanoatni yangidan barpo etish kerak edi. Ikkinchidan, o'lkada miliiy ishchilar sinfini 
shakllantirish zarur edi. Uchinchidan, Turkiston ko'p millatli o'lka bo'lib, yangi iqtisodiy siyo-
satga o'tishda yerli xalqlarning qadriyatlari, an'analari, urf-odatlari xususiyatlarini hisobga olish 
kerak  bo'lardi.  Ammo  RKP(b)  va  sovet  hukumati  Turkistonda  yangi  iqtisodiy  siyosatni  joriy 
etishda o'z manfaatlaridan kelib chiqib ish yuritdilar. 
1921-yil  20-aprelda  Turkiston  ASSR  Markaziy  Ijroiya  Qo'mitasi  oziqovqat,  yemxashak  va 
xom ashyo razvyorstkasini mahsulot solig'i bilan almashtirish to'g'risida qaror qabul qildi. Unda 
1921—1922-yillar  uchun  soliq  miqdori  belgilandi.  Achinarlisi  shundaki,  Turkiston  mehnat-
kashlaridan olinadigan soliq markaziy rayonlardan farqli o'laroq yil oxirida yig'ib olingan hosil 
miqdoriga  qarab  emas,  balki  ekilgan  yerning  har  desyatinasi,  shuningdek,  qoramol  va  mayda 
mollar hisobidan olinadigan bo'ldi. Bu esa, Turkiston dehqonining kamsitilishini bildirardi. 
Bundan tashqari, sovet hukumati o'lkada birinchi navbatda o'zi uchun zarur bo'lgan tarmo-
qlarni, chunonchi, paxta, qand Javlagi, tamaki va boshqa texnik ekinlarni rivojlantirishga alo-
hida e'tiborni qaratdi. Yordam ko'rsatish bahonasida 300.000 dan ortiq ishchi va dehqon oilalari 
Rossiya markaziy rayordaridan Turkistonga keltirilib joylashtirildi. Buning ustiga o'lkada ahvol 
og'ir bo'lishiga qaramasdan 1921-yil kuzida bu yerdan Moskva va boshqa shaharlarga 300 ming 
puddan  ko'proq  g'alla  mahsulotlari  olib  ketildi.  Shunga  qaramay,  o'lka  mehnatkashlari  fido-
korona  mehnat  qildilar.  Ularning,  biroz  bo'lsada,  hayotga  ishonchi  uyg'ona  boshladi.  Chunki, 
sovet hokimiyati cheklangan holda bo'lsada, o'lkada xususiy mulkchilik va xususiy tadbirkor-
likka erkinlik bergan edi. 
65 
 
 
42. Полвонов  Н.Т.  Хоразмдаги  ижтимоий  ҳаракатлар  ва   сиёсий  партиялар 
тарихи (1900-1924). –Т.: Akademnashr, 2011. –Б.108. 
43.  Полвонов  Н.Т.  История  социальных  движений  и  политических  партии 
Хорезма (1900-1924).  –Т.: Akademnashr, 2011. –С.105. 
44.  Расулов  А.  Туркистон  ва  Волгабўйи,  Уралолди  халқлари  ўртасидаги му-
носабатлар (1917-1924 йй.). – Тошкент. Университет, 2005. – Б. 199. 
45.  Собиров Қ. Хоразм қишлоқ ва шаҳарлари мудофаа иншоотлари (мил.авв. VI 
асрдан милоддий  IX асргача). –Т., Фан, 2009. 
46.  Сулаймонова Ф. Шарқ ва Ғарб. -Т.: Ўзбекистон, 1997. 
47. Темур тузуклари. -Т.: Ғафур Ғулом, 1991. 
48.  Темур ва Улуғбек даври тарихи. –Т.: Қомуслар бош тахририяти, 1996. 
49.  Усмонов  Қ.  Ўзбекистоннинг  жаҳон  ҳамжамиятига  интеграциялашуви.    –  Т.: 
Молия, 2003. 
50.  Шарафиддинов О. Истиқлол фидоийлари. –Т.: Чўлпон, 1993. 
51. Шониёзов К. Ўзбек халқининг шаклланиш жараёни. -Т., Фан, 2001. 
52.    Шарифхўжаев  М.,  Раҳимов  Ф.  Даврни  белгилар  берган  инсон.  –Т.:  Шарқ, 
2004. 
53.    Шиҳобиддин    Муҳаммад    ан-Насавий.    Султон    Жалолиддин    Мангуберди 
ҳаёти тафсилотлари. –Т.: Ёзувчи, 1999. 
54.  Эшов  Б.Ж.  Цивилизация  тизимида  илк  шаҳарлар.  Тошкент,  Zar  qalam, 
2004. 
55.  Эшов Б.  Қадимги  давлатчилик  ва  урбанизация (тарихий  лавҳалар).  –Т.: 
Mumtoz so’z, 2010. –Б.108. 
56.  Шомий Низомиддин. Зафарнома. -Т.: Ўзбекистон, 1996. 
57. Юсуф Хос Ҳожиб. Қутадғу билиг. -Т.: Юлдузча, 1990. 
58. Юнусова Х.Э. Ўзбекистонда совет давлатининг миллий сиёсати ва унинг 
оқибатлари (ХХ аср 80-йиллари мисолида).  –Т., Zar qalam, 2005. 7, 75. 
59.Юнусова  Х.Э.  Ўзбекистонда  миллатлараро  муносабатлар  ва  маънавий жа-
раёнлар (ХХ аср 80-йиллари мисолида).  –Т., Abu matbuot-konsalt, 2009. 10,23 б.т. 
60. Яздий Ш. Зафарнома. –Т.: Шарқ, 1997. 
61.  Ўзбекистон давлатчилиги тарихи очерклари -Т.: Шарқ, 2001. 
62.    Ўзбекистон    Республикаси:    Мустақил    давлатнинг    бунёд    бўлиши.    -Т.: 
Ўзбекистон, 1992. 
63. Қорақалпоғистон тарихи (1917-1994 йй.). Нукус, 1995. 
64.  Қурбонов И. Қатағон қурбонлари. –Т.: Ўзбекистон, 1992. 
65. Ҳасаний М. Туркистон босқини. –Т.: Нур, 1992. 
66. Ҳайдаров М., Ражабов Қ. Туркистон тарихи. –Т., Университет, 2002. 
67. Ҳайитов  Ш.   Ўзбек  муҳожирлиги   тарихи   (1917-1991  йй.).   –Т.:   Abu- 
MATBUOT KONSALT. 2008. –Б. 208. 
68.  Хожаниёзов  Ғ.  Қадимги   Хоразм   мудофаа  иншоотлари   (мил.авв.  VI ас-
рдан IV асргача). –Т., 2007. 
69.  Худойберганов  Қ. Хива хонлари тарихидан. –Т., 2007. 
70.  Холиқова  Р.  Россия-Бухоро:  тарих  чорраҳасида  (XIX  асрнинг  иккинчи 
ярми - XX аср бошлари). – Тошкент. 2005. – Б. 240. 
71. Абулқосим Фирдавсий.  Шоҳнома.  Уч жилдлик.  -Т.: Ғафур Ғулом, 1984. 
72. Ибн Арабшоҳ. Амир Темур тарихи. Икки жилдлик.  -Т.: Меҳнат, 1992. 
73. Ипак йўли афсоналари. -Т.: Фан, 1993. 
74. Йўлдошев Н. Баҳовуддин Нақшбанд. Бухоро, 1993. 


66 
 
 
75. Муҳаммаджонов А. Қадимги Тошкент. -Т.: Фан, 1988. 
76. Муҳаммаджонов А. Қадимги Бухоро. -Т.: Фан, 1991. 
77. Ўзбекистон  миллий  энциклопедияси.  Т.1-12. –Т.:  ЎзМЭ давлат илмий на-
шриёти, 2000-2006. 
78. Ҳасан Ато Абуший. Туркий қавмлар тарихи. -Т.: Чўлпон, 1993. 

Download 1,93 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   145   146   147   148   149   150   151   152   ...   370




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish