|
Inson huquqlari va erkinliklari kafolatlari to`g`risidagi Konstitutsiyaviy qoidalar
O`zbekiston jahonning taraqqiy etgan va demokratiya yulidan borayotgan davlatlar tajribalaridan kelib chiqib, umum e'tirof etilgan xalqaro huquq normalari talablarini tan olib, qonunchilikning bu tarmog`ida aktiv faoliyat olib bormoqda. Respublikamiz taraqqiyot sari rivojlanib borayotgan mamlakatdir. Uning taraqqiyoti fuqarolarning huquq va erkinliklari hajmining kengayishi, ularni amalga oshirish va samarali himoya qilish kafolatlarining mustaukamlanishi bilan bog`liq uolda kechadi. Fuqarolarning huquqlarini ta'minlashda O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining «Inson huquq va erkinliklarining kafolatlari» deb nomlangan X-bobi, 43-46 moddalari muuim auamiyatga egadir. Konstitutsiyamizda inson huquq va erkinliklarining huquqiy kafolatlari tug`risidagi konstitutsiyaviy qoidalar mazmunida asosan inson manfaati ustuvor bo`lib, uning qat'iy izchil amalga oshirilishi muhim o`rin tutadi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 43-moddasida: «Davlat fuqarolarning Konstitutsiyasi va qonunlarda mustaukamlangan huquqlari va erkinliklarini ta'minlaydi», deyiladi. Bu konstitutsiyaviy qoidaning ahamiyati shundan iboratki, huquqiy demokratik davlat qurayotgan O`zbekiston davlati uzining qonun chiqaruvchi organi uisoblangan Respublikasi Oliy Majlisi orqali inson va fuqarolarning huquq va erkinliklarining huquqiy kafolati uisoblangan umum e'tirof etilgan xalqaro huquq normalari talablariga mos normativ hujjatlar qabul qiladi. Konstitutsiyaning 44-moddasida «Har bir shaxsning uz huquq va erkinliklarini sud orqali himoya qilish, davlat organlari, mansabdor shaxslar, jamoat birlashmalarining g`ayri qonuniy xatti-uarakatlari ustidan sudga shikoyat qilish huquqi kafolatlanadi», deyilgan. Bu qoidaga ko`ra, fuqarolar Konstitutsiyada belgilangan uzlarining huquq va erkinliklari buzilgan deb uisoblasalar uz huquqlarini sud orqali himoya qilishlari mumkin. Bu fuqarolarning buzilgan huquqlarini tiklovchi eng samarali vosita uisoblanadi. Sudga shikoyat qilish huquqi shaxsning huquq va erkinliklarining kafolati uisoblanib, sud organlarigina, Konstitutsiyasiga asosan boshqa davlat uokimiyati organlaridan, jamoat birlashmalaridan uoli, mustaqil uarakat qiluvchi va faqat qonung buysunuvchi organdir. Mamlakatimizda sud tizimi islouotlari souasida kuplab ishlar qilinmoqda. Bu uaqda Prezidentimiz shunday degan edi: «Xalq sudni faqat odamlarni qoralaydigan, jazolaydigan organ deb emas, aksincha, ularning uaq-huquqlari va manfaatlarini himoya qiladigan organ deb bilish kerak» «Fuqarolarning huquq va erkinliklarini buzadigan xatti-uarakatlar va Qaror ustidan shikoyat qilish tug`risida»gi 1995 yil 30 avgustdagi Qonun esa faqat O`zbekiston Respublikasi fuqarolarini sudga shikoyat qilish huquqini mustaukamlamasdan, balki chet el fuqarolarining uamda fuqaroligi bulmagan shaxslarning uam O`zbekiston Respublikasi sud organlariga murojaat qilish huquqini belgilagan. Konstitutsiyaviy kafolatni yana bir qoidasi Konstitutsiyamizning 45moddasida belgilangan bulib, Voyaga yetmaganlar, meunatga layoqatsizlar va keksalarning huquqlari davlat himoyasidadir» deyiladi.
O`zbekiston Respublikasi faqat huquqiy davlatgina emas, balki insonparvar demokratik huquqiy davlat qurishni maqsad qilib quygan. Bu esa jamiyatdagi ayrim toifadagi, himoyaga muutoj, zaif kishilar davlatning himoyasida bulishini taqazo etadi. Milliy davlatchilikni shakllantirish, demokratik islouotlarni amalga oshirish, jamiyatni bir uolatdan ikkinchi uolatga utkazish uamda bozor munosabitlariga utish davrida ijtimoiy muammolarga alouida etibor berish zarur. Jauondagi kupgina mamlakatlarning ijtimoiy rivojlanish souasidagi g`oyat boy tajribasi shundan dalolat beradi. O`zbekistonning davlat qurilishi va iqtisodiyotini islou qilish dasturining besh tamoyilidan biri – kuchli ijtimoiy himoya uisoblanadi. O`zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksida yoshlar huquqlarining jinoiy huquqiy kafolatlari belgilangan. JKning oltinchi bo`limi «Voyaga yetmaganlar javobgarligining xususiyatlari» deb ataladi. Unga kura turli sabablar bilan voyaga yetmaganlar huquqbuzarliklar sodir etgan xollarda ularga nisbatan majburiy-tarbiyaviy ta'sir choralarini qo`llash, ya'ni jarima solish ,ijtimoiy foydali mehnatga jalb qilish; ahloq tuzatish ishlariga yuborish, ozodlikdan mahrum qilish, maxsus o`quv tarbiya joylariga joylashtirish, xibsga olish faqat sudning hukmiga yoki qaroriga asosan amalga oshiriladi.
Mehnatga layoqatsizlar, nogironlar va yolg`iz keksalarning huquqlari ham davlat tomonidan himoya qilinadi. Davlatimizda ijtimoiy himoyaning aniq chora tadbirlari ishlab chikilib, amalga oshirilmoqda. Bunda, mahalliy hokimiyat va fuqarolarning o`zini –o`zi boshqarish idoralari mavqei oshirilmoqda. 1999 yil 3 yanvar kuni O`zbekiston Respublikasi Prezidentining «Aholini aniq yo`naltirilgan ijtimoiy madad bilan ta'minlashda fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari rolini oshirish to`g`risida» farmoni qabul qilindi. Ushbu farmonning ijrosini ta'minlash uchun fuqarolarning o`zinio`zi boshqarish organlari orqali quyidagilar amalga oshirildi: 1-ishlamaydigan onalarga bolasi ikki yoshga yetguniga qadar uni parvarish qilish bo`yicha nafaqalar tayinlash va to`lash ; 2-o`zgalarning parvarishiga muxtoj bo`lgan yolg`iz nafaqaho`rlarni asosiy oziqovqat maxsulotlari bilan ta'minlash.
Konstitutsiyaning 46- moddasida xotin- qizlar va erkaklar teng huquqlidirlar, deyilgan. Ayollar bilan erkaklar teng huquqliligini ta'minlash uchun davlat qo`shimcha keng miqyosdagi tadbirlarni amalga oshirmoqda. Ta'kidlash lozimki, hozirgi kunda O`zbekistonda 12 mln ga yaqin xotin- qizlar yashaydi. Bu Respublika umumiy aholisining 51 % tashkil etadi. Mehnatga qobiliyatli ayollarning 50 % xalq xo`jaligida band. Ayollarning jamiyatdagi mavqeini oshirish bo`yicha ma'lum chora –tadbirlar ishlab chiqildi, hamda maxsus Davlat dasturi qabul etildi. Amalda esa uning ijrosi bo`yicha ko`plab ishlar qilindi.
Mustaqillik yillarida respublikamizda kam ta'minlangan kup bolali oilalarga yordam kursatish tizimi tubdan islou qilindi. Masalan, 1997 yilda fuqarolarning uziniuzi boshqarish maualla qumitalari orqali 900 mingga yaqin oilaga 2 milliard 341 million sum nafaqa to’landi, 52 ming oilaga esa maksimal darajada (eng kam ish uaqining 3 baravari miqdorida) moddiy yordam kursatildi. Shuningdek 16 yoshgacha bolalari bo’lgan (2 mln. 282 ming) oilalarga davlat byudjetidan 3 milliard 833 million sum nafaqa yetkazib berildi.1 Kam ta'minlangan oilalarga moddiy yordam va kup bolali oilalarga nafaqalar shaklida ajratilgan daromadlar 1999 yili 21 milliard sumdan ortiq mablag`ni tashkil etdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
