Insoniyat paydo bo'lishidan to milodiy 476-yil G'arbiy rim imperiyasi qulaguncha bo'lgan

---

Insoniyat paydo bo'lishidan to milodiy 476-yil G'arbiy rim imperiyasi qulaguncha bo'lgan

davrdagi yil va sanalar

By_MaKhaMaTjaNov

---

1. 

Mil.avv. V asr

-qadimgi yunon tarixchisi Gerodot turli mamlakatlarga sayohat qilib to‘qqiz

kitobdan iborat «Tarix» asarini yozdi. Unda o‘lkamizning qadimgi aholisi to‘g‘risida ham

ma’lumotlar beriladi.

  2. 

Mil.avv. I asr oxirlari

-qadimgi yunon tarixchisi va geografi Strabon «Geografiya» nomli asarida

O‘rta Osiyo xalqlari madaniyati haqida ma’lumotlar keltiradi.

3. 

Milodiy I asr

-qadimgi Rim tarixchisi Kvint Kursiy Ruf «Makedoniyalik Aleksandr tarixi» nomli

asarni yozib, makedoniyalik Aleksandrning O‘rta Osiyoga harbiy yurishlari haqidagi ma’lumotlarni

keltirgan. 

4. 

Milodiy II asr

-yunon tarixchisi Arrian ham «Aleksandrning harbiy yurishlari» («Aleksandr

anabasisi») deb nomlangan asar yozgan.Ushbu manbalar, shuningdek, keyinchalik 

yaratilgan ilmiy ishlar tufayli olimlar yurtimizning qadimiy tarixini o‘rganishga muvaffaq bo‘ldilar.

5. 

Mil.avv. 1 mil. – 100 ming yil.

 – Ilk paleolit davri.

6. 

Mil.avv. 100 – 40 ming yil.

 – o'rta paleolit davri.

7. 

Mil.avv. 40 – 12 ming yil. 

– so'nggi paleolit davri.

8. 

Mil.avv. 12 – 7 ming yil. 

– mezolit davri.

9. 

Mil.avv. 6 – 4 ming yil. 

– neolit davri.

10. 

Mil.avv. 4 – 3 ming yil. 

– eneolit davri.

11. 

Mil.avv. 4-ming yillik 

– qadimgi sharqda ilk shahar va davlatlar vujudga kela boshladi.

11. 

Mil.avv. 3 –2 ming yil. 

– bronza davri.

12. 

Mil.avv. 4-ming yillik boshlari 

–odamlar Nil daryosi qirg‘oqlaridagi yerlarni o‘zlashtirishga bel

bog‘ladilar.

13. 

Mil.avv. 3000-yil 

- Quyi (Shimoliy) va Yuqori (Janubiy) Misr davlatlari o‘rtasida boshlangan

urushda Yuqori Misr hukmdori Menes g‘alaba qozondi. U birlashgan mamlakatning birinchi

hukmdori – fir’avni bo‘ldi.

14. 

Mil.avv. XVIII asr oxiri 

– ko‘chmanchi giksoslar qabilalari Misrga hujum qildi.

15. 

Mil.avv. VII asr 

– Misr yana yagona davlatga birlashdi.

16. 

Mil.avv. 525-yil 

– Forslardan ulkan lashkar to‘plagan shahanshoh Kir II ning o‘g‘li Kambiz II

Misrni bosib oldi.

17. 

Mil.avv. 2-ming yillikdan 

– Quyosh xudosi Amon-Ra fir’avnlarning bosh ilohi va homiysi

hisoblangan. 

18. 

Mil.avv. 2600-yil atrofida 

–eng katta piramida Xufu uchun (yunonlar uni Xeops deb

atashgan)qurilgan. Uning balandligi 147 metr bo‘lgan.

19. 

1822-yil 

– Taniqli fransuz olimi Jak-Fransua Shampolyon jahonshumul ahamiyatga molik

kashfiyot qildi: u birinchi bo‘lib Misr matnlarini o‘qishga erishdi.

20. 

Mil.avv. 4-ming yillik

 – Mesopotamiyada shumerlar manzilgohlari vujudga kela boshladi. 

  21. 

Mil.avv. 4-ming yillik 

– shumerlar jahondagi eng qadimgi yozuvlardan biri mixxatni ixtiro

qilishgan.

  22. 

Mil.avv. 3-ming yillikning ikkinchi yarmi 

– Sargon I Akkad va Shumer shaharlarini o‘z

hokimiyati ostida birlashtiradi.

  23. 

Mil.avv. 2-ming yillikning boshlari 

– Shumer-Akkad davlati ko‘chmanchi qabilalar zarbasidan

parchalanib ketdi.

  24. 

Mil.avv. 2-ming yillik 

– Bobil podsholigi Mesopotamiya janubidagi eng yirik qudratli

davlatga aylandi.

---

  25. 

Mil.avv. XVIII asr 

– Bobil podshosi Xammurapi butun Mesopotamiyani yagona davlatga

birlashtirishga muvaffaq bo‘ladi.

  26. 

Mil.avv. 539-yil

 – Qadimgi forslar lashkari Bobilga bostirib kiradi va shaharni zabt etadi.

  27. 

Mil.avv. 2-ming yillik 

– Old Osiyo hududida yashagan xalqlarni birlashtirgan ilk davlatlar

vujudga kela boshladi.

  28. 

Mil.avv. 605-yil

– Ossuriya qo‘shinlari Bobil va Midiya tomonidan qirib tashlangandan keyin

davlat zavolga yuz tutdi.

  29. 

Mil.avv. XVIII asr

 – Kichik Osiyo markazida (hozirgi Turkiya hududida) xettlar degan

shimollik xalq o‘z davlatiga asos soladi.

  30. 

Mil.avv. IX–VIII asr boshlari 

– Urartu davlati gullab-yashnadi. 

  31. 

Mil.avv. X asr

 – Finikiyada 22 undosh harfdan iborat bo‘lgan alifbo yaratildi.

  32. 

Mil.avv. XI asr

 – Falastin hududida Isroil podsholigi vujudga keldi.

  33. 

Mil.avv. VI asr

 – hozirgi Eron hududida Ahamoniylar sulolasiga mansub shohlar asos solgan

Fors podsholigi vujudga keldi.

  34. 

Mil.avv. 3-ming yillik

 – Eronning janubi-g‘arbiy qismida Mesopotamiya bilan chegarada

Elam davlati vujudga keldi.

  35. 

Mil.avv. VII asr

 – podsho Kiaksar hukmronligi davrida Midiya qudratli davlatga aylandi.

  36. 

Mil.avv. 558-yil

 – ahamoniylar sulolasidan bo‘lmish podsho Kir II barcha forslarni o‘z

hokimiyati ostida birlashtirdi.

  37. 

Mil.avv. 522-yil 

– shoh Doro I Qadimgi Fors davlati taxtiga chiqdi.

  38. 

Mil.avv. 330-yil 

–Makedoniyalik Aleksandr Fors davlatini bosib oldi.

  39. 

Mil.avv. 3-ming yillik

 – Hind daryosi vodiysida katta shaharlar vujudga kela boshladi.

  40. 

Mil.avv. XVIII asrdan

 – Hind daryosi vodiysi shaharlari tez-tez ro‘y beruvchi toshqinlar,

o‘rmonlar va changalzorlar kengayishi natijasida zavolga yuz tutib, butunlay vayronaga aylanadi.

41. 

Mil.avv. VII-VI asrlarda

 – Hindistonda bir nechta davlatlar vujudga keladi.

  42. 

Mil.avv. 327-yil

 – Makedoniyalik Aleksandr Hindistonga yurish amalga oshiradi.

  43. 

Mil.avv. VI asr 

– yangi buddaviylik dini vujudga keldi.

  44. 

Mil.avv. III asr

 – podsho Ashoka hukmronligi davrida Maurya rivojlanishda yuksak

taraqqiyotga erishdi.

  45. 

Mil.avv. 3-ming yillikning oxirlari

 – qadimgi Xitoy hududida ilk davlat Xuanxe daryosining

o‘rta oqimida paydo b‘oladi. 

  46. 

Mil.avv. 3-ming yillik

 – Shangaa qo‘shni chjou qabilasi bostirib kiradi, uning hukmdori Shan

yerlarini o‘zinikiga qo'shib oladi.

  47. 

Mil.avv. VIII-VII asrlarda

 – Chjou davlatining markaziy hokimiyati zaiflasha boshladi. 

  48. 

Mil.avv. VII-V asrlar 

– Xitoy tarixida «ko‘p podsholiklar» davri nomini olgan. Xitoyda ayni

mahalda «kurashayotgan podsholiklar» davri ham boshlanadi.

  49. 

Mil.avv. 246-yil 

– Xitoyni o‘z hokimiyati ostida birlashtirgan hukmdor Sin Shixuandi nomini

qabul qilgan. Bu nom «Sinning birinchi hukmdori» degan ma’noni bildiradi. 

  50. 

Mil.avv. IV asr 

– Buyuk Xitoy devori qurilishi boshlandi.

  51. 

Mil.avv. 206-yil 

– Lyu Ban boshchiligida Sin sulolasiga qarshi dehqonlar qo‘zg‘oloni bo'lib

o'tti.

  52. 

Milodiy II asr 

– «Sariq ro‘mollilar» qo‘zg‘oloni II asrdagi eng yirik isyon bo‘ldi. Qo‘zg‘olon

butun mamlakatni qamrab oldi.

  53. 

Milodiy III asr

 – Xan davlati uchta podsholikka parchalanib ketdi.

  54. 

Mil.avv. I asrda 

– qog‘oz ixtiro qilindi.

  55.

 Mil.avv. VII-VI asrlar 

– O‘zbekiston hamda qo‘shni hududlarda so‘g‘diylar, baqtriyaliklar,

xorazmliklar hamda sak va massaget gabilalari yashaganlar.

---

  56. 

Mil.avv. VII-VI asrlar

 – osiyoda qadimgi shaharlar rivojlangan. 

  57. 

Mil.avv. VII asr 

– Qadimiy Baqtriya davlati tashkil topgan.

  58.

Mil.avv. 1-ming yillik

– O‘rta Osiyoda zardushtiylik deb atalgan din keng tarqaladi. 

  59. 

Mil.avv. IX-VIII asrlar 

– «Avesto»ning ilk qismlari paydo bo‘lgan. 

  60. 

Mil.avv. III asr 

– Zardusht va’zlari matnlarining hammasi 21 ta kitobda jamlandi.

  61. 

Mil.avv. 2-ming yillikda

 – Janubiy Yunoniston va Krit orolida ilk shahardavlatlar vujudga kela

boshladi.

  62. 

Mil.avv. 1200-yil

 – doriylar Miken davlatini vayronaga aylantirdilar

  63. 

Mil.avv. 2-ming yillik

 – Attikaning g‘arbiy qismida yunonlar «Akropol», ya’ni «Yuqori shahar»

deb atalgan qal’a quradilar.

  64. 

Mil.avv. XII asr

 –Janubiy Yunoniston (Lakonika) hududiga doriylar qabilasi bostirib kirdi. 

  65. 

Mil.avv. VIII-VI asrlar

 – ko‘pdan-ko‘p yunon koloniyalari tashkil topdi. Bu davr tarixda Buyuk

Yunon koloniyalashtirishi nomini olgan.

  66. 

Mil.avv. 621-yil

 – Drakont xalq boshqaruvini bekor qilgan qonunlarni yozdi va amalga kiritdi

  67. 

Mil.avv. 594-yil

 – Solon davlatni idora qilishning oldingi tizimini o‘zgartirdi. Avvalgi

boshqaruv tizimi – aristokratiya (aslzodalar hokimiyati)ni demokratiya (xalq hokimiyati)ga

almashtirdi. 

  68. 

Mil.avv. 443-429-yillar

 – 15 marotaba strateg lavozimiga saylangan Perikl hukmronligi

davrida Afina eng qudratli davlatga aylandi

  69. 

Mil.avv. 490-yil

 – fors va yunonlarning marafon jangi bo'lib o'tdi va yunonlarning galabasi

bilan tugadi.

  70. 

Mil.avv. 480-yil 

– fors va yunonlarning Fermopil jangi bo‘lib o‘tdi.

  71. 

Mil.avv. 480-yil 

– fors va yunonlarning Salamin bo‘g‘ozidagi jangi bo‘lib o‘tdi.

  72. 

Mil.avv. 479-yil 

– fors va yunonlarning Plateya jangi bo'lib o'tdi, yunonlar g‘alaba qozondi.

  73.

Mil.avv. 449-yil 

– yunon-fors urushlari yunonlarning to‘liq g‘alabasi bilan, sulh natijasida

yakunlandi.

  74. 

Mil.avv. 338-yil

 – yunonlar va makedonlarning asosiy kuchlari Beotiyadagi Xeroniya shahri

yaqinida to‘qnashadilar.

  75. 

Mil.avv. 337-yilda

 – Spartadan tashqari barcha yunon shahar-davlatlarining vakillari

Korinfga yig‘ildilar va Makedoniya hokimiyati ostida forslarga qarshi yurish maqsadida yunon

shaharlari ittifoqini tuzdilar.

  76. 

Mil.avv. 776-yil

 – ilk bor Olimpiya o‘yinlari o‘tkazilgan.

  77. 

Mil.avv. 394-yil

 – zilzila oqibatida Olimpiya o‘yin maydoni vayron bo‘lib, qadimgi Olimpiya

o‘yinlarini o‘tkazish butunlay to‘xtab qoladi.

  78. 

1896-yil

 – Olimpiya o‘yinlari 

qayta tiklandi.

  79. 

1877-yil

 – nemis olimi Genrix Shlimann Gomer hikoyalarini tadqiq qilib, Troya joylashgan

yerni aniqladi.

  80. 

Mil.avv. 530-yil

 – Kir II ulkan lashkar bilan massagetlar ustiga yurish qildi.

  81. 

Mil.avv. VI–IV asrlar

 – O'rta Osiyo hududida madaniyatning rivojlanish davri.

  82. 

Mil.avv. V-IV asrlar

 – O‘rta Osiyo hududida dastlabki tanga pullar tarqalgan.

  83. 

Mil.avv. 336-yil 

– Aleksandr Makedoniya podshosi bo‘ladi.

  84. 

Mil.avv. 334-yil

 – Makedoniyalik Aleksandr Sharqqa yurish boshladi, bu yurish 10 yil davom

etdi.

  85. 

Mil.avv. 329-yil 

– Makedoniyalik Aleksandr qo‘shinlari Oks – Amudaryodan o‘tib oldilar.

Qo‘shinlar yurishlari yo‘nalishida esa Nautaka (Qashqadaryo vohasining sharqiy qismi) va

Maroqanda shahri (Samarqand) turar edi. Va shu yil maroqand egallandi

---

  86. 

Mil.avv. 328-yil kuz 

– Spitamanning Aleksandr bilan hal qiluvchi jangi bo‘lib o‘tadi.

  87. 

Mil.avv. 323-yil 

– Makedoniyalik Aleksandr vafot etdi.

  88. 

Mil.avv. 312-yil 

– Makedoniyalik Aleksandrning lashkarboshilaridan biri Salavk Bobil (Suriya

davlati) hukmdori bo‘ldi.

  89. 

Mil.avv. 250-yil

 – Baqtriya Salavkiylar davlati tarkibidan ajralib chiqadi.Baqtriya shahri

hukmdori Diodot o‘zini podsho deb e’lon qiladi. Shu voqeadan boshlab Yunon-Baqtriya davlati

tarixi boshlanadi.

  90.

 Mil.avv. 140-130-yillar oralig'i 

–  ko‘chmanchi yuechji qabilalari Yunon-Baqtriya davlatini

bosib oladilar.

  91. 

Mil.avv. IV asr 

–  Xorazm Ahamoniylar davlatidan ajralib chiqib, mustaqil davlatga aylandi.

  92. 

Mil.avv. III-II asrlar

 – Jonbosqal’a Xorazmning qadimgi shahri bo‘lgan. 

  93. 

Milodiy II-III

 – Tuproqqal’a shahrida bundan ham ulug‘vor va muhtasham qurilish ishlari

amalga oshirilgan edi. 

  94. 

Mil.avv. I asr va Milodiy dastlabki asrlar

 – Xorazmda kumush va mis tangalar zarb qilingan.

  95. 

Milodiy I asr

 – Xorazmda mahalliy taqvim ishlab chiqildi.Undan xorazmliklar VIII asrga

qadar foydalanishgan.

  96.

 Mil.avv. III asr

– Qang‘ davlati vujudga kelgan.

  97. 

Mil.avv. II asr oxiri

 – Qang‘ qudratli davlat birlashmasiga aylanadi. 

  98. 

Milodiy III asr

 – Qang‘ davlati parchalanib ketdi.

  99. 

Mil.avv. III asr 

– Davan davlati (Xitoy manbalarida bu o‘lka shu nom bilan tilga olinadi)

taxminan shu asrda paydo bo‘lib, Farg‘ona vodiysida joylashgan.

  100. 

Mil.avv. II-I asrlar 

– Davan yuksak taraqqiy etgan davlatga aylangan.

  101. 

Milodiy I asr 

– Guyshuan (Kushon) xonadonining boshlig‘i barcha yuechji mulklarini o‘z

hokimiyati ostida birlashtirib, Kushon davlatiga asos soladi.

  102. 

Milodiy VIII 

– Kushon davlati hududiga kirib kelgan buddaviylik dini zardushtiylik bilan

birga shu davrgacha O‘rta Osiyoda saqlanib qoldi.

  103. 

Mil.avv. II asr

 – "Buyuk Ipak yo'li" vujudga kelgan. U «Buyuk meridianal yo‘l» deb atalgan. Bu

yo‘lga «Ipak yo‘li» degan nom 1877-yilda nemis geografi F. Rixtgofen tomonidan berilgan.

  104. 

Mil.avv. VIII asr

 – etrusklar Italiyada 12 ta shahar-davlatning ittifoqini tuzishadi. 

  105. 

Mil.avv. 753-yil

 – Rim shahriga aka-uka Romul va Rem tomonidan asos solingan.

  106. 

Mil.avv. 509-yil 

– Mag‘rur Tarkviniy quvg‘in qilinganidan keyin, Rim respublika deb e’lon

qilindi.

  107. 

Mil.avv. VI asr oxiri

 – Rim davlati respublika deb yuritila boshlangan.

  108.

Mil.avv. III asr boshi

 – Rimning barcha fuqarolari mavqeidan qat’iy nazar qonun oldida

teng, deb hisoblanadigan qonunlar qabul qilindi.

  109.

Mil.avv. III asr o'rtalari 

– Rim butun Italiyani zabt etishga erishdi. Shu tariqa Rim davlatining

hududi kengayib bordi.

  110. 

Mil.avv. 216-yil 

– Karfagen armiyasi Gannibal boshchiligida Shimoliy Italiya hududiga

bostirib kirdi va Kann yaqinidagi jangda rimliklar armiyasini tormor etdi. 

  111. 

Mil.avv. 202-yil 

– Gannibal boshchiligidagi Karfagen armiyasi Zama shahri yaqinida

(Shimoliy Afrika) rimliklar tomonidan tor-mor etildi.

  112. 

Mil.avv. 146-yil

 – Karfagen butunlay vayronaga aylantirildi.

  113. 

Mil.avv. 74-71 yillar 

– Spartak boshchiligida qullar qo‘zg‘oloni bo‘lib, qo‘zg‘olon qullar

mag‘lubiyati bilan yakun topgan.

  114. 

Mil.avv. I asr

 – Rimda muntazam yollanma qo‘shinlarga tayanuvchi harbiy boshliqlar real

kuchga aylandilar.

  115. 

Mil.avv. 49-yil 

– Yuliy Sezar Galliyadagi zafarli urushdan keyin Rimga qaytayotganida

---

Rubikon daryosidan kechib o‘tar ekan, yakka hokimlik uchun oshkora kurashni boshlab yubordi.

  116. 

Mil.avv. 44-yil 

– Yuliy Sezar o'ldirildi va hukmronligi tugadi. Ammo uning o‘limi respublika

qaytatiklanishiga olib kelmadi.

  117. 

Mil.avv 31-yil

 – Yunoniston qirg‘oqlarida Antoniy va Oktavian flotlari o‘rtasida jang bo‘ldi.

  118. 

Mil.avv. 29-yil

 – Oktavian Senatdan imperator unvonini va Avgust laqabini oladi

119. 

Milodiy 98-yil 

– Trayan Rim imperatori taxtini egalladi.

  120. 

Milodiy II asr boshi

 – Rimning kuch-qudrati qayta tiklandi.

  121. 

Milodiy 330-yil

 – Bosfor bo‘g‘ozidagi Vizantiy shahri Rim imperiyasining poytaxi deb e’lon

qilindi. 

  122. 

Milodiy 395-yil 

– Imperator Feodosiy o‘limidan so‘ng Rim imperiyasi uning ikki o‘g‘li

o‘rtasida G‘arbiy va Sharqiy qismlarga ajrab ketdi.

  123. 

Milodiy 410-yil 

– Alarix boshchiligidagi gotlar Rimni qurshab oldilar.

  124. 

Milodiy 452-yil

 – xunnlar Italiyaga bostirib kirdilar.

  125. 

Milodiy 455-yil

 – Rimga germanlarning vandal qabilalari hujum qildi. 

  126. 

Milodiy I asr

 – xristianlik vujudga kelgan sana hisoblanadi.

  127. 

Milodiy 313-yil

 – imperator Konstantin xristianlik boshqa dinlarga teng dindir degan

farmon chiqardi. 

128. 

Milodiy 476-yil

 – G‘arbiy Rim imperiyasining qulashi va qadimgi dunyo tarixining

yakunlanish sanasi sifatida qayd qilindi.

By_MaKhaMaTjaNov

[phone]