Investitsiya qo‘yish maqsadida korxona buxgalteriya balansi elementlarini tahlil etish va baholash

Investitsiya qo‘yish maqsadida korxona buxgalteriya balansi elementlarini tahlil etish va baholash

1. 
   Investitsiyalarni turkumlash va baholash
   
2. 
   A
   
3. 
   A
   
4. 
   A
   

Respublikamiz iqtisodiyotiga safarbar etilgan investitsiyalar import o^rnini bosuvchi ishlab chiqarishning barpo qilinishi va yangi mahsulot turlarining o‘zlashtirilishi bilan bog‘liq. Investitsiya kiritish maqsadlari va ular bilan bog‘liq risklardan kelib chiqqan holda investitsiyalar venchur (riskli), bevosita, portfel va annuitet kabi turlarga tasniflanadi. Demak, investitsiyalar aniq va noaniq, lekin ehtimol risklar ostida kapitalni muayyan jarayonlarga, muayyan vaqtga bog‘lash bo‘lib, uning hozirgi qiymatini saqlash, kapitallashtirish va jamg‘arish maqsadiga qaratiladi. Kapital investitsiyalarga asosiy fondlami vujudga keltirish va takror ishlab chiqarishga, shu jumladan yangi qurilishga, modemizatsiyalashga, rekonstruksiya qilishga, texnik jihatdan qayta jihozlashga, shuningdek moddiy ishlab chiqarishning boshqa shakllarini rivojlantirishga kiritiladigan investitsiyalar kiradi. Innovatsiya investitsiyalariga yangi yoki takomillashtirilgan tovarlami (ishlarni, xizmatlami), ishlab chiqarish jarayonini, tadbirkorlik faoliyatini yuritishda yangi marketing uslubini yoki tashkiliy uslubni ishlab chiqish va o‘zlashtirishga kiritiladigan investitsiyalar kiradi. Ijtimoiy investitsiyalarga inson salohiyatini, ko‘nikmalarini va ishlab chiqarish tajribasini oshirishga, shuningdek nomoddiy ne’matlaming boshqa shakllarini rivojlantirishga kiritiladigan investitsiyalar kiradi. Moliyaviy investitsiyalar - xo‘jalik yurituvchi subyekt tasarrufidagi daromad olishga (foiz, royalti, dividend va ijara haqi shaklida) mo‘ljallangan, investitsiya qilingan sarmoya qiymatining ortishi yoki investitsiya qiluvchi kompaniya boshqa naf olish uchun foydalanadigan aktivlar51. Moliyaviy sarmoya - bu sizning mablag‘ingizni katta miqdorda o‘sishi yoki qadriga yetishiga umid bilan pul qo‘ygan aktivdir. Bu g‘oya shundan iboratki, uni keyinchalik yuqori narxda sotishingiz yoki unga ega bo‘lganingizda pul topishingiz mumkin bo‘ladi “. Joriy (qisqa) investitsiyalar - erkin sotiladigan va bir yildan ko‘p bo‘lmagan muddatda egalik qilishga qaratilgan qimmatli qog‘ozlardir, ular odatda bozor (likvidli) qimmatli qog‘ozlari deb ataladi. Qisqa muddatli investitsiyalar kompaniyaning balansidagi mavjud aktivlar bo‘limida hisobning bir qismidir. Ushbu hisob kompaniyaning bir yil ichida naqd pulga aylanishi kutilgan har qanday sarmoyani o ‘z ichiga oladi. Aksariyat hollarda, bu hisoblarda qimmatli qog‘ozlar va obligatsiyalar mavjud bo‘lib, ular tezkor ravishda tugatilishi mumkin . Joriy (qisqa) investitsiyalar ulushi, qarz va qimmatli qog‘ozlari bilan aks ettirilgan bo‘lishi mumkin. Ulushli qimmatbaho qog‘ozlar, odatda, oddiy va imtiyozli aksiyalar bilan ifodalanadi. Qarz qimmatli qog‘ozlari odatda obligatsiyalar, xazina veksellar, depozit sertifikatlari va hokazolar bilan ifodalanadi. Uzoq muddatli investitsiyalar - bir yildan uzoq boMgan muddatda egalik qilishga moMjallangan qimmatli qog‘ozlarga qo‘yilgan investitsiyalardir. Ular odatda investitsion portfelda ulushli (aksiyalar) va qarz (uzoq muddatli obligatsiyalar) qimmatli qog‘ozlar bilan ifodalangan boMadi. Uzoq muddatli investitsiya kompaniya balansining aktiv tomonida joylashgan bo‘lib, u kompaniyaning investitsiyasini, shu jumladan zaxiralami, obiigatsiyalarm, ko‘chmas mulkni va naqd pulni bir yildan ortiq vaqt davomida foydalanishi tushiniladi. Uzoq muddatli investitsiya hisoboti asosan qisqa muddatli investitsiya hisobidan farq qiladi, chunki qisqa muddatli investitsiyalar eng ko‘p sotiladigan bo‘lsa, uzoq muddatli investitsiyalar hech qachon sotilmasligi mumkin52 34. Qimmatli qog‘ozlar - hujjatlar boTib, ular mazkur hujjatlarni chiqargan yuridik shaxs bilan ularning egasi o‘rtasidagi mulkiy huquqlarni yoki qarz munosabatlarini tasdiqlaydi, dividendlar yoki foizlar tarzida daromad to‘lashni hamda ushbu hujjallardan kelib chiqadigan huquqlarni boshqa shaxslarga o‘tkazish imkoniyatini nazarda tutadi55. Investitsiya jarayonining barcha subyektlari chet ellik investorlardan boshlab, davlat, yuridik va jismoniy, shu jumladan chet ellik shaxslar (cezidentlar va norezidentlar)gacha bu munosabatlarning ishtirokchilariga aylanadilar. Iqtisodiy adabiyotlarda qimmatli qog‘ozlar turli ko‘rsatkichlari bo‘yicha turkumlanadi. Ularni turkumlanishini chizma ko‘rinishidagi ifodasini 4- chizmada keltiramiz. 12-sonli “Moliyaviy investitsiyalar hisobi” nomli buxgalteriya hisobining milliy standartiga asosan qimmatli qog‘ozlar: joriy, bozor qiymatlariga ega. Joriy qiymat - bir-biriga qaram bo‘lmagan xabardor, sotib olishni xohlagan xaridor bilan xabardor, sotishni xohlayotgan sotuvchi o‘rtasida aktiv almashtiriladigan miqdor. Amaliyotda qimmatli qog‘ozlar bir necha ko‘rinishdagi qiymatga ega bo‘lishi mumkin: bozor qiymati (kurs bo‘yicha), nominal qiymat, emissiya qiymati, balans qiymati (haqiqiy tannarx), bekor qilinish qiymati, garov qiymati, iste’mol qiymati. Bozor (kurs bo‘yicha) qiymati - qimmatli qog‘ozning pul ifodasidagi yoki tegishli ekvivalentlardagi (foizda nominalga nisbatan) qiymati. Bu qiymat bo‘yicha qimmatli qog‘oz ma’lum bir belgilangan vaqt oralig‘ida ochiq bozorda sotib oluvchi to‘lashga rozi bo‘lgan sotuvchi esa shu narxga rozi bo‘lgan narxni bildiradi, bunda sotib oluvchi ham, sotuvchi ham mazkur bitimning ahamiyati tomonlari bo‘yicha yetarli ma’lumotga ega boMadilar. Nominal qiymat - qimmatli qog‘oz blankida ko‘rsatilgan va qimmatli qog‘ozlarning bozordagi aylanuviga ahamiyatli hech qanday In mi ko'isnlmiiydigan qiymatdir. Bu qiymat faqat ma’lumot sifatida I ii|Htiil iilir.lu voki qar/ni miqdorini ko‘rsatadi. Nominal qiymali - chiqarilgan xavfsizlikning belgilangan qiymati. Nominal qiymat qimmatli qog‘ozlarning blankida ko‘rsatilgan qlymntldir41. I missiyu qiymati - bu qiymat bo‘yicha qimmatli qog‘oz birlamchi bo/onla sotiladi. Nominal va emission qiymatlar orasida farq qimmatli qog‘o/lnrni tarqatuvchi diler firmalarining xizmatlari bilan bog‘liq. Dilcilai qimmatli qog‘ozlarni emitentdan nominal qiymati bo‘yicha .oiib oladilai va invcstorlar orasida emission qiymat bo‘yicha sotadilar. Ititluir. qiymali bu qimmatli qog‘ozni xarid qilishda sarf qilingan linqlql у s hi л jut Ini qiymati. Bu qiymat moliyaviy hisobot hujjatlari n '«on it In nniqlunudi. Bekor qilisli (likvidatsiya) qiymati - bitta qimmatli qog‘ozga lo'g'ri keladigan real (mavjud) mulkni haqiqiy sotuv narxidagi qismining qiymati. (iarov qiymati - bu qimmatli qog‘ozlarning qarz va kreditlar olmi'iinda garov sifatida hisobga olinadigan qiymati. Garov qiymati deb, ir.o'.an, qiminatli qog‘oz garovga berilishi mumkin bo‘lgan kreditning miik nmiil snmmasiga aytiladi. Imol qiymati - bu kurs qiymatining ortishi natijasida keltirilgan Inyda. Investor qimmatli qog‘ozlarga qilingan 21-sonli uXo‘jalik yurituvchi subyektlaming moliyaviy-xo‘jalik faoliyati buxgalteriya liisobi hisobvaraqlarning rejasi” buxgalteriya hisobining milliy standartiga asosan ifodalaydi va qimmatli qog‘ozlarni qiymatini, avvalambor, sotib olish qiymatida va sotish davrigacha ularni narxini nominal narxgacha yetkazadi. Shuningdek, hisobvaraqlaridagi qimmatli qog'ozlar qiymatini o^zgarish mezonlarini aniqlab olish zarur bo‘ladi. Ammo, 12-sonli “Moliyaviy investitsiyalar hisobi” nomli buxgalteriya hisobining milliy standarti va 39-sonli “Moliyaviy instrumentlar” nomli xalqaro moliyaviy hisobot standartida asosiy mezonlardan biri ehtiyotkorlik tamoyili bo‘lib, u qimmatli qog‘ozlarni mavjud baholardan “eng kami” va “haqiqiy bozor qiymati” bo‘yicha hisobga olish zaruriyatini keltirib chiqaradi. Aksiyalar uchun haqiqiy xarid bahosi nominal bahoga nisbatan muhimroq ko‘rsatkich hisoblanadi, chunki aksiya, odatda, muddatsiz qimmatli qog‘oz bo‘ladi va uning nominal qiymati - bu faqat oldindan avanslangan kapital miqdoridir. Ta’kidlash joizki, aksiyalarning bozor qiymati ularning emissiyasidan keyingi emitentning nizom kapitali bilan juda ham bog‘liq emas. Obligatsiyalami muomalada bo‘lishi ularning nominal qiymati bilan bog‘liq, negaki ularning qoplanish muddati yaqinlashgani sari boshqa shart-sharoitlar o‘zgarmagan holda, masalan, emitentning barqarorligi va hokazo) uning bozor qiymati nominalga yaqinlashib boradi. Aksiya va obligatsiyalar uchun ikki baho boMishining muhimligini tahlil qilish va boshqarish masalalari bilan bog‘liqlik orasidagi farq ma’lum vaqt mobaynida amalga oshirilmagan daromad miqdorining mohiyatidan iborat. Shunday qilib, tadqiqot natijasida qimmatli qog‘ozlar qiymatini uch xil bahoda ifodalashga asoslangan; haqiqiy, nominal va bozor qiymatlarida. Korxonaning moliyaviy investitsiyalari vaqti-vaqti bilan qayta baholanishi mumkin. Qayta baholashni o‘tkazish davri korxonaning hisob siyosati bilan belgilanadi. Qayta baholash natijalari, xususan, qayta baholash natijasida uzoq muddatli moliyaviy investitsiyalarning qo‘shimcha baholanish summasi qayta baholashdan daromad sifatida xususiy kapitalga (8510-“Mulkni qayta baholash bo‘yicha tuzatishlar” schyotiga) o‘tkaziladi. Xalqaro amaliyot qimmatli qog‘ozlar hisobi uchun ikki xil bahoni qo‘llashni belgilab beradi: eng pastki haqiqiy tannarx yoki bozor qiymati bo‘yicha. I nc |ьп1 i|iyMint bo‘yicha baholash usuli hisobida xarid qilishning 1111 * 11 < 11 s • 11 \ mill yoki joriy bozor narxlarini qay biri kichik bo‘lsa, ana •hunt a oiqiih aks cllirishni ko‘zda tutadi. Mazkur baholash usuli ham цtii ill qilmc Hi (|iinmatli qog‘ozlarni nominal qiymatini aniqlash imkon Im mi.in tli v.i aksiyalarning invcstorga tegishli bo‘lgan qismida emitentk