Iqtisodiyot nazariyasi fanining metodologiyasi

Iqtisodiyot nazariyasining yana bir metodologik tamoyili - bu iqtisodiyot va tabiat o‘rtasidagi o‘zaro bog⁴lanishni hisobga olishdir. Iqtisodiyot tabiatdan tashqarida bo‘hshi mutlaqo mumkin einas, chunki bu uning moddiy tayanchidir. Tabiatdan ohngan resurslardan foydalamnay turib, ishlab chiqarishning bo‘lishi mumkin emas. Tabiiy sharoit ishlab chiqarishning qanday bo‘lishini belgilab beradi. Qazilma boylik qayerda ko‘p bo‘lsa, shu yerda undirma sanoat, yer yaxshi joyda dehqonchilik, yaylovlar ko‘p joyda chorvachihk, o'rmonzor ko^kp yerda yog'ochni ishlash sanoati, suvga yaqin joyda kemasozlikning rivojlanishi bunga misol.

Iqtisodiyot nazariyasida iqtisodiyotning tabiatga qayta ta’siri ham hisobga olinadi. Tartibsiz iqtisodiy faoliyat tabiatga putur yetkazadi, undagi ekologik muvozanatni buzadi, ekologik xatarni yuzaga keltirishi

mumkin, bu bilan iqtisodiyotning tabiiy tayanchi darz ketadi. Mana shu muammo ham nazariyada uning predmeti nuqtai nazaridan tahlil etiladi.

Iqtisodiyot nazariyasining yana bir metodologik tamal toshi - bu iqtisodiyotni statikada (turib qolgan holatda) emas, balki dinamikaga (rivojlanishga) asoslanib o‘rganishdir. Bu bilan iqtisodiy hodisalarning kelib chiqish sabablari, undagi o‘zgarishlar qanday borishi bilib olinadi. Iqtisodiyotning rivojlanishiga xos bo‘lgan tendensiyalar (moyillik) aniqlanadi. Bular nimaga olib kelishi va shunga ko‘ra xo'jalik faoliyatini kelajakda qanday tashkil etish kerakligi aniqlanadi.

Mazkur fan iqtisodiyotga xos qonun-qoidalarning obyektiv bo‘lishidan, kishilar ularni o^kz bilganicha bekor qila olmasligidan, lekin ularni anglab yetgan holda ular talabiga moslashib faoliyat ko‘rsata olishlaridan keiib chiqadi.

Nazariyadagi boshqa bir metodologik tamoyil bu iqtisodiyotni texnologik o‘zgarishlami hisobga olib o‘rganishdir. Texnoiogiyaning o‘zi iqtisodiyot nazariyasining predmeti emas, shu bois uni texnikaviy fanlar o‘rganadi. Ammo texnologiya iqtisodiyotning moddiy asosi bo‘lganidan, undagi jiddiy o‘zgarishlar iqtisodiy faoliyatni tubdan yangilab yuboradi. Mana shu narsani nazariya e’tibordan qochirmaydi. Masalan, nazariyada «Katta sikllar - katta to‘lqinlar» degan tushunchalar borki, bular texnologiyadagi katta burilishning iqtisodiyotga ta’sirini nazarda tutadi. Mutlaqo yangi texnologiya paydo bo'lishi bilan iqtisodiyot rivojida yangi davr - katta sikl boshlanadi, bu odatda 50-60 yil davom etadi. Mana shularni nazariya tahlil etadi.