|
3.2.Iqtisodiyotni modernizatsiya va diversifikatsiya qilishda davlatning vazifalari
Iqtisodiyotni modernizatsiya va diversifikatsiya qilishda davlatning vazifalari:
–tartibga solinadigan bozor sharoitida asosiy maqsad ustuvor yo’nalishlarni ishlab chiqish, ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarni izchil amalga oshirishning strategik yo’lini belgilaydi va shunga muvofiq maqbul taktik xatti-harakatlarni amalga oshiradi;
–bozor iqtisodiyotiga o’tish davrida iqtisodiy erkinliklarning kafolati vazifasini o’taydi;
–bozor institutlarini yaratish uchun qulay sharoit tug’diradi;
–vujudga kelayotgan ishbilarmonlik tuzilmalarining qaror topishi va rivojlanishiga ko’maklashadi;
– aniq maqsadga qaratilgan tuzilma siyosatini amalga oshiradi (ustuvor yo’nalishlarni aniqlaydi);
–hamma ma’lum iqtisodiy vositalar – moliya, kredit, soliq, valyuta siyosati, narx-navoni nazorat qilish va bevosita ta’sir o’tkazishning choralari orqali iqtisodiy va ijtimoiy jarayonlarni tartibga soladi;
– iqtisodiyotni sog’lomlashtirish muammolarini birinchi navbatda hal etadi.
Iqtisodiyotni modernizatsiya va diversifikatsiya qilish tizimida davlatning ijtimoiy-iqtisodiy funktsiyasi. Jahon amaliyoti ko’rsatmoqdaki, raqobatli bozor an’analari rivojlangan mamlakatlarda turmush darajasi yuqori, iqtisodiyoti ijtimoiy yo’naltirilgan tuzilishga ega bo’lib, iqtisodiy o’sish sur’atlari va farovonlik darajasi yuqoridir. Biroq, haqiqatni aytish lozimki, shunday muhim vazifalar borki, ularni yechish yoki bajarishga bozor mexanizmi qodir emas. Bu borada davlatimiz rahbari Islom Karimov: «Ushbu asoslangan ilmiy qoida davlatning bozor xo’jaligida ishtirokini ob’ektiv zaruriyatga aylantiradi.
Bundan tashqari, davlatning raqobatli bozor iqtisodiyotidagi roli, birinchidan, eng dolzarb muammolarni raqobatli bozor yecholmaydi. Ikkinchidan, davlat bozor mexanizmining yuqori samarada ishlashi uchun qulay sharoitlar yaratib beradi».
Davlatning raqobatli bozor iqtisodiyotidagi vazifasi jamiyat miqyosida ijtimoiy-iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashdir. Gap shundaki, bozor iqtisodiyoti jarayonida kimdir boyga, kimdir kambag’alga aylanadi. Kimdir ish o’rniga ega bo’ladi, kimdir ish o’rnidan ajraladi. Qaysidir firma gullab yashaydi, qaysidir firma bankrotga (kasodga) uchraydi.
Bozor axloqi nuqtai nazaridan erkin raqobat natijasida olingan har qanday daromad adolatli hisoblanadi. Biroq umuminsoniy axloq nuqtai nazaridan erkin jamiyat va huquqiy demokratik davlatda har bir insonning ijtimoiy va iqtisodiy xavfsizligi kafolatlanishi lozim. Bunday kafolatni faqat fuqarolik jamiyatining umummilliy siyosiy instituti bo’lgan davlat ta’minlaydi.
Davlat jamiyat barqarorligini ta’minlashda quyidagi tadbirlarni amalga oshiradi:
– davlat soliq siyosati orqali o’z byudjeti vositasida inson farovonligining ma’lum standartiga oid ajralmas huquqini ro’yobga chiqarish maqsadida turli toifadagi insonlar daromadlarini qayta taqsimlaydi. Davlatning daromadlarini taqsimlash borasidagi faoliyati xalq xo’jaligining ayrim tarmoqlarida band bo’lganlarning belgilangan daromadlarga egaligidan kelib chiqadi (davlat boshqaruvi xodimlari, olimlar, harbiy xizmatchilar, ichki ishlar idoralari xodimlari, ta’lim va sog’liqni saqlash xodimlari va h.k.). Shuningdek, bozorda iste’molchi sifatida ishtirok etuvchilar – nogironlar, mehnatga layoqatsiz insonlar hisoblanadi.
Shuningdek, davlat inson kapitali orqali bozorni tartibga solib, jamiyatdagi ijtimoiy barqarorlikni ta’minlaydi. Davlat bandlik siyosati aholini, ayniqsa, yoshlarni ish bilan ta’minlaydi.
Bozor mexanizmi insonni mehnatga bo’lgan huquqini to’g’ridan-to’g’ri ta’minlay olmaydi. Shu bois ham davlat bandlik muammosini hal etish yo’lini topishga aralashadi;
–davlatning navbatdagi funktsiyasi milliy iqtisodiyot ko’lamida xo’jalik yuritishning yuqori samarasini ta’minlash. Agar bozor mexanizmi ishlab chiqarish samaradorligini alohida firma, tarmoq doirasida ta’minlasa, davlat bu muammoning yechimini milliy iqtisodiyot darajasida hal etadi.
Davlat fan-texnika taraqqiyotini (FTT) rag’batlantiradi.
Rag’batli bozor mexanizmi FTT tijorat asnosida o’zlashtiradi.
Bozor fan va texnika sohasidagi strategik yorib o’tishni hamda chuqur tarkibiy o’zgarishlarni ta’minlashga ojiz. Bundan tashqari raqobatli bozor yirik kapital sarflaydigan loyihalarni moliyalashtirishga qodir emas.
Davlat ilmiy asoslangan pul-kredit va soliq byudjet siyosatini yuritgan holda iqtisodiyotni zarur pul miqdori bilan ta’minlaydi. Ishlab chiqarish omillari mulkdorlarining investitsion faoliyatini soliqdagi ayovchanlik va davlat xarajatlari orqali rag’batlantiradi. So’nggi yillarda bu tendentsiya O’zbekistonga xos. Davlat ilmiy asoslangan mintaqaviy siyosat yuritadi. Davlat hududlar o’rtasidagi farqlarni yaqinlashtirishga (tenglashtirish)ga moddiy sharoit yaratadi. SHuningdek, hududlarning geografik tarixini, milliy-madaniy xususiyatlarini ham inobatga oladi.
Davlat antimonopol va antiinflyatsion siyosat yuritadi. Usiz iqtisodiyot samarali rivojlana olmaydi. Inflyatsiya va monopoliya raqobatli bozor iqtisodiyotining doimiy kasalidir. Bozor mexanizmi davlat aralashuvisiz uni davolay olmaydi.
Davlat tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirishga rahbarlik qiladi. Bozor bunday vazifani bajara olmaydi. Bu tashqi savdo siyosati, to’lov balansi, valyuta kursiga ta’sir kabilardir. Bozor mexanizmi ish kuchining xalqaro oqimini, tovar va pul kapitalini nazorat eta olmaydi.
Davlatning aholini ijtimoiy tovarlar bilan ta’minlash funktsiyasi, bozor mexanizmi inson ehtiyojlarini to’la ta’minlay olishga ojiz. SHunday ehtiyojlar borki, ularni pul bilan ta’minlab bo’lmaydi. Bular – yurt tinchligini saqlash. Bu ne’matlar iste’molida jamiyatning a’zosi sifatida har bir inson qatnashadi.
Bular mudofaa ishlari xizmati, huquqni muhofaza qiluvchi organlar xizmati, davlat boshqaruvi, ekologik xavfsizlikni ta’minlash, bepul umumiy ta’lim, sog’liqni saqlash va boshqalar.
Ijtimoiy tovarlar shunday ne’matlarki, ularning iste’molida jamiyatning a’zosi sifatida har bir insonning ehtiyojlari qondiriladi. Bunda har bir inson mavjud ne’matdan teng miqdorda iste’mol etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
