Ish haqidan ushlab qolinadigan ajratmalar va to’lovlar

2. Kassani taftishdan o’tkazish

Korxona kassasini taftish qilinishning muhim shartlaridan biri bu taftishni to’satdan o’tkazishdir. Soliq inspektorlari korxonaga kelib korxonaning rahbariga hujjatli tekshiruv o’tkazilishi to’g’risidagi hujjatlarni, ya’ni Davlat soliq organining buyrug’i, mazkur tekshiruvni muvofiqlashtiruv bo’limi tomonidan rejalashtirilganligi va soliqchi inspektorlarning shaxsini tasdiqlovchi guvohnomalar ko’rsatilib tekshiruv o’tkazishga ijozat berilishi bilan korxona kassasidagi naqd pul va qimmatli qog’ozlar sanoqdan o’tkazilishi kerak. Agar ba’zi uzurli sabablarga ko’ra tekshiruvni boshlash imkoniyati bo’lmasa kassa darhol muhrlanishi lozim. Kassaning muhrlanishi kassir tomonidan yoki boshqa manfatdor mansabdor shaxslarning noqonuniy harakati natijasida kassadagi ortiqcha pul mablag’larini yashirish, kamomadni to’ldirib qo’yish, qalbaki hujjatlarni rasmiylashtirib qo’yish va shu kabi suistemolchiliklarni sodir etilishini oldini oladi. Agar taftish o’tkazilayotgan vaqtda pul mablag’lari faqat kassada emas balki bir necha kassirlarda bo’ladigan bo’lsa bir vaqtning o’zida ularning naqd pullari ham to’satdan sanoqdan o’tkaziladi. Bunday taftish o’tkazish imkoniyati bo’lmasa naqd pul saqlanadigan hamma joylar muhrlanadi va birin-ketin tekshiruv o’tkaziladi. Тekshiruv soliq inspektorlari tomonidan korxonaning bosh hisobchisi va kassirning bevosita ishtirokida o’tkaziladi. Тekshiruv boshlanishi oldidan soliq inspektorlari kassirdan uning kassadagi naqd pul mablag’lari va qimmatli qog’ozlarning harakat to’g’risidagi oxirgi hisobotni va hamma rasmiylashtirilgan hujjatlarni talab qilib olishlari lozim. Soliq inspektori unga taqdim etilgan har – bir hujjatni qonuniyligi, bajarilgan xo’jalik operatsiyalarining haqiqiyligi, ayniqsa kassadan berilgan pullar, hujjatlarning to’g’ri rasmiylashtirilganligi, rahbar va bosh hisobchi kabi mansabdor shaxslar tomonidan berilgan ruxsatnomalarda imzolarining mavjudligi va pul olgan shaxslar haqida ma’lumotlar to’liq yozilganligi, ularning ham aniq qo’yilgan imzolari borligi nuqtai nazardan sinchkovlik bilan tekshirib ko’rishi kerak. Тekshiruv jarayonida korxona kassiri tomonidan soliq inspektorlariga taqdim etilgan xomaki ya’ni kassirni o’zi uchun tayyorlangan hisob-kitoblar, yuritilgan daftarlar va umuman to’liq rasmiylashtirilmagan (norasmiy) hujjatlar va tilxatlar moddiy javobgar sifatida kassirning tasarrufidagi naqd pul mablag’lari va boshqa qimmatli qog’ozlar qolidig’ini aniqlashda inobatga olinmaydi. Bunday xolatlarning mavjudligi taftish dalolatnomasida kassa intizomining buzulishi sifatida pullarni olgan shaxslarni, pul qiymatini va nima maqsadda berilganligini ko’rsatilgan holda qayd etilishi lozim. Soliqchi inspektor kassaning kirim va chiqim hujjatlari nomerlarining ketma-ketligiga, shu jumladan kassirning oxirgi hisobotidagi hujjatlarning nomerlariga e’tibor qaratishi lozim. Hujjatlardagi nomerlarda tafovut bo’lishi kassa hujjatlaridan ayrimlarini qastdan olinganligidan darak berishi mumkin. Тaftishchi tomonidan hamma hujjatlar ko’rib chiqilgandan so’ng tekshiruv o’tkazilgan kundagi kassirning hisoboti tuziladi. Korxonada kassir o’zgargan bo’lsa yoki kassani boshqa moddiy javobgar shaxsga berilishida pul to’lashga tuzilgan hamma vedemostlar yopilgan bo’lishi lozim. Kassa taftishida ko’pincha uchrab turadigan hujjatlarni rasmiylashtirish bilan bog’liq qonun buzulishlari quyidagilardan iborat: - bir martalik avans, ta’til pullari, nafaqa va shunga o’xshash to’lovlar vedomostlarining yopilmasdan qolganligi; - sarflar bo’yicha kassa hujjatlarida kassadan pul berilishiga ruxsatnoma sifatida korxona rahbari va bosh hisobchining imzolarining mavjud emasligi; - kassa kitobida qayd etilmagan kirim va chiqim orderlarining mavjudligi va ularda tartib raqamlarining yo’qligi; - olingan pullarni o’z vaqtida kirim qilinmaganligi; - yozilmagan chek kitobchalarini (knijkalarida) korxona rahbari va bosh hisobchisi tomonidan imzolangan holda saqlanishi va boshqalar. Kassa intizomida yuqorida qayd etilgan kamchiliklarning mavjudligi kassir tomonidan jinoyat sodir etilishiga imkoniyat yaratilganligini anglatadi. Chunonchi, kassa daftarida ro’yxatga olinmagan va nomerlari ko’rsatilmagan kirim kassa orderlari aniqlanishi albatta tekshirilayotgan faoliyat davridagi barcha xo’jalik operatsiyalari bo’yicha korxona kassasiga tushgan pullarning to’liq va to’g’ri kirim qilinganligini tekshirilib ko’rilishini talab qiladi. Kassa kitobchasini tekshirish chog’ida inspektor quyidagilarga alohida e’tiborini qaratishi lozim: - kassir tomonidan hujjatlarni o’z vaqtida rasmiylashtirilib borishiga; - kassa kitobchasining hamma varaqlarining ketma-ket raqamlanganligiga va bog’ichlanib, surg’uchlanib muhrlanganligiga hamda korxona rahbari va bosh hisobchisining imzolari mavjudligiga. Тekshiruv vaqtida kassir soliq inspektorlari nazoratida kassadagi hamma naqd pullarini kupyurlarga ajratgan holda to’liq sanoqdan o’tkazadi. Sanoq natijalari bo’yicha tomonlarda e’tiroz paydo bo’lsa pul mablag’lari qaytadan sanaladi. Хuddi shu tarzda qimmatli qog’ozlar ham sanoqdan o’tkaziladi. Lozim bo’lgan hollarda sex, laboratoriya va shunga o’xshash bo’lim moddiy javobgar shaxslari mas’ulligida bo’lgan qimmatbaho toshlar va metallar ham aniqlanadi. Bunday xolatlarda tekshiruv natijasida aniqlangan qimmatbaho toshlar va metallarning hisob-kitobining yuritilishi, ularning saqlanishi va sraflanishi hamda ulardan foydalanib buyumlar ishlab chiqarilishi bo’yicha dalolatnoma tuziladi. Kassada korxonaga tegishli bo’lmagan moddiy qiymatliklarning saqlanishi qat’iyan man etiladi. Agar belgilangan tartiblarga zid holda kassada kasaba uyushmasiga, o’zaro yordam kassasiga yoki boshqa shaxslarga tegishli bo’lgan pul mablag’lar va shuningdek boshqa moddiy qiymatliklar mavjudligi aniqlansa inspektor tekshiruv o’tkazishdan oldin tegishli moddiy javobgar shaxslardan pul mablag’lari qoldig’i to’g’risida ma’lumotnoma talab qilishi kerak. Kassadagi naqd pul mablag’lari va qimmatli qog’ozlarning haqiqiy qoldig’ini aniqlashda soliqchi inspektor naqd pullar saqlanadigan seyfning hamma yacheykalarini tekshirib ko’radi. Bu bilan pullarni yashirilishini yoki ularni sanoqdan qolib ketishini oldini oladi. Тekshiruv davomida inspektor qat’iy hisobda turuvchi blankalarning saqlanishini, hisob-kitobining yuritilishini va haqiqiy qoldiqlarini sanoqdan o’tkazib tekshiradi. Qat’iy hisobda turuvchi blankalardan foydalanish nazoratining yo’qligi shu bilan bog’liq xo’jalik operatsiyalarini amalga oshiruvchi moddiy javobgar shaxslar tomonidan shaxsiy manfaatlarda suistemol qilinishiga olib kelishi mumkin. Naqd pul va qimmatli qog’ozlarning haqiqiy qoldig’i buxgalteriya hisobidagi rasmiy qoldiq ko’rsatkichlari bilan solishtirilib kassa taftishining natijasi chiqariladi. Тekshiruv natijasi bo’yicha naqd pullar va qimmatli qog’ozlar sanog’ida ortiqcha yoki kamomad qayd etilsa, inspektor buning sabablarini aniqlash maqsadida kassirdan yozma ravishda tushuntirish xati berilishini talab qiladi. Korxona kassasida ortiqcha yoki kamomad sodir bo’lishiga quyidagilar sabab bo’ladi: - kassir tomonidan pullarni o’zlashtirilishi; - naqd pul tushumlarini to’liq kirim qilinmasligi; - qalbaki hujjatlar rasmiylashtirish yo’li bilan haqiqiy harajat qilinmagan pullarni hisobdan chiqarish; - kassa hujjatlarini va xisobotlarini yuritishda xatoga yo’l qo’yish; - har kungi pul aylanmasi bo’yicha yakuniy natijani xisoblashda yangilishish; - kun oxiridagi qoldiqni noto’g’ri hisoblash. Kassani yuritishda ortiqcha yoki kamomadga yo’l qo’yilishi kassa operatsiyalarini yuritishda jiddiy kamchiliklar borligidan va kassir tomonidan suiste’mol qilinishidan darak beradi. Kassani taftishdan o’tkazish yakunida tekshiruv natijasida pul mablag’lari bo’yicha kamomad aniqlansa uni undirish chorasi ko’riladi. Agar ortiqcha pullar mavjudligi qayd etilsa ular to’liqligicha kassaga kirim qilinib davlat byudjetiga o’tkaziladi. Тekshiruv o’tkazishda korxona buxgalteriyasi tomonidan har oyda tekshiruv o’tkazilganligi va ularning natijalari o’rganilib chiqiladi. Kassa tekshiruvida kassir bilan korxona rahbari o’rtasida moddiy javobgarlik majburiyati maxsus shartnoma bilan rasmiylashtirilganligi va bu hujjatning to’g’ri tuzilganligi ko’rib chiqiladi. Bundan tashqari korxona rahbariyati tomonidan kassirni ish yuritishi uchun tegishli sharoit yaratilganligi va pul mablag’larining kafolatli saqlanishi, pul saqlanadigan xona va temir sandiqlarning muhofazalanganligi tekshirilib xulosa chiqariladi.