|
ILMIY AXBOROTNOMA
FALSAFA
2017-yil, 2-son
insoniyatning keyingi evolyutsiyasida, har holda XXI asr davomida, ustunlik qilishi kerakligi
k
oʻrsatilgan[20].
Axborot falsafasi tushunchasini ikki xil ma’noda, ya’ni keng ma’noda 1960 - yillardan axborotni
umumiy muammosini
oʻrganish bilan bogʻliq faoliyat sifatida (R.F.Abdeev, YU.F.Abramov,
N.P.Vashekin, V.M.Glushkov, V.S.Gott, D.I.Dubrovskiy, V.S.Kogon, K.K.Kolin, V.V.Sanochkin,
E.P.Semenyuk, A.V.Sokolov, A.D.Ursul, D.S.CHernavskiy, A.I.Chyorniy, YU.A.Shreyder va
boshqalar), tor ma’noda 1996 - yildan boshlab falsafiy bilimlarda mustaqil soha (M.N.Sherbinin,
A.V.Nesterov, S.M.Olenev, L.V.Skvorsov, V.I.Kashirin, O.V.Kashirina, K.K.Kolin, A.V.Sokolov,
G.V.Xlebnikov, Yu.Yu.Chyorniy va boshqalar) sifatida tushunish mumkin.
Masalan, M.N.Sherbinin fikricha, “... axborot falsafasi – tabiat, jamiyat va tafakkurning
oʻzini
uzoq vaqt rivojlanishida tayyorlagan natijasidir”
[24, B.96].
Yuqoridagi olimlarning tadqiqotlarini ikki bosqichga ajratish mumkin, ya’ni tabiiy (1996-2009
yillardagi M.N.Щerbinin, A.V.Nesterov[14], L.V.Skvorsov[16], V.I.Kashirin va O.V.Kashirina[1])
hamda “ongli” (2010 yildan 5 Rossiya faylasuflar kongressi materiallari, K.K.Kolin
[7],
A.V.Sokolov
[17] ishlari, “Axborot haqidagi metodologik fan muammolari” mavzuidagi seminar
faoliyati).
Masalan, A.V.Sokolov
oʻz tadqiqotlarida axborot falsafasining ikki xil: pozitiv va metafizik
jihatlarini k
oʻrsatib beradi. Uning fikricha, “metafizik axborot falsafasining vazifasi asl mohiyatini
ochib berish, ya’ni semantik axborot, uni borliq bilan tushunish (ontologiyasi), uning tabiati
(epistemologiyasi) qadriyati (aksiologiyasi) metodologik prinsiplarga asoslangan”
[17, B.299]. Demak,
axborot falsafasining metafizik jihatlarining tuzilishi quyidagilardan iborat: axborot epistemologiyasi
(gnoseologiyasi), axborot ontologiyasi, axborotli yondashuv metodologiyasi, axborot aksiologiyasi,
inson va axborot (antropologiya falsafasi), axborot fenomenologiyasi (turli fenomenlar mohiyati)
hamda axborot etikasi.
Darhaqiqat, bugungi kunda axborot falsafasi predmeti oxirigacha aniqlanmagan. Rossiya
axborot falsafasining
oʻziga xosligi shundaki, u bir tomondan axborotning ontologik va gnoseologik
muammolariga, boshqa tomondan axborotning antropologiya va etikasiga oid qiziqishlarning
oshganligidir. Shu bilan birga bizning mamlakatimizda ham axborot falsafasiga oid ilmiy tadqiqotlar
mavjud
[8-10; 25]. Ushbu tadqiqotlarda axborot tushunchasining falsafiy muammolari, axborotning
ontologik, epistemologik, gnoseologik hamda sinergetik tahlili, axborot fenomeni yoritilmoqda.
Masalan, Sh.S.Q
oʻshoqovning ilmiy tadqiqoti «axborot» tushunchasi va uni turlarining falsafiy-
metodologik tahliliga ba
gʻishlangan[9].
Umuman olganda, bugungi kunda axborotga ega b
oʻlish hamda undan asosiy manba va
sivilizatsiya rivojlanishining ustuvor omili sifatida keng foydalanish insoniyatni tizimli tanglikdan
chiqish va hozirgi davrning aksariyat global muammolarini, shuningdek kelajakda vujudga keladigan
muammolarni hal qilishga umidvor qiladi. X
oʻsh, axborotga ega boʻlish talabi nimani bildiradi?
Avvalo, bu uning tabiatini, ya’ni konseptual falsafiy mohiyatini adekvat tarzda tushunish
zaruriyatidir
[5]. Keyingi talab tabiat va jamiyat, shuningdek inson evolyutsiyasi jarayonlaridagi
axborot ahamiyatini tushunish zaruriyatidan iborat. Tadqiqot natijalari k
oʻrsatib turganidek, “axborot
va informatsion
oʻzaro ta’sir jarayonlari muhim oʻrin egallagan hozirgi zamon olam manzarasi faqat
shu asosda qurilishi mumkin”
[4, B.12]. Aynan shuning uchun axborot tabiatini falsafiy anglash
dolzarb va strategik jihatdan muhim ilmiy muammo b
oʻlib qolmoqda.
Hozirgi kunda olimlarning axborot falsafasiga qiziqishini oshirishga qanday omillar
k
oʻmaklashadi? Bunda birinchi navbatda zamonaviy ilmiy dunyoqarashni shakllantirish dolzarb
muammosini k
oʻrsatish joiz, unda informatsion jihatlar insonning informatsion yashash muhiti va
faoliyatining shiddatli rivojlanishi tufayli muhim b
oʻlib bormoqda. Tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki,
“bugungi kunda bunday dunyoqarash nafaqat olimlar, balki davlat arboblari, siyosatshunoslar,
pedagoglar, har bir
oʻqimishli odam uchun kerak”[6, 84].
Ikkinchi omil sifatida axborot fanining fanlararo ahamiyatini k
oʻrsatish mumkin, uning
konsepsiya va usullari tabiat, jamiyat va insonni ilmiy tadqiq qilishning turli y
oʻnalishlarida tobora
keng foydalanilmoqda. Rossiya va chet el olimlarining tadqiqotlari k
oʻrsatganidek, har qanday tirik
organizm,
oʻz mohiyatiga koʻra, juda murakkab axborot tizimidir, uni oʻrganish uchun axborot
98
Do'stlaringiz bilan baham: |
