Istiqbollarini belgilash ilmiy-tadqiqot institutining

129
XALQ TA’LIMI:
MUAMMOLAR, IZLANISHLAR, YECHIMLAR
Ta’lim  sifatini  baholash  sohasidagi  turli  zamonaviy  xalqaro  va  mahalliy 
tadqiqotlar  shuni  ko‘rsatadiki,  aksariyat  ta’lim  tizimlari  tez  o‘zgaruvchan 
iqtisodiyot  bilan  hamqadam  emas  va  o‘quvchilarga  tanqidiy,  ijodiy  fikrlash 
qobiliyati  kabi  zarur  ko‘nikmalarni  bermaydi.  Birgalikda  ishlash  va  doimiy 
o‘zgaruvchan  texnologiyaga  moslashish  qobiliyati,  kundalik  hayotda  va  ishda 
faoliyatida qo‘llaniladi. Bilimlarni baholash usullarini isloh qilish ta’lim sohasidagi 
har  qanday  tizimli  o‘zgarishlarni  amalga  oshirish  uchun  nihoyatda  zarur  bo‘lib, 
bugungi kunda nafaqat o‘zgarishlar, balki global xarakterdagi o‘zgarishlar ham 
zarur.  Faqat  ular  o‘quvchilarni  muvaffaqiyatga  erishish  uchun  zarur  bo‘lgan 
ko‘nikmalar bilan jihozlashlari mumkin.
“Taraqqiyot  strategiyasi”  markaziga  taqdim  etilgan  maʼlumotlarga  koʻra, 
Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti (OECD) va Taʼlim inspeksiyasi oʻrtasida 
Oʻzbekistonda taʼlim sifatini PISA-2021 baholashda ishtirok etish toʻgʻrisida bitim 
imzolangan.  PISA  tadqiqotlarini  oʻtkazish  maqsadida  Oʻzbekistonga  uslubiy 
yordam  berish,  soʻrovlar  oʻtkazishda  koʻmaklashish,  imkoniyatlarni  tahlil  qilish, 
salohiyatni  oshirish  va  loyihalarni  amalga  oshirish  rejalari,  mamlakat  uchun 
ularning  loyihalarini  ishlab  chiqish  va  amalga  oshirishda  koʻmaklashish,  milliy 
sifat  nazorati  va  dasturlarini  qoʻllab-quvvatlash  masalalari  bo‘yicha  hamkorlik 
qiladi.  Oʻzbekiston  boshqa  davlatlar  qatorida  Avstraliya  Taʼlim  Tadqiqotlari 
Kengashiga  (ACER)  qoʻshildi.  2019-yilning  13-fevral  kuni  Ta’lim  inspeksiyasi 
rahbariyati  Ta’lim  yutuqlarini  baholash  xalqaro  assotsiatsiyasi  (IEA)  ijrochi 
direktori  Andrea  Netton  va  moliya  bo‘yicha  bosh  direktori  Rule  Burgert  bilan 
uchrashdi.  Tadbirda  Jahon  bankining  ta’lim  sohasidagi  yetakchi  mutaxassisi 
Yanssen  Tayxayra  va  Jahon  bankining  O‘zbekistondagi  vakili  Xideki  Mori 
ham  ishtirok  etdi.  Muzokaralar  natijasida  O‘zbekistondagi  boshlang‘ich  sinf 
o‘quvchilari uchun PIRLS-2021 xalqaro savodxonligini baholash dasturida ishtirok 
etish bo‘yicha kelishuvga erishildi. Ushbu kelishuv natijasida PIRLS-2021 dasturi 
O‘zbekistondagi boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining savodxonlik darajasi xalqaro 
miqyosda sinovdan o‘tkaziladigan bo‘ldi.
Ta’lim sifatining asosiy xalqaro tadqiqotlari Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot 
xalqaro tashkiloti (OECD) (Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti) va Ta’lim 
yutuqlarini baholash xalqaro assotsiatsiyasi (IEA) tomonidan amalga oshiriladi. 
Umumiy taʼlim sifati boʻyicha uchta asosiy xalqaro qiyosiy tadqiqot – PISA, 
TIMSS va PIRLS bir-birini toʻldiradi. Ushbu uch tadqiqotni bir vaqtda olib borish 
ta’lim tizimi haqida to‘liqroq ma’lumot beradi, uning turli tomonlarini baholaydi.
  PISA,  TIMSS  va  PIRLS  tadqiqotlari  natijalarini  solishtirish  maktablarda 
o‘qish,  matematika  va  tabiatshunoslik  fanlarini  o‘qitish  xususiyatlarini  aniqlash 

---

130
A.AVLONIY NOMIDAGI XALQ TAʼLIMI 
 
MUAMMOLARINI O‘RGANISH VA ISTIQBOLLARINI 
BELGILASH ILMIY-TADQIQOT INSTITUTI
va  xalqaro  tashkilot  tomonidan  ishlab  chiqilgan  ta’lim  ustuvorliklari  nuqtai 
nazaridan umumta’lim sifatini baholash imkonini beradi. 
Ta’lim  sifatini  o‘rganish  bo‘yicha  asosiy  xalqaro  dasturlarni  batafsil  ko‘rib 
chiqamiz.
PISA  xalqaro  talabalarni  baholash  dasturi  boʻlib,  OECD  homiyligida 
oʻtkaziladigan  tadqiqotdir
.  Dastur  doirasida  15  yoshgacha  bo‘lgan  o‘quvchilar 
sinovdan o‘tkaziladi:
 
• 
matematik savodxonlik;
• 
tabiiy-ilmiy savodxonlik;
• 
o‘qish savodxonligi;
• 
kreativ fikrlash, moliyaviy va kompyuter savodxonligi.
Tadqiqot  har  uch  yilda  bir  marta  o‘tkaziladi.  2015-yilda  PISA 
tadqiqotlari  oltinchi  marta  bo‘lib  o‘tdi,  unda  70  ta  davlat  ishtirok  etdi.  PISA-
2015  tadqiqotida  test  sinovlari  kompyuter  asosida  o‘tkazildi,  bundan  tashqari, 
moliyaviy savodxonlikni baholash yo‘nalishi ham kiritildi. PISA-2018 tadqiqotiga 
“global kompetensiyalar” kiritilgan. 
Mamlakatlar  tadqiqot  natijalaridan  foydalanib,  ta’limning  kuchli  va  zaif 
tomonlarini aniqlash, o‘z profilini boshqa davlatlar fonida ko‘rish va maktablarda 
ta’lim  jarayonini  takomillashtirish  yo‘nalishlarini  belgilash  imkoniyatiga  ega 
bo‘ladi.  
O‘qish  savodxonligini  o‘rganish  o‘qish  texnikasi  va  o‘qish  ko‘nikmalarini 
tekshirishni  maqsad  qilib  qo‘ymaydi  -  u  o‘quvchilarning  matnlarni  tushunish, 
ularning mazmuni haqida fikr yuritish, ma’noni baholash va o‘qiganlari haqida o‘z 
fikrlarini bildirish qobiliyatini tekshiradi. Talabalarga turli janrdagi matnlar taklif 
etiladi: badiiy va ilmiy-maʼrifiy, gazeta va jurnallardagi maqolalar, yoʻriqnomalar, 
tarjimai hollar, shaxsiy xatlar, hujjatlar, reklamalar, maʼlumot varaqlari, geografik 
xaritalar,  chizmalar,  jadvallar,  grafiklar,  diagrammalar,  blankalar  (soliq,  vizalar, 
anketalar). 
 Matematik savodxonlikni tekshirish subyektlarning matematikaning inson 
hayotidagi o‘rni to‘g‘risida xabardorligini, konstruktiv, faol va fikrlovchi fuqarolar 
tomonidan  qabul  qilinishi  kerak  bo‘lgan  mulohazalar  va  qarorlar  qabul  qilish 
qobiliyatini  o‘z  ichiga  oladi.  Test  o‘quv  rejasiga  muvofiq  matematika  bo‘yicha 
bilim,  ko‘nikma  va  ko‘nikmalarning  shakllanish  darajasini  emas,  balki  ulardan 
matematik  vaziyatlarda,  mantiqiy  va  matematik  sezgi  talab  qiladigan  turli 
yondashuvlardan  foydalana  olish,  matematikani  shakllantirish  va  sharhlash 

---