Joʻjalar eksperimetal eymeriozida qoʻllanilgan kaksidiostatiklarni qonning morfologik koʻrsatkichlari hamda ayrim biokimyoviy koʻrsatkichlarga ta’siri ibragimov Davletbay

Olingan natijalar va muhokamalar. Qoʻllanilgan koksidiostatiklarning samaradorlik koʻrsatkichlari tajriba davomida kasalliklardan saqlanish foiziga, tajriba oxirida oʻrtacha 1 bosh joʻja tirik vaznining oʻsish foiziga va eymeriozga qarshi indeksiga (EQI) qarab baholanadi.
Olib borilgan tajriba davomida ma’lum boʻldiki, tajriba guruhidagi joʻjalar eymerioz va kolibakterioz qoʻzgʻatuvchilarining OʻD_50-75 dozasi bilan zararlantirilib 8-10 kun davomida amprovet 2,5% li, toltroks 2,5 %li va Ximkaksid-7 koksidiostatiklarini qoʻllanmasiga asosan olganlarida ularning saqlanuvchanlik darajalari 100 % larni, tajriba oxirida oʻrtacha 1 bosh joʻja tirik vaznining oʻsish foizlari 139,4. 139,0. 126,0 % larni tashkil etgan boʻlsa, eymeriozga qarshi indekslari 195,2. 194,0 va 186,0 ballarni tashkil qildi.
Ikkinchi qiyosiy yuqtirilib davolanmagan nazorat guruhidagi joʻjalar tajribaning beshinchi kundan boshlab esa eymeriozga xos klinik alomatlar nomoyon boʻlib saqlanuvchanlik darajasi 40% ni, tajriba oxirida o‘rtacha bir bosh joʻja tirik vaznining oʻsishi 17.0% ni EQI-52.0 ballni tashkil qildi (1-jadval).

Jo‘jalar eymerioziga amprovet 2,5% li, toltroks 2,5 %li va Ximkaksid-7 koksidiostatiklarning spetsifik faolligi.

1-jadval

№ T/r	Guruhlar nomi	Preparat- lar nomi	Miqdori (mg/kg oziqa bilan)	Guruhlr-dagi jo‘jalar bosh soni	Tajriba boshida o‘rtacha bir bosh jo‘ja tirik vazni (gr)	Saqla-nuv- chanlik (% hisobida )	Tajriba oxirida o‘rtacha 1 bosh jo‘ja tirik vazni (gr)	Tirik vazni- ning o‘sish foizi (%)	EQI (200 ball)
1	Zararlanmagan qiyosiy guruh	-		20	125	100	308.0	146.4	200
2	Zararlantirilib davolanmagan qiyosiy nazorat	-		20	120	40	140.0	17.0	52.0
3	Tajriba	amprovet2,5% li	500	20	119	100	285.0	139.4	195.2
4	Tajriba	toltroks2,5%li	1ml/l suv bilan	20	121	100	289.0	139.0	194.0
5	Tajriba	Ximkaksid-7	500	20	122	100	276.0	126.0	186.0

Laboratoriya tajribasida qoʻllanilayotgan amprovet 2,5% li, toltroks 2,5 %li va Ximkaksid-7 koksidiostatiklarning organizmda eymerioz kasalligiga qarshi hosil bo‘ladigan immunitetiga ta’sir qilish va qilmaslikni aniqlash maqsadida tajribaning 21- kuni 5 ta guruhdagi barcha joʻjalar 2 O‘D₁₀₀ foizli sporalangan oosistalar bilan shprits zond orqali qayta zararlantirildi va olingan natijalar quyidagicha bo‘ldi. 2-3-4 guruhdagi joʻjalarning saqlanuvchanlik darajalari 100%larni 5 guruhdagi joʻjalarning saqlanuvchanigi 65%ni tashkil qildi. 1 va 5 guruhlardagi joʻjalarda eymerioz kasalligining klinik alomatlari kuzatilib kasallikdan saqlanuvchanliklari 80-65% % larni tashkil qildi. (2-jadval).

Joʻjalar eymerioziga amprovet 2,5% li, toltroks 2,5 %li va Ximkaksid-7 koksidiostatiklarning organizmda kasallikga qarshi immunitet hosil boʻlishiga ta’siri.
2-jadval.

№ T/r	Guruhlar nomi	Preparat- lar nomi	Miqdori (mg/kg oziqa bilan)	Qayta zararlantiril-gandagi jo‘jalar bosh soni	Eymeriozdan o‘lgan jo‘jalar bosh soni	Saqlanuv- chanlik (% hisobida)
1	Zararlanmagan qiyosiy nazorat	-		40	32	20
2	Zararlangan qiyosiy nazorat	-		14	-	100
3	Tajriba	amprovet2,5% li	500	40	-	100
4	Tajriba	toltroks2,5%li	1ml/l suv bilan	40	-	100
5	Tajriba	Ximkaksid-7	500	40	18	65

Tajribada ishlatilayotgan amprovet 2,5% li, toltroks 2,5 %li va Ximkaksid-7 koksidiostatiklarning invaziya intensivligiga ta’sir doiralarini oʻrganish maqsadida tajribaning 5-7-10-15 va 20- kunlari o‘rtacha 1 gr axlatdagi oosistalar soni Goryayev sanoq toʻrida sanalib aniqlandi. Olingann natijalar 3- jadvalda keltirilgan.

Tajriba va kuzatishlar shuni koʻrsatdiki, 3, 4, 5 guruhlarga amprovet 2,5% li, toltroks 2,5 %li va Ximkaksid-7 koksidiostatiklarini qoʻllanmasiga asosan belgilangan miqdorda oziqa bilan berilganda tajribaning 5- kuni 1 gr axlat bilan 310, 213, va 300 ming dona oosistalar ajratdi. Zararlantirilib davolanmagan qiyosiy nazorat guruhidagi jo'jalar 1 gr axlat bilan 710 ming dona oosistalar ajratdi ( 2-guruh).
Tajribaning 7- kuni 3,4 va5 tajriba guruhi jo’jalari 1 gr axlat bilan 401-239-352ming dona oosistalar ajratgan boʻlsalar, davolanmagan qiyosiy nazorat guruhi joʻjalari(2- guruh) 1.348 ming dona ajratdi.
Tajribaning 10-chi kuniga kelib 3, 4 va 5 - tajriba guruhlaridagi joʻjalar 1 gramm axlat bilan oʻrtacha 42, 33 va 37 ming dona, ikkinchi guruhdagilar esa 192 ming dona oosistalar ajratdi.
Tajribaning 15 va 20- chi kunlari amprovet 2,5% li, olgan 3-chi tajriba guruhidagi joʻjalar 1gramm axlat bilan oʻrtacha 8-2 ming 4-chi guruhdagi joʻjalar ya’ni toltroks 2,5%li qoʻllanmasiga asosan olganlarida 4- 1 ming dona, Ximkaksid-7 olgan joʻjalar 3-1 ming dona 1 gramm axlat bilan 6- 2 ming dona oosistalarni axlat bilan tashqi muhitga ajratdi (3-jadval).

Joʻjalar eymerioziga amprovet 2,5% li, toltroks 2,5 %li va Ximkaksid-7 koksidiostatiklarning invaziya intensivligiga ta’siri.

3-jadval.

№ T/r	Guruhlar nomi	Preparat- lar nomi	Miqdori (mg/kg oziqa bilan)	Guruhlr-dagi jo’jalar bosh soni	Saqla-nuv- chanlik (% hisobida)	Invaziya intensivligi (1 gr axlatda mingta oosista)
						Tekshiruv kunlari
						5	7	10	15	20
1	Zararlanmagan qiyosiy nazorat	-		20	100	-	-	-	-	-
2	Zararlangan qiyosiy nazorat	-		20	40	710	1.348	192	6	2
3	Tajriba	amprovet2,5% li	500	20	100	310	401	42	8	2
4	Tajriba	toltroks2,5%li	1ml/l suv bilan	20	100	213	239	33	4	1
5	Tajriba	Ximkaksid-7	500	20	100	300	352	37	3	1

Jo‘jalarning eymerioz kasalligi va unga qarshi qo‘llaniladigan kaksidiostatiklar qon tarkibidagi eritrositlarning gemoglobin miqdoriga, leykositlarning va trombositlarning soniga ta’sirini o‘rganish maqsadida tajribaning 5-7-10-15 va 20 kunlari qanot osti venasidan qon olinib tekshirildi. Qonning morfologik ko‘rsatgichlari tajribaning 5-7-10 -15 va 20 kunlari eymerioz qo‘zg‘atuvchilari bilan zararlangandan keyin aniqlandi. Qonni tekshirish uchun jo‘jalarni qanot osti venasidan qon olindi. Qondagi gemoglobinni miqdori FEK-56M asbobida atsetonsiangidrin bilan (I.P.Kondraxin va boshqalar) usulida aniqlandi. 1 mm³ qondagi eritrositlar, leykositlar, trombositlar soni Goryaev sanoq to‘rida Romanov Gimza va metil vialet bo‘yog‘i bilan bo‘yalib, I.A. Balotnikov, Yu. V Salavev (1980) usulida aniqlandi.

Tajriba kuzatishlari shuni ko‘rsatdiki eymerioz qo‘zg‘atuvchilari bilan yuqtirilib amprovet 2,5% li , toltroks 2,5 %li va ximkaksid-7 koksidiostatiklari bilan davolangan tajriba guruhidagi jo‘jalar qonining morfologik ko‘rsatgichlari tajriba oxirigacha qiyosiy toza nazorat guruhidagi jo‘jalarni qon ko‘rsatgichlaridan farq qilmadi. P ≤ 0.05. Olingan natijalar 4,5,6 va 7 jadvalda keltirilgan.
Kaksidiostatiklarning jo‘jalar qonidagi eritrositlar soniga ta’siri (M±m)
Jadval № 4

№	Guruhlar nomi	Preparat nomi	Tekshiruv kunlarida eritrositlarning soin (10^12/l)
			5	7	10	15	20
1	Yuqtirilmagan qiyosiy nazorat guruhi	-	2,71 0,12	2,64 0,12	2,73 0,09	2,76 0,08	2,75 0,07
2	Yuqtirib davolanmanag nazorat guruhi	-	2,11 0,11^x	1,45 0,06^xxx	2,58 0,11	2,72 0,16	2,81 0,14
3	Tajriba	amprovet2,5% li	2,71 0,09	2,73 0,06	2,75 0,09	2,71 0,10	2,68 0,07
4	Tajriba	toltroks2,5%li	2,68 0,12	2,67 0,09	2,65 0,09	2,71 0,15	2,70 0,13
5	Tajriba	Ximkaksid-7	2,63 0,11	2,69 0,05	2,70 0,07	2,73 0,09	2,69 0,15

Jo‘jalarning qonidagi gemoglobin miqdoriga kaksidiostatiklarning ta’siri (M±m)
Jadval № 5

№	Guruhlar nomi	Preparat nomi	Tekshiruv kunlarida gemmoglobin miqdori soni (g/l)
			5	7	10	15	20
1	Yuqtirilmagan qiyosiy nazorat guruhi	-	94,0 0,6	95,0 0,9	93,0 5,8	94,0 ±0,6	93,0 0,9
2	Yuqtirib davolanmanag nazorat guruhi	-	73,0 2,5^xxx	65,0 1,7^xxxx	80,0 2,3	 91,0±2,4	96,0 1,1
3	Tajriba	amprovet2,5% li	93,0 ± 1,2	94,0 0,9	97,0 1,4	95,0 ±0,3	94,0±1,1
4	Tajriba	toltroks2,5%li	93,0 ±1,1	94,0 ±1,2	92,0 0,9	96,0 ±1,1	94,0 ±1,2
5	Tajriba	Ximkaksid-7	92,0 ±1,5	93,0 ±1,7	90,0 0,7	94,0 ±1,2	93,0 ±1,7

Jo‘jalar qonidagi leykositlar soniga kaksidiostatiklarning ta’siri (M±m)

Jadval № 6

№	Guruhlar nomi	Preparat nomi	Tekshiruv kunlarida leykositlarning soni (10^9/l)
			5	7	10	15	20
1	Yuqtirilmagan qiyosiy nazorat guruhi	-	25,0 1,45	26,3 1,11	27,5 1,16	27,2 0,56	27,5 2,19
2	Yuqtirib davolanmanag nazorat guruhi	-	27,1 2,00	32,6 1,5^x	40,2 2,29^xxx	33,2 2,45	29,0 1,2
3	Tajriba	amprovet2,5% li	25,8 1,18	25,5 1,27	28,3 1,24	27,1 1,63	27,3 2,11
4	Tajriba	toltroks2,5%li	25,2 1,14	26,5 1,29	28,6 1,13	27,0 1,40	26,5 1,69
5	Tajriba	Ximkaksid-7	26,5 1,15	27,6 1,17	28,7 1,10	27,3 1,15	27,0 1,55

Jo‘jalar qonidagi trombositlar soniga kaksidiostatiklarning ta’siri (M±m)

Jadval № 7

№	Guruhlar nomi	Preparat nomi	Tekshiruv kunlarida trombositlar soni (10^9/l)
			5	7	10	15	20
1	Yuqtirilmagan qiyosiy nazorat guruhi	-	26,0 1,35	26,3 1,01	27,3 1,56	27,0 0,98	27,5 2,11
2	Yuqtirib davolanmanag nazorat guruhi	-	27,8 2,00	32,5 1,68^x	41,6 7,79^xxx	34,1 2,24^x	29,2 1,34
3	Tajriba	amprovet2,5% li	25,6 1,58	25,4 1,37	28,6 1,44	27,8 1,93	27,3 2,11
4	Tajriba	toltroks2,5%li	25,7 1,44	26,2 1,19	28,9 1,03	27,0 0,40	26,7 1,89
5	Tajriba	Ximkaksid-7	26,4 1,16	26,8 1,20	28,0 1,12	27,5 1,56	27,5 1,59

Qonning morfologik ko‘rsatgichlaridagi asosiy o‘zgarishlar ikkinchi qiyosiy yuqtirilib davolanmagan guruhdagi jo‘jalar qonining morfologik ko‘rsatgichlarida o‘zgarishlar kuzatildi. Jumladan tajribaning beshinchi kunida eritrositlar soni 18,3 % ga, gemoglobin 23,4 % larga pasaygan bo‘lsa birinchi guruhdagi jo‘jalarning qon ko‘rsatgichlariga nisbatan kamaydi. Leykositlar soni esa 7 % ga ko‘paygan.

Tajribaning 7 kuniga kelib ikkinchi guruh jo‘jalarning qonidagi eritrositlar 43 % ga, gemmoglobin miqdori 31,5 % ga kamaygan bo‘lsa, leykositlar soni esa birinchi guruh jo‘jalarning qon ko‘rsatgichlariga nisbatan 22,7 % ga, trombositlar 24,3 % larga ko‘paygan. Tajribaning o‘ninchi kuniga kelib eritrotsitlar 11,2 % ga, gemoglobin 14 % ga kamaygan bo‘lsa, leykosit va trobositlar 53,3 % - 54,5 % larga birinchi guruhdagi jo‘jalarning qon ko‘rsatgichlariga nisbatan ko‘paygan. Olib borilayotgan tajribalarni o‘n beshinchi kuniga kelib, eritrositlar soni birinchi guruh jo‘jalarinikidan farq qilmadi, lekin gemoglobin miqdori 13 % ga ozaygan bo‘lsa leykosit va trombositlar soni 25,3 – 25 % larga ko‘paygan. Tajribaning 20 kuniga kelib ikkinchi guruh jo‘jalarining qonidagi leykopsitlar va trombositlar soni birinchi guruh jo‘jalarning qon ko‘rsatgichlaridan farq qilmadi.
Jigar tarkibida retinol miqdori ham tajribani 5,7,15,20 kunlari tekshirlgan olingan natijalar quyidagicha amprovet 2,5% li , toltroks 2,5 %li va ximkaksid-7 kaksidiostatiklarni olgan guruhdagi jo‘jalar jigari tarkibidagi retinol miqdori yuqtirilmagan qiyosiy nazorat guruhudagi jo‘jalar jigaridagi retinol miqdoridan farq etmadi. Asosiy ozgarishlarni ya’ni yuqtirib davolanmagan nazorat guruhidagi jo‘jalarning jigaridagi retinol miqdorida kuzatildi. Tajribaning 5, 7 , 10, 15 kunlari 45%, 60,2%, 29,6%, 14,4% larga qiyosiy toza nazorat guruhi jo‘jalar jigaridagi retinol miqdoriga nisbatan kamaygan bo‘lib tajribaning 20 - kuning kelib 1 - guruh jo‘jalari jigaridagi retinol miqdoridan farq etmadi. Olingan natijalar 8- jadvalda keltirilgan.
Jo‘jalarning jigaridagi A vitamin miqdoriga kaksidiostatiklarning ta’siri.
Jadval № 8

№	Guruhlar nomi	Preparat nomi	Tekshiruv kunlarida vitamin A (mk mol / l) miqdori
			5	7	10	15	20
1	Yuqtirilmagan qiyosiy nazorat guruhi	-	91,16 1,29	100,76 1,50	110,42 1,95	123,75 1,95	140,05 2,55
2	Yuqtirib davolanmanag nazorat guruhi	-	60,03 2,58^XXX	45,19 2,65^XXXX	77,79 1,29^XXXX	105,99 3,91^XX	134,12 1,95
3	Tajriba	amprovet2,5% li	94,72 3,21	102,26, 1,29	109,65 1,95	131,92 1,95	144,40 2,58
4	Tajriba	toltroks2,5%li	88,19 2,65	94,09 2,65	108,92 1,29	125,99 1,95	127,5 1,59
5	Tajriba	Ximkaksid-7	87,20 1,17	90,05 2,55	107,88 1,50	120,70 1,88	125,3 1,44

Eslatma: xx- P< 0,02; xxx- P< 0,01; xxxx- P< 0,001;