Jumanov Dawranbek

kletka cikli

Kletka sikli, kletka dıń turmıslıq sikli — hujay-raning bóliniwinen keyin taǵı bolıńunchayoki o'lguncha ótken turmıs dáwiri. Bir kletkalılar Kletka sikli olardıń turmıs dáwirine tuwrı keledi. To'xtovsiz bólinetuǵın kletkalar Kletka sikli mitoz sikliga tuwrı kelip, izbe-iz almasınıp turatuǵın 4 dáwir: postmitoz yamasa sin-demden aldınǵı (O, anglichan §GO\Ol — ósiw, irilew), sintez (8, ın-glizcha 8 uMpe518 — sintez), mitozdan aldınǵı yamasa sintezdan keyingi (S2) hám mitoz (M) den ibarat. S:dáwirde transkripsiya júz boladı ; sintezlangan beloklar toplandı ; DNK sin-teziga tayarlıq kóriledi. 5 dáwirde DNK replikatsiyalanadi, xromosomalar materialı 2 úles artadı. S2 davrda kletkalar bóliniwge tayarlanadı ; bóliniw dukini payda etetuǵın beloklar sintezlanadi. M i t o z — Kletka siklining juwmaqlawshı dáwiri bolıp, ol jaǵdayda reduplikatsiyalangan xromosomalar kletkanıń hár túrlı polyusına tarqaladı. Kletka sikli jáne onıń dáwirleriniń dawam etiw waqti ko'payadigan kletkalardıń xili, jası, organizmdegi gormonlar balansına baylanıslı. Waqıtqa salıstırǵanda S: hám S2 davrlari ózgeriwshen boladı ; tınım dáwirleri bolǵan Kletka sikli ásirese uzaq dawam etedi. Bunday jaǵdaylarda O0 yamasa tınım dáwiri (anglichan §ar — ara -liq, interval ) bólek ajratıladı. Eger tınım dáwiri esapqa alınatuǵın bolsa, ol halda Kletka sikli háptelab, hátte oylab dawam etiwi múmkin (mas, bawır kletkaları ). Neyronlarda Kletka sikli organizm omirine teń boladı. Organizmdiń ósiwi, rawajlanıwı hám kóbeyiwi jańa kletkalaming payda bolıwı menen baylanıslı. Jeke rawajlanıwda

mudami eski kletkalar yemirilib jańa kletkalar ónim bolıp turadı.

Kletkalar tiykarınan eki qıylı: mitoz yamasa kariokinez hám meyoz jolı menen

bólinedi. Mitoz. Mitoz haywanlar hám ósimlikler kletkalarınıń birden-bir

tolıq sapalı bóliniw usılı bolıp tabıladı. Bunda bir ana kletkadan eki qız kletka payda bolıp, ulaming yadrosı hám citoplazması uqsas boladı. Qız kletkalar xromosomalaming jup yamasa diploid kompleksine iye. Mitoz bóliniw izbe-iz ótip atırǵan tórtew faza : profaza, metofaza, anafaza hám telofazadan ibarat esaplanadi. Hujayva eki ret izbe-iz bóliniwi arasındaǵı dáwir interfaza dep ataladı. Bul dáwirde kletka tınısh jaǵdayda kórinip, yadro názik ipchalardan ibarat tor formasında boladı. Interfazada kletka

bóliniwine tayarlıq kóriledi. Kletkada ósiw hám rawajlanadi

Ushın zárúr bolǵan zatlar Sentiz boladı hám toplandı. DNK Sentiz

bolıp, xromosomalar ikkilanadi. Kletkanıń bir bóliniwinen ekinshi bóliniwige shekem ótken

dáwirdegi processler jıyındısına mitotik cikl yamasa kletka sikli

dep ataladı.

Kletka sikli tórt dáwir bólinedi:

L P ro sin tándar dáwir (Q l) - Bul mitozdan keyingi dáwir bolıp,

bunda DNK Sentizi baslanmaydi.

2. S ın tándar dáwir (S) -Bul dáwirde DNK Sentiz bolıp, onıń sanı eki

úles artadı, ya'iji reduplikatsiya júz beredi hám xromosomalar tuzulishi

ikkilanadi.

3. Postsintetik dáwir ( Q2) -yamasa DNK Sentizidan keyingi dáwir. Bul

dáwirde xromosomalar qısqarib, zichlashadi hám mitozga tayarlıq

baslanadı.

4. Mitoz dáwiri (M) - yaǵnıy kletka bóliniwi júz beredi. Birinshi ush dáwir interfazada júz beredi. Kletka sikli hár qıylı kletkalarda hár qıylı dawam etiwi, yaǵnıy 1-2 saattan bir neshe júz ' saatǵa shekem dawam etiwi múmkin. Bul radioaktiv izotoplardan

paydalanıp ótkerilgen tájiriybelerde anıqlanǵan. Mitozning birinshi fazası profazada sitoplazma hám yadroda quramalı ózgerisler júz beredi.