Jurnal 1918-yil dekabr oyidan chiqa boshlagan

ISMOILOV,
Qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti ‘‘Fizika
”
kafedrasi o‘qituvchisi
FIZIKA FANINI O‘QITISH JARAYONIDA 
TALABALARNING ILMIY DUNYOQARASHINI 
SHAKLLANTIRISH
Annotatsiya
F
izika fanini o‘qitishda nima uchun o‘qitish, nimani o‘rgatish va qanday o‘qitish 
asosiy vazifa hisoblanadi. Bunda o‘quv maqsadlariga mos keladigan o‘qi
-
tish usullari, vositalari va tashkiliy shakllarini to‘g‘ri tanlashimiz lozim bo‘la
-
di. O‘qitishning mazmuni, maqsadi, metodlari, shakllari va vositalari metodik tizimni 
tashkil qilib, bunda o‘quv maqsadlari yetakchi rol o‘ynaydigan pedagogik faoliyat stra
-
tegiyasini belgilab beradi hamda ularning o‘zaro bog‘lanishida o‘qitish usullari, vosita
-
lari va shakllari o‘qitish texnologiyasini tashkil qiladi.
Didaktikada amerikalik olim B.S.Blum va uning hamkasblari ta’lim maqsadlarining 
taksonomiyasini ishlab chiqqan bo‘lib, kognitiv sohada ta’lim maqsadlarning 6 toifasi
-
ni, ya’ni bilim (ma’lumot), tushunish (o‘zgartirish, sharhlash, ekstrapolyasiya), yangi 
vaziyatlarda umumiy tamoyillarni qo‘llash, tahlil qilish, sintez va baholashdan iborat.
Rus didakt olimi V.P.Bespalko tomonidan taklif etilgan taksonomiyada ta'lim maq
-
sadlarining to‘rtta darajasini va shunga mos ravishda 4 bilim darajasini quyidagicha 
ajratib berilgan:
I daraja – obyektlar, xususiyatlar, voqelik hodisalarining ma’lum bir sohasidagi ja
-
rayonlar, ular to‘g‘risida ilgari olingan ma’lumotlarni yoki ular bilan qilingan harakatlarni 
qayta-qayta idrok etishda tanib olish (bilish, tanishish);

---

71
II daraja – ma’lumotni mustaqil ravishda takrorlash va qo‘llash orqali reproduktiv 
harakatlar (bilimlar);
III daraja – ishlab chiqarish harakati (bilim-ko‘nikma), muayyan obyektlar to‘pla
-
midagi model bo‘yicha faoliyat, yangi harakatni amalga oshirish uchun algoritmdan 
foydalanish;
IV daraja – ijodiy harakatlar (bilimlarni o‘zgartirish), mavjud bilimlardan foydala
-
nish va ularni yangi vaziyatda harakatlarni amalga oshirish uchun o‘zgartirish.
Fizika fanini o‘qitish maqsadlarining asosiy taksonomiyasi sifatida polshalik olima 
P.Karpinchikning taksonomiyasi yuqorida muhokama qilingan taksonomiyalarni va fizi
-
ka fanining xususiyatlarini hisobga olgan holda quyidagicha darajalagan:
I daraja – Bilim. Xotirada saqlash va anglash bo‘lib, fizikaviy hodisalarni, tajriba
-
larni anglash, fizik kattaliklar va formulalardan foydalanish hamda fizik tushunchalarni 
eslab qolish, fizik qonuniyatlarni formallashtirish, amaliyotning nazariyadan ustuvorli
-
gini ta’minlash;
II daraja – Qobiliyat. Egallangan bilimlarni amaliyotda va muammoli vaziyatda 
qo‘llash bo‘lib, kuzatish, o‘lchash, fizik qonunlar va fizikaviy nazariyalarni qo‘llash, jad
-
vallar, kataloglar, grafiklar, matematik belgilardan foydalanish. Muammoning yechimini 
topish, izohlash, umumlashtirish hamda muammolarni hal qilish uchun fizika fanining 
ilmiy usullarini (induksiya, deduksiya) qo‘llash.
Ta’lim jarayonida shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvni amalga oshirishda rivojla
-
nish va ta’lim maqsadlarini aniqlash talab qilinadi. Asosan, shaxsga yo‘naltirilgan o‘quv 
maqsadlarining to‘rtta guruhi mavjud bo‘lib, mavjud tajribani o‘zlashtirish, shaxsning 
bilim qobiliyatini rivojlantirish, shaxsning umumiy tipologik xususiyatini shakllantirish, 
individual shaxs xususiyatlarini rivojlantirishdan iborat. Fizika fanini o‘qitishda ushbu 
maqsadlarni quyidagicha guruhlashtirish mumkin: