Кафедраси “Аккумуляторлар” курсидан амалий машғулотлар учун услубий кўрсатмалар

I_кн=n·I₀= 0,208·10 = 2,08 А,

Bu tanlangan tranzistor uchun ruxsat etilganidan pastdir.

5. Tranzistor bazasining impuls toki amplitudasini tanlaymiz. H_21min da to‘yinish koeffitsiyenti k₁=1,32 bo‘laqolsin. Unda


I_{б max}≥k₁·I_кн/H_{21Э min}= 1,32·2,08/15 = 0,18 А.

Bazoviy tokning tmpuls amplitudasi I_{б max} = 0,2 А ga teng bo‘laqolsin.

6. Fakticheskaya stepen nasыщeniya tranzistora s maksimalnыm znacheniyem H_{21Э max}= 70


k_Ф=I_бmax·H_{21Э max}/I_кн= 0,2·70/2,08 = 6,73.

7. Kollektor tokining kommutatsion otib chiqarish amplitudasini topamiz

I_к.max.к=I_кн·(k_ф+ 2)/3 = 2,08·(6,73+2)/3 = 6,05 А,

tanlangan tranzistor uchun ruxsat etilgandan kattaroq.

Shunday qilib, invertorning tanlangan sxemasida KT903A tranzistori ishlamaydi. 
To‘g‘riburchakli shakldagi yuqori kuchlanish oldingi kuchaytirgichlardan tranzistorlar bazasiga ta’sirlanish kuchlanishi berilsa, u holda hisoblanayotgan invertor sxemasida kollektor toki otib chiqarishi mavjud bo‘lmaydi, chunki manbadan quvvatlanayotgan KT903A tranzistor yarim davrga teng bo‘lgan davomiyligi to‘g‘ri burchakli shaklga va 2,08 A bir necha yuqori bo‘lgan amplitudaga (invertor transformatoridagi quvvatning yo‘qotilishi sababli) ega bo‘ladi.
Olingi kuchaytirgich sifatida 14.3-rasmda keltirilgan sxemani ishlatish mumkin, unda chiquvchi kuchlanishi 0,8 Vt li KT 630D tranzistorlari va transformator aloqali KT 903A invertor tranzistorlari ta’minlaydi. O‘zgartirgichning ushbu sxemasida kommutatsion jarayonlar diodlarning sezilarli qayta toklari paydo bo‘lishi bilan bog‘liq emas, chunki to‘g‘irlagich diodlarining bazoviy qismlarida asosiy bo‘lmagan ko‘tarub yuruvchilar zaryadlarining so‘rilishi invertorning yopilgan tranzistorlarida sodir bo‘ladi. 
To‘g‘irlagichning kondensatori quvvatsizlanishi hali yopilmagan diodlar orqali transformatorning ikkilamchi o‘ramiga ega bo‘lgan zanjiri bo‘yicha sodir bo‘ladi. Chunki, bu vaqtda transformatorning birlamchi o‘rami uzilgan, unda u quvvatsizlantirish tokiga katta induktivli qarshilikni ko‘rsatadi, kondensator quvvatsizlanish toki (diodning qayta toki) esa juda ham kichik.
Invertor tranzistori yopilgandan so‘ng diod toki 0 qiymatiga intilib tushadi deb hisoblasa bo‘ladi, ya’ni


T_рд≈ 3τ_д= 3 · 0,3 = 0,9 mks.

Bunday rejimda kuchlanishning kommutatsion yo‘qotishlarida diod yopilishi amalda yo‘q. Shuning uchun,

Р_д= 0,5(E_пор+r_вI₀)I₀= 0,5(0,6 + 0,04·10)·10 = 5 Vt;


P_тр= 0,5U_кн·I_кн= 0,5·1·2,08 = 1,04 Vt.
deb hisoblaymiz.
KT903A (VT1 va VT2) tranzistorlari bazasida asosiy bo‘lmagan zaryadlarning so‘rilish vaqtini baholaymiz
T_рт=τ_т·ln[3k_ф/(2k_ф+ 1)] = 0,6·ln[3·6,73/(2·6,73+ 1)] = 0,02 мкс.

Yarim davr kollektor tokining impuls davomiyligidan tutilish vaqti 0,1 hisoblab o‘zgarish chastotasi f = 50 kGs aniqlaymiz. Hisoblangan invertorda kuchli transformatorning gabarit quvvati

P_{Т габ}= 0,5(2E₁I₁+ 2E₂I₂) =
= 0,5·(2 · 35 · 2,08 · 0,707 + 2 · 7,3 · 10 · 0,707) = 83,2 V·А.

Transformator quvvatini bilib turib serdechnik kesimi empirik formula bo‘yicha hisoblash mumkin

S_с =P_тгаб /100.

Transformator o‘ramlaridagi tok zichligi J=5А/mm², magnito‘tkazgichdagi magnit induksiyasi amplitudasi B_m= 0,12 Tl (ferrit) va mis bilan oynalarni to‘ldirish koeffitsiyenti (aylanma magnito‘tkazgich) bilan belgilab olamiz.

.
M2000NM-1 markali K15X6X20 tipidagi ferritdan magnio‘tkazgich tanlab olamiz (zahira bilan), uning tashqi diametri 15 mm, ichkisi – 6 mm, balandligi - 20 mm, S_С= 83,96 mm², bu yerda S_С – magnito‘tkazgich kesimi maydonidan iborat. 
Ikkilamchi yarimo‘ramdagi o‘ramalar sonini topamiz:


W₂=E₂·10⁴ / (4·f·B_m·S_c)=7,3·10⁴ / (4·50·10³·0,12·0,84)=3,6.


W₂= 4 qilib qabul qilamiz. U holda birlami yarimo‘ram uchun:
W₁=W₂·E₁ / E₂ =4·35/7,3=19.

Sim kesimini formula bo‘yicha aniqlaymiz:

So‘ng kesimdan diametrni keltirib chiqaramiz:

bu yerdan

Sim uzunligini hisoblaymiz:

Bu yerda n- o‘ramlar soni.

O‘ram qarshiligi:
,
bu yerda ρ=0,016 Оm/mm².
Tanlangan tok sig‘imida simlar diametri d₁=0,67mm;d₂=l,35mm.
Tanlangan magnit induksiya amplitudasida transformatorning magnito‘tkazgichi quvvat yo‘qotishi 1,1 Vt ga teng bo‘ladi.
Birlamchi o‘ramdagi quvvat yo‘qotilishi 0,23Vt ni tashkil etadi, ikkinchi o‘ramda esa – 0,24 Vt. Shunday qilib, transformatorda umumiy quvvat yo‘qotilishi
Р_т=Р_с+Р_м= 1,1+0,47 ≈ 1,6 Вт,

bu yerda P_ст- po’latdagi yo‘qotishlar (ma’lumotnomadagi kattalik);

- - po’latdagi yo‘qotishlar.

Atrof muhit haroratiga nisbatan transformator haroratining oshishi

∆T≈1000P_тp/S_пов= 1000·1,6/30 = 53°С,

bu yerda S_пов=30sm² – toroidal transformatorda atrof muhitga tarqatiluvchi issiqlik transformatorning tashqi qismi maydonida vujudga keluvchi issiqlik.

Blokda havo harorati 45°S qilib qabul qilaylik. Unda transformator harorati 100°S tahminan teng bo‘ladi, bu mumkindir.O‘zgartirgichning FIK ni baholaymiz. Manba E_п1 dan istemol qilinayotgan quvvat to‘g‘irlagichning VT1 va VT2 tranzistorlari, transformator va diodlari ajratib chiqaruvchi quvvatlar yig‘indisiga teng.
To‘g‘irlovchi diodlarda (1V) kuchlanishni to‘g‘ridan to‘g‘ri tushishi ulardagi quvvat yo‘qotilishi 10 Vtga tengdir.
Kuchli tranzistorlarda quvvat yo‘qotilishi 2 Vt ni tashkil etadi.
Shunday qilib, manbadan istemol qilinuvchi E_п2 butunlay quvvati 76,6Vt teng bo‘lib qoladi.
Bu yerdan η=Р_пол/Р_потр=63/76,6=0,822,

bu yerda Р_потр=Р_н=U_n·I_n=6,3·10=63 Vt,

P_пол=Р_н+Р_тр+Р_д+Р_т=63+2,08+10+1,6=76,68 Vt.