Kalsinatsiyalangan soda ishlab chiqarish chiqindisi- kalsiy xlorid asosida alinit sementi olish texnologiyasi

1.4. Sement ishlab chiqarishda ishlatiladigan  

xom-ashyo materiallar 

Tabbiiy  oxak,  tuproq  yoki  leyos  va  qo‘shimcha  materiallarga  1450

o

Cda 

termik  ishlov  berish  natijasida  sement  klinkeri  olib  uni  tuyib,  gips  xamda  turli 

qo‘shimchalar  qo‘shish  yo‘li  bilan  olingan  maxsulotga  portlandsement    deyiladi 

[41].  

---

 

22 

Klinker,  bu  portlandsement  ishlab  chiqarishda  yarim  tayyor  mahsulot 

xisoblanadi.  Uning  asosiy  xom-ashyolari  tuproq,  mergel,  metallurgiya  sanoati 

shlaklari,  qo‘shimchalardan  iborat  bo‘lib,  klinkerning  kimyoviy  tarkibi 

quyidagicha:  CaO=64-67%,   SiO

2

=21-24%,   Al

2

O

3

=4-7%, Fe

2

O

3

=2-4%, MgO=2-

3%.  Klinkerning  xosil  bo‘lishi  jarayoni  450

o

S  atrofida  boshlanadi.  Bu 

temperaturada  minerallardan  kaolinitning  degidratatsiyasi  boshlanadi.  750-900

o

S 

atrofida  karbonatlarning  dissosatsiyalanishi  sodir  bo‘ladi.  CaO  va  kislotali 

oksidlari  orasidagi  sezilarli  darajada  qattiq  reaksiya  xodisasi  800

o

S  atrofida 

bo‘ladi.  Kalsiyning  silikatlari,  alyuminatlari  va  ferritlari  xosil  bo‘lishida 

issiqlikning  ajralib  chiqishi  va  qisman  suyuqlanishi  1280

o

C  atrofida  kuzatiladi. 

Suyuq  fazaning  miqdori  20-30%  gacha  etadi,  bunda    Fe

2

O

3

  bog‘langan  xolda, 

3CaO

.

Al

2

O

3

;  4CaO

.

Al

2

O

3

.

Fe

2

O

3  

xamda SiO

2  

esa

 

2CaO 

.

 SiO

2

 ko‘rinishida bo‘ladi. 

Keyin  CaO  suyuq  fazada  erib,    2CaO

.

SiO

2 

bilan  ta’sirlanib  3CaO

.

Al

2

O

3

  xosil 

bo‘ladi. Silikat eritmalarining qayishqoqligi yuqori bo‘lganligi sababli 3CaO

.

SiO

2

 

ning  xosil  bo‘lishi  sekinlik  bilan  boradi  va  bu  jarayon  1400-1450

0

S  atrofida 

tugaydi. 

Portlandsement klinkerining kimyoviy tarkibi oksidlari bo‘yicha modullar (n, 

r, m) va tuyinish koeffitsienti (TK) ko‘rsatkichlari bilan xarakterlanadi. 

Silikat  yoki  kremnezem  moduli.  Bunda  kremnezemning  alyuminiy  va  temir 

oksidlariga  bo‘lgan  nisbati  tushiniladi: 

3

2

3

2

2

O

Fe

O

Al

SiO

n





    Glinozem  moduli.  Bunda 

glinozemning  temir  oksidiga  bo‘lgan  nisbati  tushiniladi: 

3

2

3

2

O

Fe

O

Al

p



  Gidravlik  

(asosiy)  moduli.  Bunda  kalsiy  oksidining  kremnezem,  glinozem  va  temir 

oksidlariga bo‘lgan nisbati tushiniladi

: 

3

2

3

2

2

O

Fe

O

Al

SiO

CaO

m







 

Portlandsement  klinkerini  xarakterlovchi  parametrlardan  biri  mineralogik 

tarkibning to‘yinish koeffitsienti hisoblanadi. Klinker 3CaO 

. 

SiO

2

,    2CaO 

. 

SiO

2

,    

3CaO 

.

 Al

2

O

3

 va  4CaO

.

 Al

2

O

5

.

 Fe

2

O

3

 lardan iborat   [42]. 

Reaksiyaga  kirmagan  erkin  CaO  va  SiO

2

  miqdori  xisobga  olgan  holda  TK  

ifodalanadi.  Bulardan  tashqari  klinkerda  juda  oz  miqdorda  kristall  va  amorf 

---

 

23 

xoldagi  minerallar  xam  uchraydi.  V.A.  Kind  va  V.N.  YUng  tomonidan  to‘yinish 

koeffitsientini aniqlash formulasi ishlab chiqilgan [41]: 

)

(

8

,

2

7

,

0

35

,

0

65

,1

(

)

(

2

2

3

3

2

3

2