Kimyoviy kinetika va kimyoviy muvozanat

"Passiv zarrachalarni aktiv holatga o’tkazish uchun ularga berilishi zarur bo’lgan qo’shimcha energiya ayni reaksiyani aktivlanish energiyasi deyiladi.

Aktivlanish energiyasi kDj mol yoki eV hisobida ifodalanadi. Uning son qiymati aktiv molekular bilan dastlabki moddalar o’rtacha energiya qiymatlari orasidagi ayrimaga teng. Reaksiyaning aktivlanish energiyasi qancha katta bo’lsa reaksiya shunchalik sokin boradi. Aktivlanish energiyasi reaksiyada ishtrok etadigan moddalarning tabiatiga bog’liq:

1. 
   agar reaksiyada ishtrok etadigan ikkala modda ham molekulalardan tashkil topgan bo’lsa, bunday reaksiya uchun aktivlanish energiyasi 80-250 kDj mol chamasi bo’ladi.
   
2. 
   agar reaksiyaga kirishayotgan moddalarning ikkalasi qarama-qarshi zaryadli ionlar bo’lsa, aktivlnaish energiyasi 0-18 kDj mol bo’ladi.
   

V) erkin radikalar ishtrokida boradigan reaksiyalarda aktivlanish energiyasi 0-9 kDj mol bo’ladi.
Muvozanat konstantasi va uning mohiyati. Vodorod yoddan vodorod yoddi hosil bo’lish reaksiyasini N₂+J₂=2HJ ning tezligi reaksiya uchun olingan moddalar konsentratsiyalari ko’paytmasiga proporsional bo’ladi:
  k  I₂  H₂ 
Bu yerda k-to’g’ri reaksiyaning tezlik konstantasi, [H],[J] vodorod va yodning moyar konsentratsiyasi. Vodorod yodidning hosil bo’lishi bilan teskari jarayon boshlanadi; uning  tezligi vodorod yodid konsentratsiyasiga proporsionaldir.  =k [HJ], bu yerda k-teskari reaksiyaning tzlik konstantasi [HJ]-vodorod yodidning molyar konsentratsiyasi. Vaqt o’tishi bilan kamayib, ortiib boradi; muvozanat vaqtida to’g’ri va teskari jaryonlarning tezligi tenglashadi. U holda  = bo’lib sistema kimyoviy muvozanat holatiga keladi. Demak, kimyoviy muvozanat harakat to’xtamaydi, chunki bu holat bir-biriga qarama-qarshi borayotgan ikki jarayon tezliklarini tenglashish holatidir:  = bo’lsa
^{1  k  H2  I2 };


^k HI ²

  k HI^{2 ;}

1 ^    ^;

^k1  K :
k₂
k₂ H ₂  I ₂

Bu tenglama [H], [J] va [HJ] reaksiyada ishtirok etayotgan moddalarning muvozanat konsetarasiyasi (ya`ni H va J nig reaksiyaga kirishmay qolgan konsentratsiyalari bo’lsa, HJ ning muvozanat haror topganida hosil bo’lgan konsetrasiyasidir.) quyida ifoda:

HI ²

2
K  _H
 I ₂ 

qiymati muvozanat konstantasi nomi bilan yuritiladi. Demak, N₂ + J₂ = 2HJ muvozanat konstantasi; bilan ifodalanib, bu tenglama ayni sistema uchun massalar ta’siri qonunini aks ettiradi. Agar sistemada aA+bV=sS+dD tenglamasi bilan tasvirlanadigan muvozanat holati haror topsa, uning konstantasi tenglamasi bilan ifodalanadi. Bu ifoda massalar ta`siri qonunining umuiy ko’rinishi bo’ilb, quyidagicha tariflanadi.

• 
  "Kiyoviy muvozanat davomida reaksiya mahsulotlari kosentrasiyalari ko’paytmasiga nisbati o’zgarmas haroratda doimiy kattalikdir.
  

K ning qiymati reaksiyaga kirishuvchi moddalarning tabiati va haroratiga bog’liq, lekin aralashmadagi moddalarning konsenrasiyasi, bosimi, begona qo’shimchalar ishtirok etish- etmasligiga bog’liq emas. Katalizator faqat muvozanat holatining qaror topishini tezlashtirish mumkin, lekin reaksiyaning unumini oshira olmaydi. K ning qiymati qanchalik katta bo’lsa, reaksiya shunchalik ko’p unum beradi. Shu sabali K ni bilish kimyo va kimyoviy texnalogiya uchun nihoyatda katta ahamiyatga ega.