Kirish. Bolalarda matematik tushunchalarni rivojlantirish muammosining psixologik-pedagogik asoslari

Bolalarda m atem atik tushunchalarni shakllantirish nazariyasi va m etodikasi.

T ushuncha—bu predm etlar va hodisalarni b a’zi bir m uhim alom atlariga k o ‘ra farqlash yoki um um iylashtirish natijasidir. M asalan, son, m iqdor, kesm a, to 'g 'ri chiziq va hokazo. Alom at (belgi) esa predm et yoki hodisalarning bir-biriga o ‘xshashligi, tengligi yoki farqlanishini bildiruvchi xossadir. Predm etlar deganda obyektlar nazarda tutiladi. O datda, obyektlar m a’lum m uhim va m uhim bo‘lmagan xossalarga ega. M uhim xossa faqat shu obyektga tegishli va bu xossasiz obyekt m avjud b o ‘la olm aydigan xossalarga aytil^di. O byektning m avjudligiga ta ’sir qilm aydigan xossalar m uhim bo‘lmagan xossalar hisoblanadi. Obyekt nim ani anglatishini bilish uchun uning xossalari m avjud b o ‘lsa, u holda bu obyekt h aq id a tu sh u n c h a m avjud d eyiladi. T u sh u n c h a n o m la n a d i, shuningdek, m azm un va hajm ga ega b o ia d i. O byektning barcha m uhim xossalari birgalikda tushunchaning m azm unini tashkil etadi. Bir xil m uhim xossalarga ega b o ig an obyektlar to ‘plami tushuncha hajmini tashkil etadi. Dem ak, tushuncha hajmi bitta tushuncha bilan nom lanishi m um kin b o ig a n obyektlar to ‘plam i ham ekan. 16 M atem atik tushunchalar o ‘z navbatida insoniyat to‘plagan katta tajribani u m um lashtirish natijasida yuzaga keladi va m oddiy dunyoning tub m ohiyatini aks ettiradi, lekin real obyektlarning ko‘pgina xossalaridan ko‘z yum gan holda ularni ideallashtirish natijasida hosil b o iad i. M atem atik tushunchalarni shakllantirish maktabgacha yoshdagi bolalarni m atem atikani o ‘rgatishga tayyorlash m aktabning zarur predm etlaridan biri sifatida tan olingan. Bolalarda m atem atik tushunchalarni shakllantirish nazariyasi va metodikasining bosh masalasi bolalarda m atematik tushunchalarni shakllantirishning didaktik asoslarini ishlab chiqishdan iborat. Bu o ‘z navbatida dunyoni chuqur bilish, fikrlashni rivojlanishini yangi m etodlarini o ‘rganish kabi vazifalarni bajarish orqali yechiladi. Bolalarda m atem atik tushunchalarni shakllantirishning nazariy jihatlari psixologik, pedagogik va boshqa fundam ental fanlar asosida yaratiladi: — ko‘rgazmali dasturli hujjatlar (bolalarda m atem atik tushunchalarni shakllantirish b o ‘yicha k o ‘rsatm alar va hokazo); — m etodik ad ab iy o tlar (m axsus ju rn a lla rd a ch o p etilgan m aqolalar, m asalan, m aktabgacha tarbiya to ‘g‘risida o ‘quv qo'llanm alar, o ‘yinlar va hokazo); — jam oa va yakka tartibda ish olib borish, ilg‘o r tajriba va olim ­ larning fikrlari. Hozirgi kunda bolalarda m atematik tushunchalarni shakllantirish m uam m osi ilmiy asoslangan m etodik tizim ga ega. U larning asosiy elem entlari m aqsad, m azm un, m etodlar, ishni tashkil etish shakl va usullari bir-biri bilan uzviy b o g liq d ir. U lar orasidagi asosiy m aqsad tasaw u m i shakllantirishga qaratiladi. M atem atik tushunchalarni shakllantirish — inson ijodiy faoliyatining butun m aqsadli am alga oshiriladigan pedagogik jarayonidir. U ning m aqsadi—bolalarni faqat m atem atikani bilishdan em as, balki ularni hayotga tayyorlash, o ‘zlarining hayotdagi o ‘rinlarini topa olishlariga yordarn berishdan iborat. Bolalarda m atem atik tushunchalarni rivojlantirish fanining asosiy m asalalari quyidagilardan iborat: — bolalarda m atem atik tushunchalarni rivojlantirish darajasi nuqtai nazaridan ikkinchi kichik, o ‘rta, katta va m aktabga tayyorlov guruhlari uchun shartlar rejasini asoslash; — m atem atik tushunchalarni rivojlantirish m aktab m atem atikasini o ‘rganishga tayyorlash.

Xulosa.

Jamiyatdagi insonning to ‘laqonli faoliyati, ya’ni uning bar kungi hayoti, ishlab chiqarish faoliyati, undan yuqori darajadagi um um iy rivojlanish va um um iy m adaniyatini takom illashib borishi talab qilinadi. Shuning uchun bizning asosiy vazifamiz m aktab yoshigacha b o ‘lgan bolalarni bilim ga u n d ash , faollikka chaqirish, am aliy faoliyatning har bir turida m atem atik tushunchalam ing muhimligini ko‘rsatish, fikrlashga o ‘rgatishdan iboratdir. D em ak, zam onaviy m aktabgacha ta ’lim oldida bolalarga yoshligidan boshlab mustaqil, faol m atem atik tushunchalarni rivojlantirish vazifasi turibdi.