|
Trening davomida foydalanadigan mashq va o'yinlar.
O’yin haqida nazariyalar. O’yin bu –emotsional va muloqot ehtiyojlarini qondirish bilan birga, shaxsning ongli faoliyatini shakllantirishga, xususan, diqqatni jamlash, tafakkurni rivojlantirish, dunyoqarashni o’stirish kabi jarayonlar uchun katta ahamiyat kasb etadi. O’yin ishtirokchilarda umumiylik, mushtaraklik hissini, boshqalarga ishonchni, kirishimlilikni ham shakllantirib, shaxs sifatida kamol topishiga ta’sir etuvchi faoliyat usulidir. Kuzatishlarimiz shuni ko’rsatadiki, ko’pchilik ota – onalar bolalarining o’yin faoliyatlariga e’tiborsizlik bilan qarashadi. Vaholanki, shaxsni shaxs sifatida shakllanishining dastlabki kurtaklari aynan shu o’yin faoliyati orqali o’sib, sayqallanib boradi.
Psixologiyada o’yin usulidan nafaqat kichik yo’shdagi bolalarning muhim jihatlarini shakllantirishda, balki katta yoshdagi kishilarning uzoq davom etgan zo’riqtiruvchi mashg’ulotlar yoki noxush hayotiy vaziyatlardan so’ng o’zini tiklab oluvchi faoliyat turi sifatida psixologik treninglarda unumli foydalaniladi.
lmiy va ommabop adabiyotlarda “o’yin” tushunchasi keng ma’noda ishlatiladi. Masalan, “aktyorlar o’yini”, “bolalar o’yini”, “boshqaruv o’yinlari”, “shaxmat o’yini”, “strategik o’yinlar”, “xayol yoki fantaziya o’yinlari” va xokazo. Ko’pgina psixologik tadqiqotlar aynan bolalar o’yinlariga bag’ishlangan. Rus psixologi D.B.El’konin “Nima uchun bolalar o’ynaydilar?” degan savolga to’la qonli javob topish maqsadida o’zining ko’p yillik ilmiy izlanishlarini 1960 yili chop etilgan “O’yin psixologiyasi” (“Psixologiya igre”) nomli kitobida umumlashtirgan. Unda muallif o’yinlar genezisi - kelib chiqishi, uning mohiyati, bola taraqqiyoti va shaxs shakllanishidagi o’rni va ahamiyatini yoritishga harakat qilgan. “Bolalar, - deb yozilgan kitobda, o’yinda kattalarning ijtimoiy xulq-atvoriga taqlid qilish usuli bilan ular faoliyatini qaytaradilar” (“Psixologiya igre.”, 1978).
Ko’pchilik o’yin metodlarini o’ylab topganlarning vatani Amerika deb o’ylaydi. Lekin aslida uni birinchi marta amaliy faoliyatda ruslar - Rossiyada qo’llashgan. 1936 yilda hozirgi Sankt-Peterburg shaxridagi ishlab chiqarish Akademiyasi talabalari “Ishlab chiqarish dasturining keskin o’zgarishi munosabati bilan sanoatni qayta qurish” mavzusidagi o’yinni “Krasnoy tkach” nomli fabrikada dam olish kunlari o’tkazgan edilar. Uning natijalari keyinchalik ommaviy axborot vositalarida muhokama qilingan, lekin o’sha paytda fan mutassaddilari bu usulning mohiyatini to’la tushunib, uni qo’llab- quvvatlamagan edilar. Shuning uchun ham ilmiy adabiyotlarda “T-guruxlar” tajribasi ko’proq Amerikada tashkil etilganligi yoritilgan. Hozirgi kunga kelib, 200 dan ortiq operatsional o’yinlarning standart dasturlari bo’lib, ular o’quv, ilmiy - tadqiqot, xalq xo’jaligi maqsadlarida ishlatiladi.
Birinchi bolib o‘yin terapiyasi psixoanalitiklar ishlarida namoyon bolgan (M.Klayn, A.Freyd, G.Xag-Xelmut). Psixoanalitik amaliyotda o‘yin simvolik faoliyat sifatida ko‘rilib, o‘yinchoqlar yordamida bola kattalarning bosimidan va ta’qiqlaridan xalos boladi hamda ongsiz xatti-harakatlari orqali o‘z istaklarini ifodalaydi. 1982 yilda O’yin Terapiyasi Xalqaro Hamjamiyati tashkil qilinib, uning maqsadi butun dunyoda o‘yin terapiyasini qollovchi psixologlarni yig’ish edi.
Psixoanalitik yo‘nalishda psixoterapevt tarjimon sifatida namoyon boladi. U bolaning o‘yin jarayonidagi xatti-harakatlariga e’tibor berib, harakatlarning mazmunini aniqlashi kerak.
O’yinning gumanistik modeli K.Rodjers va V.Ekslayn tomonidan yaratilgan. Ularning fikricha, o‘yin terapiyasining maqsadi - bolaning shaxsiy o‘sishi va rivojlanishi uchun kattalar bilan munosabatini qayta tiklashdir. Bola hech qanday qo‘rquvsiz o‘z xohishlarini, istaklarini bayon qiladi.
Uchinchi yo‘nalish D.Levi tomonidan taklif qilingan bolib, qo‘rqinchli voqealarni boshdan kechirgan bolalarda o‘tkaziladi. Bunda psixoterapevt maxsus o‘yinchoqlar yordamida bolani dahshatga solgan voqeani qayta tiklaydi. Endi bu “o‘yinning” tuzuvchisi bola bolganligi sababli, u o‘z xohishicha voqealar rivojini o‘zgartirishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
