Kirisiw I bap Jerge egin egiwden aldin hám keyin islew beriw

I.bap Jerge egin egiwden aldin hám keyin islew beriw
1.1 Jerdi egin egiw aldından islew beriw
Jerdi egin egiwden aldın islew burǵalawdan baslanadı. Baronalanganda jerdiń maydan bólegi tegislenedi, endi ósip kiyatırǵan otaqlar joytıladı, kesekler maydalanadı, payda bolǵan qatlam yumshatiladi hám ızǵar puwlanıwınıń aldı alınadı.
Jerge egin egiw aldından qayta islewdi jer jetilmesden aldın baslap jiberiw múmkin emes, sebebi bunda úlken bir bólekler payda boladı, onıń maydan bólegi niǵizlawadi. Kóklemde súdigardıń 8-10 sm tereń-likdagi topıraǵı jetiliwi menen Jerdi isley baslaw kerek. Respub-likamizdiń túrli topıraq -ıqlım sharayatında bul múddet shama menen tómendegi dáwirlerge tuwrı keledi: Qashqadáriya, Surxondaryo hám Buxara wálayatlarında fevral ayınıń ekinshi yarımına, yamasa mart ayınıń birinshi bes kunligine, Andijan, Namangan, Ferǵana wálayatlarında mart ayınıń birinshi yarımına, Sirdaryo, Jizzaq, Tashkent hám Samar-qant wálayatlarında mart ayınıń ekinshi yarımı, Xorezm hám Qara-qalpog'istonda bolsa mart ayınıń úshinshi on kunligi, aprel ayınıń birinshi bes kunligine tuwrı keledi.
Jerdi tiykarǵı, arnawlı ham juze islew usılları bar. Jerdi tiykarǵı islew degende, aldınǵı egin jıynap alınǵannan keyingi dáslepki eń tereń aydaw túsiniledi. Erroziyaǵa ushramaǵan jerlerde bul, ádetde, qatlamdı awdarıp aydaw bolıp tabıladı. Jerdi arnawlı islewdiń usılları frezerli, plantajli, qatlamlap aydaw (mas, qos yarusli) den ibarat. Maydan islewde jumsatiw tereńligi geyde 12—14 sm maydan jumsatiw, kultivatsiyalaw, burǵalaw, shleyflash usıllarınan paydalanıladı. Jerdi islewdiń bólek alınǵan hár bir usılı bir yamasa bir neshe texnologiyalıq operatsiyanı óz ishine aladı hám Jerdi islew degi barlıq wazıypalardı támiyinley almaydı. Usınıń sebepinen Jerdi islewde bir neshe usıldan paydalanıw zárúrshiligi kelip shıǵadı. Topıraq-ıqlım sharayatına sáykes keletuǵın, izbe-izlik menen orınlanǵan hám tiykarǵı wazıypalardı ámelge asırıwǵa mólsherlengen Jerdi islew usıllarınıń kompleksi Jerdi islew sisteması dep ataladı. Ol tiykarǵı, egiw aldından hám egiwden keyingi qayta islewdi óz ishine aladı.
Jerdi islewdiń texnologiyalıq operatsiyaları : qatlamdı eńteriw, jumsatiw, aralastırıw, niǵizlaw, tegislew, otaqlar túbirin kesiw, qarıq, salma, , qatlam maydanında ańızdı saqlawdan ibarat.
Qatlamdı eńteriw, yaǵnıy topıraq qatlamların almastırıw agronomik ózgeshelikleri menen parıq etetuǵın qatlamların aralastırıwdan ibarat.
Ańız qaldıqların, ajırıq, tóginlerdi, otaqlar tuqimin, kesellik qozǵatıwshılar hám zıyankeslerdi dáslepki rawajlanıw dáwiridayoq topıraqqa ko'mib jiberiw ushın da qatlamdı eńteriw zárúr. Onıń ushın atızlar awdarǵishli plugda aydaladi. Jerdi qos yarusli plugda 35—40 sm yamasa chimqirqarli plugda 30—40 sm tereńlikte awdarıp aydaw jaqsı nátiyje beredi. Jerdi jumsatiw dalada traktor hám mexanizmler kóp ret jurip ótiwi, kuzqishda hám báhárde kóp jawın jawıwı, vegetatsion hám shor juwıw daǵı suwǵarıw nátiyjesinde topıraqtıń aydalma qatlamı hám aydalma qatlam astı júdá niǵizlasip ketkende ámelge asıriladı. Bul jumıs bólek yamasa basqa operatsiyalar (awdariw, aralastırıw ) menen birge atqarıladı. Jerdi maydan 6—8 sm tereńlikte jumsatiwda " zigzag" baronadan, aylanıwshı motigadan, 12—16 sm tereńlikte jumsatiwda disklı barona, chizel kultivatordan; 20 sm hám odan artıq tereńlikte jumsatiwda awdarǵishi alınǵan plugdan, tereń jumsatqishli plugdan, tegis keskish — tereń jumsatqishli qurallar hám b. den paydalanıladı. Topıraqtı aralastırıw nátiyjesinde aydalma qatlam bir turde boladi, organikalıq elementlerdıń bólekleniwinen payda bolatuǵın ónimler, mineral tóginler bir tegis bólistiriledi. Topıraqtı niǵizlawda topıraq usaqları bir-birine jáne de tıǵız jaylasıwı támiyinlenedi, kesekler maydalanadı, súrdew topıraǵı anaǵurlım o'tiradi; bunda topıraqtı samal kem ushiradi, Tuqim óniwi ushın qolay sharayat payda boladı hám t.b. Jer maydanın tegislew shor juwıw jumısları sapalı bolıwın támiyinleydi, aydalǵan Jerdi egin egiw aldından ámeldegi tegislew nátiyjesinde egiw, eginlerdi baǵıw hám ónimdi jıynap alıw ushın qolay sharayat jaratıladı. Jerdi ámeldegi tegislew jumısları burǵalaw hám mola bastırıw menen bólek qolda atqarıladı.
Jawınnan keyin súdigardıń maydan bólegi niǵizlawgan bolsa, chizel-kultivatorlar menen Jerdi jumsatiw, keyininen mola basıw kerek.
Topıraq kebiri juwılǵan hám qısqı suwǵarıw suwı berilgen jerlerdi shigit egiwge tayarlawda qarıq, shel, qarıqlar, tómen hám dúnkiler tegislenedi. Jer jetiliwi menen bóylamasına yamasa keseine eki izbe-iz jalǵanǵan barona yurgiziladi.
Kóklemde jerdi sayızlaw sonda da qayta aydawǵa jol qo'ymaw kerek. Eger qısqı suwǵarıw berilgennen yamasa topıraq kebiri juwılǵannan keyin jer júdá niǵizlasip, otaq basqan bolsa, plugdiń awdarǵishlarin alıp qoyıp jumsatiw múmkin.
Kóklemde aydaladigan jerlerdi ılajı bolǵanınsha waqtınan burın, jer jetiliwi menenoq islewge kirisiw kerek. Sonday etilgende topıraqta ızǵar toplandı. Jer báhárde aydalǵanda asıǵıslıq menen diskalash hám barona-lash kerek.