10
KIRISH
Axborot – bu olamni o’rganish, yangi bilimlarga ega bo’lish, tahlil o’tkazishning
asosiy elementi. Aslida, aynan axborotni atrofdagi olamdan
olib hamda
“o’zlashtirib”, keyinchalik uni bohqarish, tizimlashtirish, yig’ish va yetkazish
ko’nikmasi tarixiy o’tmishdagi jahon tsivilizatsiyalashgan jarayonlarining
shakllanishida ahamiyatli o’ringa ega bo’ldi.
Axborot va inson tarixidagi yangi bosqich bo’lib, bizga hozirgi ko’rinishda
tanish bo’lgan medianing “kashf etilishi” bo’ldi. Medianing ahamiyatli jihati
insonlarga xodisalar,
voqealar, tendensiyalar haqida axborot berishdan iborat.
Shubhasiz, nihoyatda katta rivojlanish bosqichlarini bosib o’tdi – Senatning
qarorlari haqida xabardor qilgan jarchilardan boshlab, gazeta va radiogacha,
bugungi kunda esa – o’z ichiga ham internet, ham
televideniye, ham
boshqa kommunikatsiya kanallarini oluvchi, global axborot tizimigacha.
Radio, telekanallar, internet-media, telegram-kanallar, ijtimoiy tarmoqlar,
messenjerlar – ushbu resurslarning barchasi biz bilan sizga axborot yetkazib
berishsh jarayoniga kiritilgan. Hozirgi paytda u yoki bu ma’lumotlarga,
yangiliklarga ega bo’lish uchun chegaralar deyarli mavjud emas:
raqamli
dunyo bu chegaralarni o’chirib tashladi, jahon axborot ummoniga sho’ng’ish
imkoniyatini oddiy, qulay va foydalansa bo’ladigan qilib qo’ydi.
Shu bilan bir paytda, axborotning globallashuvi, unga ega bo’lish imkoniyati
tarqatilayotgan ma’lumotlarni nazorat qilish omillarini, to’g’rilik standartlarini,
foydalanuvchilarga soxta axborot yetkazilgan holda, dastlabki manbalarning
mas’uliyat chegarasini tenglashtirib qo’ydi yoki ahamiyatli darajada pasaytirdi.
Jahon tendentsiyalari texnik imkoniyatlar bilan
birgalikda axborotni bitta
klik yordamida katta masofalarga o’tkazish, u yoki bu axborotni tarqatish
yoki ommalashtirish uchun sun’iy ta’sir ko’rsatish guruhlarini shakllantirish
imkoniyatini taqdim etdi. Aynan shu sababdan, biz bugun information
urushlar, “nafrat nutqi”, targ’ibot, dezinformatsiya, manipulyatsiya, feyk –
zamonaviy globallashtirilgan axborot muhitining “ahlat”
elementlari kabi
holatlar haqida gapirmoqdamiz, ularning asosiy vazifasi axborotninh bosh
funktsiyasi qarama-qarshi: yo’ldan og’dirish, yolg’onga yetaklash emas, balki
axborot bilan ta’minlash.
Shu bilan bir qatorda, bugun biz siz bilan fuqarolik jamiyatida …ga
qarshi
ta’sir ko’rsatish maqsadida qabul qilingan choralar haqida gaplashamiz,
shu jumladan: mediasavodxonlik, media va axborot savodxonligi, tanqidiy
fi krlashni rivojlantirish, hamda nihoyatda oddiy verifi katsiya ko’nikmalari.
So’nggi o’n yillik davomida dezinformatsiyaning
turli shakllariga qarshi
11
ta’sir ko’rsatish va axborot va media savodxonligini oshirish bilan bog’liq
muammo shu darajada dolzarb masalaga aylandiki, ushbu tendensiyani
rivojlantirishga nihoyatda kuchli xalqaro tuzilmalar, ijtimoiy tarmoqlarning
rahbarlari, media, ilmiy va ta’lim-tadqiqot institutlari ham qo’shildilar. Buning
natijasida, bir qator tashabbuslar joriy etildi: BMT dalillarni tekshirish bo’yicha
Verified platformasini ishga tushirib, uni Facebook, Twitter, YouTube, TikTok,
Al Jazeera, Deutsche Welle va Euronews qo’llab-quvvatladi; Facebook,
Twitter, YouTube, Telegram kontentni, shubhali xabarlar markirovkasini, soxta
xabarlarni bloklash va o’chirib tashlashni qat’iy nazorat ostiga oldi; xalqaro
donorlik qo’llab-quvvatlash dasturi tufayli, Yevropa va Osiyo
mamlakatlarida
matkablar, oliy o’quv yurtlari miqyosida mediasavodxonlik bo’yicha yuzlab
dasturlar amal qilmoqda, fuqarolik jamiyatining vakillari faoliyat ko’rsatmoqda,
o’yin shaklidagi o’nlab o’rgatuvchi platformalar yaratilgan.
YUNESKO so’nggi bir necha yil ichida media va axborot savodxonligi bo’yicha
bir qator loyihalarni amalga oshirdi. Bunday loyihalardan biri – “Media va
axborot savodxonligi: o’qituvchilarni malakasini oshirish dasturi” o’quv
qo’llanmasi. Materiallarni ishlab chiqishda ishtirok etgan xalqaro ekspertlar
quyidagini ta’kidlab o’tdilar:
Do'stlaringiz bilan baham: 
