Kon korxonalari boshqa ishlab chiqarish ob’ektlari hamda inshootlardan farqli tabiiy texnologik majmua(kompleks) hisoblanadi

1.2.Tog‘ jinslarini qazib olishga tayyorlash usulini tanlash.

Tog‘ jinslarini qazib olishga tayyorlash jarayoni qazib olishning samaradorligini ta’minlash maqsadida, tog‘ jinsining tabiiy holatini o‘zgartirishga yo‘naltirilgan jarayonni o‘z ichiga oladi.

Tog‘ jinslarini qazib olishga tayyorlashda pog‘onadagi qattiq tog‘ jinslari portlatish yordamida parchalanadi va o‘rtacha qattiqlikdagi tog‘ jinslari esa mexanik usul bilan parchalanadi.
Mexanik usul bilan maydalash portlatish usuli bilan maydalashga qaraganda ancha foydalidir, chunki unumdorligi yuqori, tannarxi kichik va ishdagi xavfsizligi yuqoridir. Mexanik usul bilan maydalashni mustahkamlik koeffitsienti f=6 gacha bo‘lgan tog‘ jinslariga qo‘llash mumkin.
Portlatib yumshatish usuli mustahkamlik koeffitsienti f=6 dan yuqori bo‘lgan tog‘ jinslariga qo‘llaniladi. Ochiq kon ishlari amaliyotida tog‘ jinslarini qazib olishga tayyorlashda portlatib maydalash usuli keng qo‘llaniladi.

• 
  Qoplovchi tog jinslarining kattikligi f=1.2-6gacha bulganligi uchun tog’ jinsini tugridan-tugri kazib olinadi.
  
• 
  Faydali qazilma kattikligi f=6dan yuqori bulganligi uchun ushbu tog’ jinsini burgilash portlatish usuli yordamida kazib olishga tayyorlanadi.
  

1.2.Burgulash uskunasining unumdorligini xisoblash
Tog‘ jinsini qazib olishning portlatish usuli tog‘ jinsini massivdan ajratib olish va ularni belgilangan kattalikda maydalashdan iborat. Yarim qoyali tog‘ jinslarini qazib olishga tayyorlashda portlatish usuli bilan yumshatish keng qo‘llaniladi. Ushbu usul karerlarda qoyali tog‘ jinslarini qazib olishga tayyorlashning yagona usuli hisoblanadi. Barcha karer jihozlarining ish unumdorligi va kon ishlariga ketgan xarajatlar ma’lum darajada portlatish ishlari sifati va ularni tashkil etishga bog‘liqdir.
Tog‘ jinslari burg‘ulash portlatish ishlari yordamida qazib olishga tayyorlanadi. Yumshoq tog‘ jinslari esa to‘g‘ridan to‘g‘ri massivdan ekskavator yoki boshqa qazib oluvchi mashina orqali qazib olinadi.
Hozirgi kunda ochiq kon ishlarida sharoshkali burg‘ulash stanogi keng qo‘llanilmoqda. Ushbu usul yordamida 82,5 % burg‘ulash ishlari, 15,7 % atroyida shnekli burug‘ulash mashinasi yordamida va 1% i zarbli burg‘ulash mashinasi yordamida amalga oshiriladi. Qolgan 0,8% urg‘ulash ishlari esa termik va zarbli – kanatli burg‘ulash mashinasi yordamida amalga oshiriladi. Tog‘ jinsi massivida skvajinalarni burg‘ulashda, burg‘ulash snaryadi diametri va mehnat unumdorligi turlicha bo‘lgan burg‘ulash dastgohlari ishlatiladi. Dastgohlarni (burg‘ulash dastgohlarini) tanlash esa, tog‘ jinsi xususiyatlari, burg‘ulash ishlari hajmi va portlovchi skvajinalar parametrlarini hisobga olgan holda amalga oshiriladi. Zich va yarim qoyali tog‘ jinslarini burg‘ulashda – kesuvchi koronkali va aylanma burg‘ulovchi SBR turdagi stanoklardan foydalaniladi, qoyali tog‘ jinslarida – burg‘ulash ishlari hajmi katta bo‘lganida, sharoshkali burg‘ulovchi dasgohlar qo‘llaniladi.
Ushbu standart ochiq kon ishlari uchun 3 guruhdagi stanoklarni tavsiya etadi:

1. 
   SBSh – skvajinani havo yordamida tozalovchi sharoshkali dolotali aylanma burg‘ulovchi (sharoshkali burg‘ulash) stanok. Burg‘ulanadigan skvajinaning shartli diametri 160 dan 400 mm gacha bo‘lgan 5 ta o‘lchamli turi mavjud. Tog‘ jinsi qattiqligi =618;
   
2. 
   SBU – skvajinani havo yordamida tozalovchi zarbli – aylanma burg‘ulovchi (pnevmo zarbli) stanok. Burg‘ulanadigan skvajinaning shartli diametri 100, 125, 160 mm bo‘lgan 3 ta o‘lchamli turi mavjud. Tog‘ jinsi qattiqligi =1020;
   
3. 
   SBR – skvajinani shnek yordamida tozalovchi kesuvchi koronkali burg‘ulovchi (shnekli burg‘ulash) stanok. Burg‘ulanadigan skvajinaning shartli diametri 160, 200 mm bo‘lgan 2 ta o‘lchamli turi mavjud. Tog‘ jinsi qattiqligi =16;
   

Stanokning shartli belgisiga stanok turi va burg‘ulanadigan millimetrdagi skvajinaning shartli diametri kiradi. Masalan: SBSh-320-36 skvajina diametri – 320 mm, skvajina chuqurligi - 36 m.
Ochiq kon ishlarida qattiqligi f=16 bo‘lgan tog‘ jinslarini burchak ostida burg‘ulashda kesuvchi koronkali burg‘ulash stanoklari, qattiqligi o‘rtacha f=68 bo‘lgan tog‘ jinslarida sharoshkali burg‘ulash stanogi, qiyin burg‘ulanuvchi yirik blokli tuzilishga ega qattiqligi f=1020 bo‘lgan tog‘ jinslarida zarbli – aylanma burg‘ulash stanogi qo‘llaniladi.
Bizga berilgan topshirik buyicha ishlab chikarish unumdorligi:
Tog’ jinslari uchun 3 mln.m³/yil .
Tog’ jinsi kattikligi f=8 .Karyerning yillik ishlab chikarish unumdorligi va tog jinsi kattikligini xisobga olgan xolda,burgulash stanogini tanlaymiz.Berilgan parametrlar buyicha SBSh-220IZ burgulash stanogini tanlaymiz