Курс иши мавзу:Ўзбекистонда миллий валютанинг муомалага киритилиши. Бажарди


Узбекистон Республикасида пул тизими ва унинг ривожланиш тарихи



Download 56,25 Kb.
bet2/6
Sana23.02.2022
Hajmi56,25 Kb.
#149605
1   2   3   4   5   6
Bog'liq
Кабулов Агзам Мек-57(2)

1.Узбекистон Республикасида пул тизими ва унинг ривожланиш тарихи.
Узбекистан замини ва халки алдиндан мукаммал тарихга, сахалар буйича уз мустакил тизимига эга булган. Шунинг учун биз кискача пул тизимимизнинг тарихи Туғpисида тyxталмакчиман. Баъзи манбаларда келтирилишига караганда, Урта Осиёда биринчи пуллар Искандар Зулк,арнайн даврида миладдан аввал 261-250 йилларда чикарила башланган. Узбекистан Республикаси заминида, яъни Бухара давлатида биринчи металл пуллар зарб килинган. Металл пуллар зарб килингунга кадар Бухара давлатида савда-сатикда пул бирлиги сифатида буғдай ва кoroз материал ишлатилган. Биринчи металл пуллар Бухара давлатида 700 йилларда зарб килинган. Бу пуллар кумуш тангалар булип. Бухара давлати шахи Кана Бухара худат таманидан чик,арилган. Танга юкари сифатга эга булган тоза кумушдан зарб килинган. Танга уртасида шахнинг тасвири ва унинг атрофига Куръон оятларидан ёзилган. Бу кумуш пуллар «дирхам» деб аталган. Бухор худот 40 йил давлатни бошкаргандан кейин, тахтга халифа Абу Бакр Сиддик, утирган. Абу Бакр, кейинчалик шоххарун аррашид даврида Бухора давлатида пул тизими баркарар булиб, савдо купрок, дирхамларда олиб барилган. Бу орада Хоразм давлати хам узининг кумуш тангаларини муамалага киритган. Лекин ахоли купрок, дирхамлар билан савдо олиб боришни афзал курган. Дирхамларга булган талабнинг ошиши, Бухора давлатининг купгина бошка мамлакатлар билан савда олиб бориши хамда дирхамларнинг жуда юкори проба ва сифатга эга булиши аста - секинлик билан уларнинг муомаладан йуколишига алиб келган. 801 йилнинг кузида тахтга Гидриф келган ва у пул тизимини баркарарлаштириш максадида муамалага 6 турдаги олтин, кумуш, тери, темир ва мие, хар хил металл коришмасидан зарб килинган пул бирликларини чикарган. Бу пуллар халк, орасида «гидрифи»лар деган ном алган. Кумуш гидрифилар дирхамларга караганда сифати паст ва кумуш темир коришмаси натижасида корамтир рангда булган. Бу пуллар ахоли орасида муамалада яхши кабул килинмаган, шунинг учун давлат олдинги пул га нисбатан янги кумуш гидрифининг мажбурий курсини белгилаб куйган, яъни 6 гидрифи 1 дирхамга тенглаштирилган ва аста-секинлик билан еолик, ва туловларни факат гидрифида олишни жорий килиш оркали 1 гидрифини 1 дирхамга тенглаштиришга эришилган. Дав лат томонидан хар хил еолик, ва туловларни факат гидрифида тулашни жорий килиш натижасида 822 йилларга келиб 100 кумуш дирхам 70 гидрифига, 1 гидрифи тилло 7,5 гидрифи кумушга тенглаштирилган. Гидрифилар Бухорода Махак касрида зарб килинган. Шуни таъкидламокчимизки, биринчи рус давлатида муомалада пайдо булган металл пуллар дирх,амлар хисобланади. Рус давлатида дирхамлар бир неча булакларга булиниб муомалада ишлатилган. Топилмалар шуни курсатганки, рус давлатида IХ-Х асрда савдода iлланилган дирхамлар 40 булакка булиниб, хар бир кумуш булакчаси пул бирлиги сифатида ишлатилган. Кейинчалик рус давлатига, Европа давлатлари металл пуллари кириб келган ва факат Х асрнинг охиридагина Киев князи Владимир томонидан биринчи рус тангалари «гривни» зарб килинган. Х асрнинг урталари (943-954 йиллар)да Исмоил Сомоний даврида Бухоро давлати майдони кенгайиб хозирги Урта Осиё давлатларини карийб барча майдонини уз ичига олган ва у учхамда ундан ортик, Европа мамлакати майдонига тенг келган. Сомонийлар даврида пул тизими жуда юкори даражада ривожланган. Муомалага яна сифатли кумуш тангалар - дирхамлар, олтин пуллар киритилган. Бу пул лар муомалада Доналаб ва оғирлиги улчаб, кабул килинган. Бухоро давлати Европа давлатлари билан кенг савдосотик, олиб бориши натижасида юкори сифатли кумуш тангалар Европа ва Рус давлатига окиб утган ва биз юкорида таъкидлаганимиздек, Рус давлати бу дирхамларни булакларга булип пул бирлиги сифатида муомалада ишлатган. XI асрда сомонийлар давлатидан туркларнинг урин олиши пул муомаласини хам узгартирса-да, олтин ва кумуш тангалар пул тизимининг асосий элементи сифатида сакланиб колди. ХН-ХН! асрларда ,орахонийлар, Хоразмшохлар, кейинчалик Темурийлар даврида муомалада асосан олтин, кумуш, мис тангалар куплаб зарб килинган. Шайбонийхон даврида (1507 йилда) пул ислохоти утказилиб, чекланган мик,дорда муомалага олтин, кумуш, мие, мис ва кумуш коришмасидан танга пуллар чикарилган. Олтин тангалар «тилло», кумуш танга «тангю>, мис танга «динор» деб номланган ва энг майда танга динорнинг 1/6 кисмига тенг булиб «пую> деб номланган. Темурийлар дав рида «амирю> дирх.амлари муомалага чикарилган. Уларнинг вазни 5,7-6,0 гр.атрофида булган ва кейинчалик дирхамларда кумуш,орини камайтирилгани учу н тангалар вазни хам камайиб борган. Узбекистон пул тизимининг яна бир мух.им санаси бу 1708-1709 йилларда Бухорода утказилган пул ислохотидир. Бу ислохот шох, Убайдуллахон томонидан утказилган булиб, муомалага паст сифатли тангалар чикарилган. Бу тангаларда кумуш МИI<.дори олдинги тангаларга нисбатан кам булган ва улар давлатнинг уруш билан БОFЛИк, х,арбий харажатларини к,оплаш учу н зарб к,илинган. Олдинги 1 кумуш танганинг оғирлиги 1 мисколга тенг булган. Пул ислохотига асосан 1 кумуш танга 4 га булиниб, энди турт кумуш танга зарб килинган ва уларни х,ар бирининг вазни 1 мисколга тенг булган. Натижада кумуш танганинг сифати тушган. Муомаладаги пуллар «яхши» ва «ёмою> пулларга булинган. 1 миск,ол 24 нухудга тенглаштирилган, яъни 24 нухуд = 1 мискол, 1 МИСI\ОЛ = 4,8 гр. кумушга тенг булган. Убайдуллахон утказган пул ислохотининг хусусияти шундаки, у тангадаги кумуш микдорини энг мини мал даражагача камайтирган, бундай хол унгача ва ундан кейин амалиётда к,улланилган эмас. Бу тугрида куйидаги жадвал маълумотларига мурожаат к.илишимиз мумкин. Жадвалдан куриниб турибдики, танганинг кумуш микдори 90 фоиздан Убайдулла - Баходирхон даврида 22,5 фоизгача тушган, яъни тангаларнинг сифати тушиб борган. Россиянинг Урта Осиёга юриши натижасида, 1865йилда Тошкент руслар улига утган. Кейинчалик Бухоро давлатининг Уратепа, Жиззах, Самарканд, Катта Yргон, Ургут каби шах.арлари Россия тасарруфи Утган. Бухоро амири Россия билан дустлик шартномасини тузган ва ярим муста давлат булиб узининг мустаил пул тизи­мини санлаб олган хамда хилмаил пул сиёсатини олиб борган. Уша даврда муомалага олтин, кумуш, мис тангалар Чарилган. 1 тилло Россиянинг 6 рубль 80 копеек, 1 танга (кумуш) 15 копеекка, 1 мис танга -(мира) 4 копеекка, пул 1/4 копеекка тенглаштирилган. Муомалада купро кумуш танга ишлатилиб, унинг курси 1 тангага 12 копеекдан 20 копееккача узгариб турган. Утган асрнинг 90-йилларида Россия Тошкент ва Купонда, кейинчалик, Бухорода уз банкларини очган. Муомалага рус олтин, кумуш тангалари ва кредит билетлари кириб келган. Бухорода рус олтин, кумуш тангасидан кура кредит билетлари жуда машхур булган. Бухоро бекларига амирга тулайдиган солиғи ва боштулов, инъомларини кумуш тангада карвонларда олиб келгандан кура, кредит билетларда олиб келиш арзон ва осон булган. Шунинг учун кумушлар рус кредит билетларига алмаштирилган. Рус банкларида кумуш тангалар айтиб муомалага маган.
Улар Россияга жунатилган ва Петербургдаги зарбхонада айта ишлатилиб, рус кумуш тангаси сифатида муомалага арилган. Бухоро тангаси 84 фоизли пробадаги кумушдан тайёрлангани учун рус кумуш тангасидан анча сифатли булган ва укайта ишланганда бир Бухоро тангасидан бир неча рус тангаси зарб илинган. Бу эса Россия хазинасига жуда катта фойда келтирган ,хисоб-китобларни олиб боришда, тиллони рублга айлантиришда кйинчиликлар булгани учун Россия давлати Бухоро давлати пул тизимини Россияга бирлаштириш туғpисидаги масалани уйган. Россия Молия вазирлиги томонидан Бухоро давлати пулининг лойихаси ишлаб чикилган. Унга асосан ариладиган пул 15 копеекка тенг булиб, унинг бир томонида Россия х.кумат белгиси тасвири иккинчи томонида Бухоро давлати белгиси, тасвири булиши керак эди. Лекин Бухоро амирининг хизмати туфайли бу иш амалга ошмасдан олиб кетган. 1923-24 йилларгача Бухоро узининг пул бирлигини сахлаб олган. Туркистоннинг Россия томонидан истило этилиши натижасида асрнинг бошларида Туркистонда рус кредит билетлари, махаллий векселлар, кейинчалик совзнаклар, «Туркбою>лар, червонецлар муомалада булган. 20-йилларининг урталаридан б.ошлаб ягона пул тизими барпо Илиниб, Собик СССР худудида рубль пул бирлиги сифатида кабул килинган ва мустакилликкача пул муомаласи шу пул бирлигида олиб борилган.




Йиллар

Тангадаги кумуш микдори -%

1

1608-1610

90

2

1615-1623

80

3

1617-1678

70

4

1699-1700

35

5

Убайдуллахон даврида

22.5



Download 56,25 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish