Leksikologiya, uning obyekti, turlari, vazifalari

3. Ma'no kеngayishi
Bunda leksema sememasi tarkibiga kiruvchi semalar miqdori ko`payadi va shuning hisobiga uning ma’nosi kеngayadi. Masalan: suv leksemasi sememasi oldin quyidagi semalarga ega bo`lgan: 1) vodorod va kislorodning birikmasidan iborat bo`lgan suyuqlik; 2) shaffof suyuqlik; 3) rangsiz suyuqlik; 4) hidsiz suyuqlik. Keyinchalik bu leksema sememasi quyidagi semalar hisobiga kengaydi: 5) ho`l meva hamda sabzavotlar tarkibidagi suyuqlik: anor suvi; 6) tirik organizm a’zolaridan ajralib chiqadigan suyuqlik, shira: oshqozon suvi; 7) umuman turli narsalar tarkibidagi namlik: suvi qochgan non. Bu ma'nolar ko’chma ma'nolar emas, balki bir ma'noning turli qirralaridir.

Atoqli otlarning turdosh otlarga o’tishi ham ma'no kеngayishiga misol bo’la oladi: Makintosh – ism, makintosh – kiyim turi; Xosiyatxon – ayollar ismi, xosiyatxon – atlas turi, Volt – mashhur fizik olimning familiyasi, volt – elеktr toki kuchlanishi birligi.

1^ H.A.Jamolxonov. Hozirgi o`zbek adabiy tili. 2-qism. –T., 2004, 3-4-betlar.

2^ Ne’matov H. Rasulov R. “O`zbek tili system leksikologiyasi asoslari”. T., “O`qituvchi”, 1995, 37-bet

3^Yozuvda leksemalardan keyin chiziqcha qo`yishni prof. Sh. Rahmatullayev taklif qilgan: Sh. Rahmatullayev. Hozirgi adabiy o`zbek tili. T., 2006, 22-bet.

4^Ne’matov H. Rasulov R. “O`zbek tili system leksikologiyasi asoslari”. T., “O`qituvchi”, 1995, 55-bet

5^ H.A.Jamolxonov. Hozirgi o`zbek adabiy tili. 2-qism. –T., 2004, 10-bet.

6^ О.С.Ахманова. Словарь лингвистических терминов. М., 1969, стр. 203

7^ Sh. Rahmatullayev. Hozirgi adabiy o`zbek tili. T., 2006, 53-bet.

8^ O`zbek tilining izohli lug`ati. “O`zbekiston milliy ensiklopediyasi” Davlat ilmiy nashriyoti. –T., 2006, 427-bet.

9^ O`zbek tilining izohli lug`ati. “O`zbekiston milliy ensiklopediyasi” Davlat ilmiy nashriyoti.3-jild, –T., 2007, 187-189-betlar.

10^ Sh. Rahmatullayev. Hozirgi adabiy o`zbek tili. T., 2006, 63-bet. H.A.Jamolxonov. Hozirgi o`zbek adabiy tili. 2-qism. –T., 2004, 26-bet. M.Mirtojiyev. O`zbek tilida polisemiya. T., 1975, 112-bet.

11^ Sh.Rahmatullayev. O`zbek tilining qisqa etimologik lug`ati. T., 1999, 99-bet.

12^ Sh.Rahmatullayev. O`zbek tilining qisqa etimologik lug`ati. T., 1999, 20-bet.