Leksikologiya yunon tilidan

Leksikologiya(yunon tilidan - leksikolar og'zaki, logotiplar- fan, ta'lim) - tilning lug'at tarkibi, uning tuzilishi, faoliyati va rivojlanishini o'rganadigan tilshunoslik bo'limi.
Umumiy, xususiy, tarixiy, qiyosiy va amaliy leksikologiya mavjud.
General leksikologiya lug'at tarkibi, faoliyati va rivojlanishining umumiy qonuniyatlarini o'rnatadi, xususiy leksikologiya bir tilning lug'atini tekshiradi.
Tarixiy leksikologiya so'zlarning tarixini ob'ektlar, ular tomonidan belgilab qo'yilgan tushunchalar tarixi bilan bog'liq holda tekshiradi. Masalan, jirkanish- bu so'z asosan ruscha. Yo'qotilganlardan shakllangan janob– sovuq... Ma'nosi yomon, jirkanch qiymatdan kelib chiqadigan ikkinchi darajali sovuq, ᴛ.ᴇ. taassurotda, hisda yoqimsiz... Taqqoslash uchun shuni ta'kidlash kerak - sovuqlik uyat... Ma'nosi uyat, uyat portativ va ma'nodan rivojlangan sovuq (sovuq - sovuq(yo'qolgan) - sovuq).
Qiyosiy leksikologiya solishtirma tillarda lug‘atning tashkil etilishi xarakterini o‘rganadi. Ikki tilning leksik tizimidagi barcha farqlar ushbu guruh a'zolari tildan tashqari dunyo ob'ektlarini tasniflash va nomlash xususiyatlariga bog'liq. Xuddi shu tilda ham, tanlangan xususiyatga asoslanib, bir xil ob'ekt turli nomlarni olishi mumkin, masalan, rus tilida baliq keng bosh boshning ko'rinishi, yashash joyi uchun shunday nomlangan - iskala, chunki u ko'p vaqtini boshpana, oziqlantirish va ko'paytirish uchun joy bo'lib xizmat qiladigan toshlar ostida o'tkazadi.
Qo'llaniladi Tilshunoslik to'rt sohani qamrab oladi: leksikografiya, tarjima, lingvopedagogika va nutq madaniyati.
Zamonaviy leksikologiyada lug‘atni o‘rganish jihatlari
Zamonaviy leksikologiyada lug'at ikki jihatdan ko'rib chiqiladi: tizimli-semasiologik (yunonchadan. sēmasia- belgilash, logotiplar- fan, o'qitish) va sotsiolingvistik (lotin tilidan sociālis- ommaviy va ingliz tilshunoslik- tilshunoslik).
V tizimli-semasiologik jihati, lug‘at tizim sifatida o‘rganiladi. Rus tili institutining kartotekasida 5 milliondan ortiq so'zlar asosiy ma'nolarida qayd etilgan. Bundan tashqari, so'zlar bir-biridan ajralgan holda mavjud emas. sʜᴎ tizimni tashkil qiladi - bir-biri bilan ma'lum munosabatda bo'lgan elementlar to'plami. Leksik tizimda bunday elementlar eng sodda birliklar - tushuncha so'zlari hisoblanadi. Ular turli xil munosabatlar bilan bog'lanishi mumkin, ularning asosiylari sintagmatik(yunon tilidan sintagma - bog'langan narsa) vaparadigmatik munosabatlar (yunon tilidan paradeigma- misol, namuna).
Leksik tizimning har bir birligi bir vaqtning o'zida ikki turdagi munosabatlarga kiradi: sintagmatik (chiziqli) va paradigmatik (nochiziqli). Buning yordamida u boshqa birliklar (tarqatish) va ahamiyati ("semantik jihatdan bir hil birliklar guruhidagi joy") bilan ma'lum bir muvofiqlik bilan tavsiflangan tizimda mustahkamlanadi.
Paradigmatik munosabatlar - sᴛᴏ tanlash munosabatlari. Ma'no elementlarining umumiyligi asosida so'zlar turli xil guruhlarga birlashadi: leksik-semantik guruhlar, leksik-semantik sohalar, mavzu sohalari, sinonimik qator va uyalar, antonimik qator va uyalar, omonim guruhlar va boshqalar. Ular semantikasida differensial xususiyatlar mavjudligi sababli bu assotsiatsiyalarda o'z o'rnini egallaydi. Masalan, so'zlar sigir, mushuk, it uy hayvonlarining boshqa nomlari bilan birgalikda "Uy hayvonlari" tematik maydonini tashkil qiladi, ular ichida ular o'ziga xos xususiyatlari bilan ajralib turadi:
Mushuk qora, yuguradi ... miyovlaydi, xirillaydi.
It qora rangda, yuguradi ... huriydi, qichqiradi.
Sigir qora, yuguradi ... g'o'ldiradi, dumba.
Sintagmatik munosabatlar - sᴛᴏ moslik munosabatlari. So'zlar o'zlarining ma'nolarini anglash uchun bir-biri bilan, ba'zan bir-biriga qarama-qarshi bo'lishi kerak. Keling, buni so'z misolida ko'rsatamiz mavjudot(bir xil ildiz yaratmoq, mavjudot, asli - yaratilgan, yaratgan, yaratgan: 1) Xudoning maxluqi, yerdagi (xudoning ijodi sifatidagi har bir tirik mavjudot haqida); 2) so‘zsiz maxluq (hayvon haqida); 3) qabih maxluq (noloyiq, qabih odam haqida).