M. F. Ziyoyeva 1- resðublika tibbiyot kolleji direktori

vermoks (mebendazol) ham berilishi mumkin. Preðarat 3—4 kun

davomida kuniga 2 mahal 100 mg dan beriladi.

Yuqori darajada foydali dekaris (levamizol) ham qo‘llanadi.

Uning bir martalik (bir kurs) miqdori kattalar uchun 150 mg,

bolalar uchun — 2,5 mg/kg ni tashkil qiladi. Preðarat kechki

ovqatdan so‘ng, uxlashdan oldin beriladi. Kombantrin (ðirantel

ðamoat) 10 mg/kg tayinlanadi, u ovqatlanish vaqtida bir marta

beriladi.

Askaridozning ichak bosqichida keng qo‘llaniladigan va yuqori

darajada samara beradigan ðreðarat ðiðerazin va uning tuzlari

(adiðinat, sulfat, sitrat, fosfat) hisoblanadi. U 1 g dan 2 kun

davomida kuniga 3—4 mahal tayinlanadi.

Davolashning foydasini aniqlash maqsadida 2 haftadan keyin

najas laboratoriya usulida tekshiriladi.

Askaridoz bilan kurashishdagi asosiy tadbirlardan biri — mazkur

kasallik tarqalishi gumon qilingan aholi ðunktlarida aholini ommaviy

tekshirishlar orqali invaziyalangan kishilarni aniqlashdir. Bundan

tashqari, jamoalar, ambulatoriya va statsionar sharoitidagi bemorlar

ham shunday tekshiruvdan o‘tkaziladi. Kasallik aniqlangan bemor-

lar zudlik bilan degelmintizatsiya qilinadi, davolash jarayonida

najaslar tuðroqni askarida tuxumlari bilan ifloslantirmasligi uchun

xlorli ohak yordamida zararsizlantiriladi. Aholi yashaydigan joylar

najas bilan ifloslanishining oldini olish uchun obodonlashtirilgan

bo‘lishi zarur.

Nazorat savollari

1. Urug‘langan tuxum urug‘lanmagan tuxumdan qanday farq-

lanadi?

2. «Invazion tuxum» nima?

461

MAXSUS QISM. VI. Parazitar kasalliklar

3. Askaridozning ichak bosqichi klinik jihatdan qanday xarak-

terlanadi?

4. Askaridozning asoratlarini gaðirib bering.

5. Askaridozni davolash uchun qanday ðreðaratlar qo‘llanadi?

Òrixosefaloz (trychoceðhalosis)

Qo‘zg‘atuvchisi — Trychceðhalus trichiurus hisoblanadi (grekcha

trichos — soch va keðhale — bosh). Bu nozik gelmint bo‘lib,

uzunligi 3—5 sm ga teng. Oldingi qismi nozik bo‘lib, ið yoki sochni

eslatadi va tana uzunligining uchdan ikki qismini tashkil etadi.

Òanasining orqa qismi yo‘g‘onlashgan bo‘lib, unda ichak, urg‘o-

chilarida esa — bachadon joylashadi. Parazitlarning ingichka qismi

ichak devorining shilliq ðardalari tanasiga kiradi, orqa qismi esa ichak

bo‘shlig‘idan chiqib turadi. Qobig‘i silliq, qalin va ko‘ð qavatlidir.

Òuxumi mayda qumsimon ko‘rinishda.

Òrixosefaloz — ðeroral geogelmintozdir. Oxirgi xo‘jayini va

invaziya manbai odam hisoblanadi. U odamning yo‘g‘on ichagida

ðarazitlik qiladi. Òuxumlari najas bilan ajraladi. Faqat tuðroqda yetarli

namlik va havo harorati (15—37°C) bo‘lganda tuxumlarda invaziyali

lichinkalar rivojlanadi. Ular 2 haftadan 3—4 oygacha yetiladi.

Òuxumlar tuðroqda 1—2 yilgacha yashashi mumkin. Shakllangan

lichinkalarga ega bo‘lgan tuxumlar odamga yuqish va uni kasal-

lantirish xususiyatiga ega.

Odam yetilgan lichinkalarga ega bo‘lgan tuxumlarni sabzavot,

meva va suv orqali yuqtiradi. Bundan tashqari ðolizda ishlaganda,

bolalar yerda o‘ynaganda va boshqa hollarda ifloslangan qo‘llar orqali

ðarazit tuxumlarining og‘izga tushishi natijasida ham invaziyani

yuqtirib olish mumkin. Ichakda tuxumlardan lichinkalar chiqadi,

ular ingichka ichak qilchalari (vorsinkalari)ga kiradi va u yerda 3—10

sutka davomida rivojlanadi. So‘ngra lichinkalar qilchalarni yorib ichak

bo‘shlig‘iga tushadi. Undan yo‘g‘on ichakka  borib, u yerda ushlanib,

bir oy davomida yetilgan (katta) bosqichga aylanadi. Organizmda

ðarazitlar soni bir nechadan mingtagacha yetishi mumkin. Gelmint

5—6 yil, ba’zan esa ko‘ðroq yashaydi. Òrixosefalyozga moyillik

umumiydir.

462

Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va  ðarazitologiya

Parazit yo‘g‘on ichakda ðarazitlik qilishi natijasida ichakni ma’lum

darajada shikastlaydi, ba’zida shilliq osti va mushak qavatlariga kiradi.

Parazitlar atrofida infiltratlar hosil bo‘lib, qon quyilishlar, shish,

ba’zan eroziya va nekrozlar aniqlanadi. Kasallik ðatogenezida orga-

nizmning ðarazit metabolitlari bilan sensibilizatsiyaga uchrashi ham

katta ahamiyatga ega.

Invaziyaning dastlabki klinik belgilari kasallik yuqqandan 1—1,5

oy keyin yuzaga chiqadi. Bu ðarazitlar ko‘ð  bo‘lganda oshqozon-

ichak faoliyati buziladi. Bemorda ishtaha ðasayib, u ba’zan qusadi,

ko‘ðincha ich ketish bilan qabziyat almashib turadi, meteorizm

kuzatiladi. Bemorni oshqozon sohasi (eðigastriy)dagi kuchli og‘riq

bezovta qiladi va bu yara kasalligini eslatadi. Ko‘richak sohasidagi

og‘riq ko‘ðincha o‘tkir aððenditsitni eslatadi va bu xato tashxis qo‘-

yilishiga sabab bo‘ladi. Lekin trixosefalyozda ko‘richak invaziyalanishi

natijasida haqiqiy aððenditsit ham kuzatilishi mumkin. Kasallikda

uyqu buzilib, bosh og‘riydi, aylanadi, ish faoliyati ðasayadi,

bolalarda talvasa sindromi ðaydo bo‘lishi mumkin. Qonda eozinofiliya

aniqlanadi. Og‘ir invaziyada anemiya kuzatiladi.

Òashxis najasni mikroskoðda tekshirishga asoslangan. Para-

zitlarning tuxumlari boyitish  va Kato usullarida oson toðiladi.

Òrixosefalozni davolash mas’uliyatli va murakkab masala hisob-

lanadi. Vermoks (mebendazol) 200 mg dan sutkasiga 3—4 kun

davomida buyuriladi. Defezil va bemosat ancha foydali ðreðaratlar

hisoblanadi. Ular bir xil miqdorlarda: kattalarga sutkasiga 5 g dan,

bolalarga 2—5 yoshda — 2,5—3 g, 6—10 yoshda — 3,5—4 g, 11—15

yoshda — 4—4,5 g dan 5 kun davomida tayinlanadi. Ovqatlanishdan

1—2 soat oldin 3 mahal qabul qilinadi.

Davolashdan 2—3 hafta keyin najas nazorat uchun tekshiriladi.

Kasallik bilan kurashish tadbirlari askaridozdagi kabi.

Nazorat savollari

1. Òrixosefaloz qo‘zg‘atuvchilari haqida gaðirib bering.

2. Odamga trixosefaloz qanday yuqadi?

3. Òrixosefalozning klinikasi qanday kechadi?

4. Òrixosefalozga tashxis qo‘yishda nimalarga ahamiyat beriladi?

5. Òrixosefaloz davosini gapirib bering.

463

MAXSUS QISM. VI. Parazitar kasalliklar

Ankilostomidozlar (ancylostomidoses)

Qo‘zg‘atuvchilari — ikki turdagi yumaloq chuvalchanglardir:

Ancylostoma duodenale (egri bosh) va Necator americanus (neka-

tor yoki Amerika egri boshi). Bu nematodalarning o‘lchami 1—2 sm

ga teng. Ular tuzilishiga ko‘ra juda o‘xshash. Bosh qismi og‘iz kaðsu-

lasiga ega. Erkak ðarazitlarning dum qismida qo‘ng‘iroqsimon

(jomsimon) kengayish yoki sumkacha mavjud. Ankilostomalar va

nekatorlar tuxumi tuzilishiga ko‘ra bir-biridan farq qilmaydi. Ular

ovalsimon shaklda bo‘lib, yuðqa tiniq qobiq bilan o‘ralgan bo‘ladi.

Najasda bir sutka ichida tuxumlarda lichinkalar rivojlanadi.

Ankilostomidozlar — geogelmintozlardir. Invaziya manbai bemor

odam hisoblanadi. Ankilostoma va nekator odamning ingichka

ichagida ðarazitlik qiladi. Òuxumlari najas bilan ajraladi. Òuxumlar

iliq, nam tuðroqqa tushgandan keyin 10—15 kun davomida lichin-

kalar rivojlanadi va ular bir necha oy tuðroqda yashashi mumkin.

Ankilostomalar lichinkasi sabzavot va mevalar yoki iflos qo‘llar

bilan og‘izga tushadi. Nekatorlar lichinkasi, ba’zida ankilostomalar

oyoqyalang yurganda yoki o‘tlar ustida yalang‘och  yotganda

organizmga teri orqali  kiradi.

Lichinkalar organizmga kirgach, qon oqimi bilan o‘ðkaga mig-

ratsiya qiladi. U yerdan alveolalar hamda bronxlar orqali halqumga

tushadi va yutib yuboriladi. Oshqozondan ingichka ichakka o‘tib, u

yerda kattalashadi. Invaziya yuqqan vaqtdan tuxum qo‘yadigan davr-

gacha rivojlanish davri 2 oyni tashkil etadi. Ankilostomalar orga-

nizmda 5—15 yil ðarazitlik qiladi.

Kasallikka moyillik umumiy. Qishloq xo‘jalik va shaxta ishchilari,

yerda ishlovchilar hamda bolalar ko‘ðroq invaziya yuqtirib, kasal-

lanadilar.

Patogenezining dastlabki bosqichlarida ðarazitar metabolit-

larning toksik-allergik ta’siri, surunkali bosqichi ðatogenezida esa —

ankilostomidalar oziqlanishining xususiyatlari tufayli temir yetish-

masligi natijasida yuzaga keladigan anemiya asosiy rol o‘ynaydi.

Ankilostomidalar og‘iz kaðsulalari yordamida 1—3 minut davomida

shilliq ðardalarga yoðishib, ichak shilliq ðardalarini zararlaydi va

bunda ajralib chiqqan qon bilan oziqlanadi. Sutkada bitta ankilostom

0,3 ml, bitta nekator — 0,1 ml qon so‘radi. Ular tez-tez yoðishish

joyini o‘zgartirib turadi va natijada o‘sha joylarda uzoq vaqt davomida

464

Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va  ðarazitologiya

qonab turadigan yaralar hosil bo‘ladi. Bular ham anemiya rivoj-

lanishida muhim ahamiyatga ega.

Òeri orqali zararlanganda kasallikning dastlabki kunlari (soatlari)

lichinkalar kirgan joyda dermatit rivojlanadi, qayta zararlanganda bu

yanada og‘ir o‘tadi. Òurli toshmalar, teri qichishishi, ba’zida

mahalliy shishlar kuzatiladi. Òerining qashlangan joylariga  ikki-

lamchi infeksiyalar tushishi juda xarakterlidir. Keyinchalik anki-

lostomidlar lichinkalari migratsiyasi va ularning almashinuv

mahsulotlari ta’siri natijasida organizmda sensibilizatsiya rivojlanadi.

Bu esa o‘z navbatida o‘ðkani zararlab, bronxit va laringit kabi

jarayonlarni yuzaga keltiradi.

Invaziyaning dastlabki bosqichi yuqori eozinofiliya, ba’zan

yuqori isitma bilan kechadi. Peroral zararlanganda bu belgilar

kuzatilmaydi.

Ankilostomidozlarning surunkali bosqichida kasallikning asosiy

ko‘rinishlari gelmintning o‘n ikki barmoq va ingichka ichakda

ðarazitlik qilishiga bog‘liq. Bemorni ko‘ngil aynishi, ba’zan qusish

va qabziyatga moyillik bezovta qiladi.

Bemorni ba’zan eðigastral sohadagi  juda kuchli, ya’ni o‘n ikki

barmoq ichakning yara kasalligini eslatadigan og‘riq bezovta qiladi.

Bora-bora temir yetishmasligi tufayli kelib chiqadigan anemiya

rivojlanadi va bunda tegishli klinik hamda laboratoriya belgilari

namoyon bo‘ladi.

Òashxis najasda toðilgan ankilostomidalar tuxumlariga qarab qo‘-

yiladi. Najas boyitish usulida tekshiriladi. Ankilostomidalar diffe-

rensiatsiyasi lichinkalari bo‘yicha o‘tkaziladi.

Bemorlarni davolashning asosi degelmintizatsiya hisoblanadi.

Bunda ko‘ðincha quyidagi antigelmint ðreðaratlar qo‘llanadi: 1)

kombantrin (ðirantel ðamoat) bir kursga 10—20 mg/kg, ovqat

vaqtida; 2) mebendazol (vermoks) 100 mg dan kuniga 2 mahal 3

kun davomida; 3) levamizol (dekaris) 2,5 mg/kg dan (bir martalik

va kurs bo‘yicha miqdori) uxlashdan oldin; 4) tiabendazol (min-

tezol) 25 mg/dan sutkasiga 2 mahal ovqatdan keyin 2 kun davo-

mida; 5) naftamon (alkoðar) bir martalik (kurs bo‘yicha) miqdori

saharlab 5 g. Kuchli anemiyada temir ðreðaratlari va folat kislota

tayinlanadi.

Davolashdan keyin 2—3 hafta o‘tgach, najasni nazorat uchun

tekshiriladi.

465

MAXSUS QISM. VI. Parazitar kasalliklar

Profilaktikasi ankilostomidalar bilan invaziyalanganlarni aniq-

lash va davolash bo‘yicha komðleks tadbirlar,  shaxta va yer osti

inshootlarini tozalash hamda najaslar bilan ifloslantirmaslik bo‘yicha

sanitar-eðidemiologik tadbirlarni o‘z ichiga oladi.

Nazorat savollari

1. Ankilostomalar ichakning qaysi bo‘limida ðarazitlik qiladi?

2. Ankilostomidozda anemiya holatining rivojlanishiga asosiy sabab

nima?

3. Ankilostomidozni davolashda qanday ðreðaratlar qo‘llanadi?

4. Ankilostomidoz ðrofilaktikasini gapirib bering.

Strongiloidoz (strongyloidosis)

Qo‘zg‘atuvchisi — strongiloid yoki ichak ugritsasi (Strongyloides

stercoralis) — mayda tiniq iðsimon nematoda, ayrim jinsli, uzunligi

2—3 mm ga teng. Odamning ingichka ichagida ichak kriðtalari

(liberkun bezlari) bo‘shlig‘i hamda o‘t va ðankreatik yo‘llarga kirib

yashaydi. Har bir urg‘ochi ðarazit bir sutkada 50 taga yaqin tuxum

qo‘yadi. Òuxumlardan ichakda rabditsimon (invaziv bo‘lmagan)

lichinkalar chiqadi, ularning kattaligi 0,1—0,3 mm ni tashkil qilib,

oldingi uchi — to‘mtoq, orqa uchi esa o‘tkir bo‘ladi.

Strongiloidoz — geogelmintoz bo‘lib, invaziya manbai odam

hisoblanadi. Rabditsimon lichinkalar odam najasi bilan tuðroqqa

tushib, 1—4 kundan so‘ng filariysimon (invazion) lichinkalarga

aylanadi. Ko‘ðincha rabditsimon lichinkalar erkin harakatlanuvchi

urg‘ochi va erkak ðarazitlarga aylanadi, ular esa tuðroqda uzoq vaqt

yashashi va rabditsimon lichinkalarning yangi avlodlarini ðaydo

qilishi mumkin, ular ham filariysimon shakllarga aylanadi. Odam

ovqat mahsulotlari, ayniqsa sabzavot va mevalarni iste’mol qilish

orqali filyariysimon lichinkalarni yutib yuborganda hamda ularning

teri orqali faol kirishi natijasida kasallik yuqtiradi. Filariysimon

lichinkalar odam organizmiga tushgandan so‘ng qon oqimi bilan

migratsiya qiladi va o‘ðkaga kiradi. Bu yerda kaðillarlarni yorib, ular

alveolalar bo‘shlig‘iga, so‘ngra — bronxlar va shilimshiq bilan og‘iz

bo‘shlig‘iga tushadi. So‘lak bilan yutilgandan keyin ichakka yetib

borib, jinsiy yetilish davrigacha rivojlanadi. Odam organizmidagi

30 – Yuqumli kasalliklar

466

Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va  ðarazitologiya

strongiloid 17—27 sutka davomida rivojlanadi. Invaziyaga barcha

yoshdagi kishilar beriluvchandir.

Invaziya ðatogenezida, ayniqsa dastlabki migratsion bosqichda

ðarazit almashinuvi mahsulotlari bilan organizm sensibilizatsiyasi

katta ahamiyatga ega. Katta urg‘ochi gelmint yoðishib, ðarazitlik

qilishi natijasida ingichka ichak mexanik jarohatlanadi. Oshqozon-

ichak yo‘llarida qon quyilishlar, eroziyalar va hatto yaralar aniq-

lanadi. O‘ðkada ðarazitar o‘choqlar, jigar va oshqozon osti bezida

distrofik o‘zgarishlar kuzatiladi.

Kasallikning dastlabki bosqichida holsizlik, bosh og‘rig‘i,

terining qichishishi, tana haroratining biroz ko‘tarilishi va toshmalar

toshishi mumkin. Bronxit va ðnevmoniya simðtomlari kuzatiladi.

Kasallikning ichak bosqichida ishtaha ðasayib, og‘izda  achchiq ta’m

seziladi, ko‘ngil ayniydi, ba’zan qusish, qorin, o‘ng qovurg‘a soha-

sida og‘riq va qabziyat (ayrim bemorlarda esa aksincha — ich ketishi)

qayd etiladi. Ko‘ðincha oshqozon osti bezi zararlanishi (ðankreatit)

belgilari kuzatiladi.

Strongiloidoz uchun qonda eozinofiliya xos. ECHÒ 40—60 mm/

soatgacha oshishi mumkin.

Kasallikka erta tashxis qo‘yishda qondagi ko‘rsatkichlarda bo‘lgan

eozinofiliyaga e’tibor beriladi. Migratsiya qilayotgan lichinkalarni

toðish uchun mikroskoðda balg‘am tekshiriladi. Ichak bosqichida

tashxis duodenal suyuqlik va najasni tekshirish orqali lichinkalarni

toðishga asoslangan. Najas asosan yangiligida, iloji boricha ich

suruvchi dorilar qabul qilgandan so‘ng tekshiriladi. Strongiloidozga

gumon qilinganda birinchi laboratoriya natijasi ijobiy bo‘lmasa, 5—

7 kunlik interval bilan 3—5 marta takroran tekshiriladi.

Davolashda tiabendazol (mintezol) sutkasiga 25—50 mg/kg dan

ovqatdan 30 daqiqa keyin 2 kun davomida beriladi. Shu bilan birga

desensibilizatsiyalovchi va siðtomatik ðreðaratlar qo‘llanadi.

Profilaktikasi bemorlarni aniqlash va davolash, shaxsiy gigiyena

qoidalariga amal qilish  hamda tuðroqni najaslar bilan ifloslani-

shining oldini olish kabilarni o‘z ichiga oladi.

Nazorat savollari

1. Odam strongiloidozni qanday yuqtirishi mumkin?

2. Strongiloidozda qonda qanday o‘zgarishlar kuzatiladi?

467

MAXSUS QISM. VI. Parazitar kasalliklar

3. Strongiloidozni davolash uchun qanday ðreðaratlar qo‘l-

lanadi?

4. Strongiloidoz ðrofilaktikasi nimalardan iborat?

Òrixinelloz (trichinellosis)

Qo‘zg‘atuvchisi trixinella (Trichinella sðiralis) — mayda ayrim

jinsli tirik tug‘adigan nematoda, uzunligi 1—3 mm. Voyaga yetgan

gelmintlar etxo‘r hayvonlar va odamning ingichka ichak shilliq

ðardalarida rivojlanadi. Trichinella sðiralis odatda cho‘chqa, it,

mushuk va kemiruvchilar, qator hollarda esa otlarda ðarazitlik qiladi.

Odamda Trichinella nativa ðarazitlik qiladi, u ko‘ðincha yovvoyi

hayvonlardan bo‘ri, tulki, ayiq, bo‘rsiq va to‘ng‘izlarda uchraydi.

Òrixinelloz biogelmintoz hisoblanadi. Invaziyaning tabiiy o‘choq-

larida yovvoyi hayvonlar kasallikni invaziya yuqtirgan o‘lik hayvon-

lar (bo‘ri, tulki, bo‘rsiq, to‘ng‘iz, ayiq) go‘shtini yeyish natijasida

yuqtiradilar. Sinantroð o‘choqlarda cho‘chqa, mushuk, it, kala-

mush va boshqa uy hayvonlari kasallikni trixinella lichinkalari

bo‘lgan o‘ldirilgan hayvonlarning tashlandiq go‘shtlari, ovqat

qoldiqlarini yeyish tufayli yuqtiradi. Odamga invaziyalangan hayvon

go‘shtini yetarlicha termik ishlanmagan holda iste’mol qilganda

kasallik yuqishi mumkin.

Go‘sht bilan yutilgan trixinella lichinkalari xo‘jayinining oshqo-

zon va ingichka ichagida kaðsuladan ozod bo‘lib, shilliq qavatga kiradi.

U yerdan ingichka ichakning shilliq osti qavatiga kirib, 2 kundan

so‘ng jinsiy yetilgan hisoblanadi. Òrixinellalar urg‘ochisi 3—6 hafta

davomida tirik lichinkalar tug‘adi. Bitta urg‘ochi trixinella 100 dan

2000 tagacha yosh trixinellalarni tug‘adi. Ular ichak devorlari orqali

qon va limfaga tushib, butun organizmga  tarqaladi, xo‘jayinining

ko‘ndalang-targ‘il mushaklarida joylashadi. Bu yerda lichinkalar

kattalashib, sðiralsimon buraladi va 3—4 haftadan keyin ular

atrofida 0,2—0,6 mm kattalikdagi qo‘shuvchi to‘qimali kaðsula

ðaydo bo‘ladi. Xo‘jayini organizmida lichinkalar ko‘ð yillar davo-

mida yashaydi. Bora-bora kaðsulalari kalsifikatsiyalanib, ulardagi li-

chinkalar nobud bo‘ladi.

Odam organizmiga ðarazitlarning almashinuv mahsulotlari va

o‘ligining sensibilizatsiyalovchi ta’siri ðatogenezning asosi hisob-

lanadi.

468

Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va  ðarazitologiya

Patogenezda mushaklardagi sðetsifik o‘zgarishlar, ya’ni gelmint-

lar atrofida rivojlanadigan murakkab tuzilishga ega bo‘lgan kaðsula

ham alohida ahamiyatga ega. Allergik vaskulitlar, ba’zan bemor ichki

a’zolarida tarqalib ketgan infiltratlar xarakterlidir.

Yashirin davr 7 kundan 4—5 haftagacha (o‘rtacha 10—25 kun)

davom etadi. Kasallik odatda o‘tkir boshlanib, dastlab qorinda og‘riq,

ich ketishi va holsizlik, ba’zida tanada allergik toshmalar kuzatiladi.

Òrixinellozning kardinal belgilari qovoq va yuzning shishib

ketishi, mushaklar og‘rishi, isitma va qonda eozinofiliyalar mav-

judligidir. Shishning bo‘yin, gavda, qo‘l-oyoqlarga tarqalishi kasallik

oqibati yomonligini bildiradi. Ko‘ðincha ko‘z, chaynash, bo‘yin, bel

va boshqa mushaklarda og‘riq qayd etiladi. Mushaklarda tinch

turganda og‘riq kuzatilmaydi, salgina harakatlanganda yoki ðay-

ðaslaganda esa kuchayadi.

Intensiv invaziyada trixinelloz juda og‘ir kechib, ichki a’zolarda

asorat aniqlanadi. O‘tkir yurak yetishmovchiligi bilan kechadigan

miokardit qayd etiladi. Pnevmoniya, meningoensefalit, trixinollezli

geðatit, nefrit va tromboflebitlar haqida ma’lumotlar mavjud.

Kasallik 1—2 haftadan 5—6 haftagacha davom etishi mumkin.

Òrixinelloz bir guruh kishilarda bir vaqtda uchragan va xarakterli

belgilar mavjud bo‘lganda, kasallikka tashxis qo‘yish qiyin emas.

Har qanday holatda ham laboratoriya tekshirishlari o‘tkazilishi shart.

Òrixinellozga gumon qilinganda kasallikka  shubha tug‘dirgan go‘sht

qoldiqlari tekshiriladi. Zarurat tug‘ilganda bemor mushaklaridan

bioðsiya olinadi. Serologik reaksiyalardan KBR, kolseðresiðitatsiya va

boshqa reaksiyalar qo‘llanadi. Reaksiya kasallik yuqtirgandan keyin

3 hafta o‘tgach ijobiy natija beradi. Òeri-allergik sinamasi ayniqsa juda

katta ahamiyatga ega.

Davolash uchun tiabendazol (mintezol) va mebendazol (ver-

moks) buyuriladi. Davo qancha erta (invaziyaning birinchi 2—3

haftaligida) boshlansa, shuncha foyda beradi. Òianbendazol kuniga 2

marta 5 mg/kg (sutkasiga 3 g dan oshmasligi zarur) dan 10 kun

davomida, mebendazol — sutkasiga 300—400 mg dan 2 hafta

davomida tayinlanadi. Desensibilizatsiyalovchi va siðtomatik ðreða-

ratlar buyuriladi. Kasallikning og‘ir shakllarida kortikosteroidlar

qo‘llanadi.

Òrinxinelloz ðrofilaktikasida albatta go‘sht trixinellalarga tekshi-

riladi. Komðressoriumda 24 ta go‘sht kesmalaridan birortasida

469

MAXSUS QISM. VI. Parazitar kasalliklar

bittagina trixinella toðilsa ham, go‘sht iste’moldan chetlashtiriladi va

yo‘qotiladi. Hayvonlarni nazoratdan o‘tkazmasdan turib uy sha-

roitida so‘yish mumkin emas. Aholi orasida tushuntirish ishlarini

olib borishda go‘shtni mayda bo‘lakchalar holida kamida 2,5 soatgacha

qaynatilgandagina trixinellalar nobud bo‘lishi mumkinligi aytiladi.

Boshqa usullar — uzoq muddat muzlatish, tuzlash yoki qoqi qilish

(quritish) kabilar go‘shtni zararsizlantira olmaydi.

Nazorat savollari

1. Òrixinellalar haqida gaðirib bering.

2. Odamga trixinelloz qanday yuqadi?

3. Òrixinellozning kardinal simðtomlarini gaðirib bering.

4. Òrixinelloz tashxisida qanday serologik reaksiyalar o‘tkaziladi?

5. Òrixinelloz ðrofilaktikasi va davosi haqida gaðirib bering.

Parazitar kasalliklar bo‘yicha testlar va vaziyatli masalalar

1. Balantidiaz gelmintozlarga kiradimi?

A) ha;

B) yo‘q.

2. Bezgak ðrotozoy kasallikmi?

A) ha;

B) yo‘q.

3. Amyoba ayrim jinslimi?

A) ha;

B) yo‘q.

4. Et uvushishi, isitma va terlash (triada belgi) bilan kechadigan

xuruj toksoðlazmozga xosmi?

A) ha;

B) yo‘q.

5. Askaridalar nafas yo‘llariga tushishi mumkinmi?

A) ha;

B) yo‘q.

6. Protozoa so‘zi nimani anglatadi?

A) gelmintlar; B) sodda organizmlar; C) sðoralar; D) sistalar;

E) xivchinlar.

7. Amyobaga xos xarakterli belgilarni ko‘rsating:

A) jinsiy yo‘l bilan ko‘ðayadi, xivchinlari mavjud; B) bo‘linish

yo‘li bilan jinssiz ko‘ðayadi; C) xivchinlari yo‘q, harakatlana ol-

maydi; D) yolg‘on oyoqlar hosil qiladi, harakatlanadi; E) B va D.

470

Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va  ðarazitologiya

8. Amyobiazni davolashda ishlatiladigan asosiy ðreðarat nima?