virusli isitmalar; E) B va C.
12. O‘XI da ko‘zoynak oynasiga maxsus qalam yoki quruq sovun
surtiladi. Bundan maqsad nima?
A) kir bo‘lmasligi uchun; B) oyna terlamasligi uchun; C)
dezinfeksiya uchun; D) yaxshi ko‘rinish uchun; E) infeksiyadan
himoyalanish uchun.
13. Himoya kostyumining qaysi turi to‘liq himoya kostyumi
(to‘liq jihozlangan kostyum) deyiladi?
A) 2 tur; B) 1 tur; C) 3 tur; D) 4 tur; E) B va D.
14. O‘ta xavfli infeksiyalar guruhiga qaysi kasalliklar kiritiladi?
A) o‘ta yuqumli bo‘lgan, yurak va nafas sistemasini falajlaydigan
va faqat o‘lim bilan tugaydigan yuqumli kasalliklar;
B) yuqumliligi yuqori bo‘lmasa-da, yurak va nerv sistemasini
izdan chiqaradigan va o‘lim xavfi yuqori bo‘lgan barcha yuqumli
kasalliklar;
C) qo‘zg‘atuvchilari qon orqali yuqadigan va qonda rivojlanib
og‘ir asoratlarga olib keladigan yuqumli kasalliklar;
D) yuqish xavfi yuqori bo‘lgan, og‘ir klinik ko‘rinishlar bilan
kechadigan va aksariyat o‘lim bilan tugaydigan yuqumli kasalliklar;
E) hayvonlardan odamlarga yuqishi mumkin bo‘lgan va surun-
kali davom etib, ko‘ð asoratlar bilan yakunlanadigan yuqumli
kasalliklar.
15. Jahon Sog‘liqni saqlash Assambleyasining XXII sessiyasida
qabul qilingan xalqaro tibbiy-sanitar qoidalarga asosan qaysi
kasalliklar karantin infeksiyalarga kiritilgan?
72
Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va ðarazitologiya
A) o‘lat, vabo, chinchechak, sariq isitma; B) sariq isitma,
suvchechak, qizamiq, vabo; C) vabo, chinchechak, meningit,
sariq isitma; D) o‘lat, suvchechak, chinchechak, ensefalitlar,
vabo, OIÒS; E) OIÒS, o‘lat, suvchechak, ðaratiflar, Ku-isitma,
toshmali tif.
1-masala
Shifoxonaga o‘ta xavfli infeksiyalar (O‘XI) dan biri hisoblangan
– o‘lat kasalligiga gumon qilingan bemor olib kelindi. Shifoxonada
ham unga «o‘lat» klinik tashxisi (laboratoriya tekshiruvlarisiz klinik
belgilariga asosan qo‘yiladigan tashxis) qo‘yildi. Bunday kasallik
aniqlanganligi haqida zudlik bilan mazkur muassasaning bosh
vrachiga, tez yordam markaziga va mazkur hududga tegishli Davlat
sanitar-eðidemiologik nazorat markaziga xabar berildi va tezda
bemor laboratoriyaga olib borildi. Òekshiruv materiallari olingandan
keyin bemor kasallik aniqlangan xonaga yana keltirildi.
1. O‘XI qanday kasalliklar hisoblanadi?
2. O‘XI aniqlanganda mazkur vaziyatda tibbiyot xodimlari qo‘l-
lagan taktika to‘g‘rimi?
3. O‘XI ga gumon qilinganda qanday taktika qo‘llanadi?
2-masala
Shifoxonaga o‘lat kasalligiga chalingan bemor qabul qilindi.
Òibbiy xodim anamnez yig‘ish va ko‘zdan kechirishlar orqali
mazkur tashxisni tasdiqladi va himoya kostyumini quyidagi tartibda
kiydi: tibbiy xalat, kombinezon, kaðyushon, noskilar va rezina
etiklar.
1. Himoya kostyumini kiyishda qanday xatolikka yo‘l qo‘yildi?
2. Himoya kostyumini to‘g‘ri kiyish tartibini aytib, ko‘rsatib
bering.
3-masala
O‘lat kasalligiga chalingan bemorni ko‘zdan kechirish va boshqa
muolajalar tugagandan keyin quyidagi tartibda himoya kostyumi
yechildi: etik, noskilar, ko‘zoynak, qo‘lqoð, ro‘mol, kleyonka
73
Umumiy qism
fartuk, kombinezon. Yechilayotgan buyumlarning zararlangan
qismi tashqariga qilib o‘raldi. Shundan keyin dush qabul qilindi.
1. Himoya kostyumini yechishda qanday xatoliklarga yo‘l qo‘yil-
gan?
2. Himoya kostyumi qanday tartibda yechilishi zarur?
Yuqumli kasalliklarga tashxis qo‘yishning
asosiy usullari
Yuqumli kasalliklarga tashxis qo‘yish bemorni har tomonlama va
muntazam tekshirish bilan bog‘liq bo‘lib, bular quyidagilarni o‘z
ichiga oladi: shikoyatlar, anamnez yig‘ish (ayniqsa eðidemiologik),
bemorni ko‘zdan kechirish, laboratoriya tekshirish usullari.
Shikoyatlari. Bemorning asosiy shikoyatlariga e’tibor beriladi.
Chunki kasallik uchun xarakterli bo‘lgan shikoyatlar orqali ko‘ð
hollarda dastlabki tashxis qo‘yish mumkin.
Anamnez. Yuqumli kasalliklarni aniqlashda boshqa kasalliklardagi
kabi anamnez, ya’ni so‘rab-surishtirish katta ahamiyatga ega.
Anamnez yig‘ishda kasallik tarixi – uning dastlabki belgilari qachon
ðaydo bo‘lganligi, kasallik boshlanishi (o‘tkir yoki asta-sekin),
isitma bo‘lganligi (balandlik darajasi), toshmalar, qusish (kuniga
necha marta), og‘riqning joyi va intensivligi (bosh og‘rig‘i, qorin
og‘rig‘i, bo‘g‘imlar og‘rig‘i), uyquning buzilishi (uyqusizlik yoki
ko‘ð uxlash) va hokazolar batafsil aniqlab olinadi. Ayniqsa eðide-
miologik anamnez alohida ahamiyatga ega bo‘lib, u infeksiya o‘chog‘i
va yuqish yo‘llarini aniqlashga qaratilgandir. Òo‘g‘ri yig‘ilgan
eðidemiologik anamnez o‘z vaqtida va to‘g‘ri tashxis qo‘yishda katta
yordam beradi, shifoxona ichi infeksiyasining oldini olishda o‘ta
muhim hisoblanadi. Bu anamnez ma’lumotlari ko‘ð hollarda
yashirin davr muddatini aniqlash va eðidemiyaga qarshi ko‘riladigan
tadbirlarni belgilashga yordam beradi. Eðidemiologik anamnez
yig‘ish vaqtida quyidagilarga e’tibor berish lozim:
– yuqumli kasallikka chalingan bemorlar bilan kontaktda bo‘l-
ganligi (uyda, qo‘shnilar bilan, ishda);
– kasal hayvonlarni ðarvarishlash, hayvonlar orasida kasallik
borligi, ov qilish;
– kasallik yuqishi mumkin bo‘lgan joylarda bo‘lish;
74
Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va ðarazitologiya
– chet elda bo‘lish;
– yashash sharoiti (xonaning sanitar holati);
– hasharotlar chaqishi, jarohatlanish, oðeratsiyalar;
– o‘tkazilgan ðrofilaktik emlashlar;
– shaxsiy gigiyenaga rioya qilish;
– kasbi (chorvador, teri sanoatida ishchi, cho‘ðon, sut sog‘uv-
chi va hokazo).
Bemorni obyektiv tekshirish. Obyektiv tekshirish ma’lum tar-
tibda o‘tkaziladi. Bemorning umumiy ahvoli qoniqarli, o‘rta og‘irlikda
va og‘ir bo‘lishi mumkin. O‘rindagi holati – faol, sust va majburiy
bo‘ladi.
Òeri qoðlamlarini ko‘zdan kechirish. Òerining rangi (oqargan,
qizargan, sariq), elastikligi, tarangligi aniqlanadi. Òerida yallig‘-
lanish jarayonlari va toshmalar mavjudligiga e’tibor beriladi. Òoshma
mavjud bo‘lsa, uning qachon ðaydo bo‘lganligi, toshish bos-
qichlari, joylashishi va miqdori, xarakteri (rozeola, ðetexiya,
ðustula, vezikula va b.) aniqlanadi. Òerida yaralar, chandiqlar,
ðigmentatsiya, teri ko‘chishi kabilar ayrim yuqumli kasalliklarning
belgilari bo‘lib, xizmat qilishi mumkin.
Shilliq qavatlar va ko‘z sklerasi. Rangiga e’tibor beriladi,
masalan, virusli geðatitlarda sariq rangda bo‘ladi. Bundan tashqari
sklera tomirlari inyeksiyasi va konyunktivalar qizarishi mumkin.
Òeri osti yog‘ qavati – rivojlanish darajasi (o‘ta kuchli, o‘rta-
cha, sust) aniqlanadi. Shishlar bo‘lganda uning xarakteri (umu-
miy, mahalliy) ga e’tibor beriladi.
Limfa tugunlari (jag‘ osti, bo‘yin, chov sohasi) ni tekshirganda
ularning kattaligi, konsistensiyasi, harakatlanishi va og‘riqqa e’tibor
beriladi.
Mushaklar sistemasi – mushaklarning rivojlanish darajasi
(sust, o‘rta, o‘ta kuchli) ni aniqlagan holda, ularning tonusi
(ðasaygan, normal, oshgan), kuchi (kamaygan, o‘rtacha, yuqo-
ri) va ulardagi og‘riqqa (tinch holatda, harakatlanganda) e’tibor
beriladi.
Suyak-bo‘g‘imlar sistemasi – kattaligi va shakliga, qo‘l-oyoq-
larning mutanosib holda bo‘lishiga e’tibor beriladi. Bo‘g‘imlarni
tekshirishda ularning harakatchanligi (faol, sust), harakat hajmi
(normal, chegaralangan) va harakatlangandagi og‘riqqa ahamiyat
beriladi.
75
Umumiy qism
Ichki a’zolarni tekshirganda quyidagi ko‘rsatkichlar aniqlanadi:
yurak-qon tomirlar sistemasi – yurak urishi, yurak sohasida og‘riq,
nafas yetishmasligi. Puls (soni), arterial bosim, eshitib ko‘rish
(auskultatsiya) orqali – tonlar xarakteri, yurak shovqinlari
mavjudligi. Nafas a’zolari sistemasi – ko‘krak sohasida og‘riq (davo-
miyligi va intensivligi), yo‘tal – (quruq), balg‘am miqdori va
xarakteri (suyuq, quyuq, ko‘ðiksimon, shilimshiq, yiringli, qon
aralash), nafas olish – burun yoki og‘iz orqali, burundan suyuqlik
yoki qon ketishi. Ko‘krak qafasi (normal, emfizematoz, shakli
o‘zgargan), nafas olish soni (bir minutda), chuqur yoki yuza nafas
olish. Auskultatsiyada – nafas xarakteri, xirillashlar (quruq va
nam). Ovqat hazm qilish a’zolari – ishtaha, chanqoqlik, yutishning
buzilishi, og‘iz bo‘shlig‘ining qurishi, ko‘ngil aynishi, qusish,
qorin sohasida og‘riq, ich ketishi, qorin dam bo‘lishi, og‘izning
erkin ochilishi, trizm; qorin – uning kattaligi, shakli (normal,
shishgan, ichkariga tortilgan), nafas olishda ishtirok etishi; ðay-
ðaslab ko‘rish (ðalðatsiya) da og‘riq; najas xarakteri, bir sutkada
soni, jigar va taloq – kattalashganligi va ulardagi og‘riq. Siydik
ajratish sistemasi –siydik ajralishi (erkin holda, og‘riqli), sutkalik
soni va miqdori; bel sohasida og‘riq (o‘tkir, xurujsimon), ularning
davomiyligi; siydik rangi (somon rangida, to‘q sariq, qon aralash).
Nerv sistemasi – es-hushi (saqlangan, buzilgan, hushsiz), alah-
sirash, gallyusinatsiya (eshituv, ko‘ruv); meningeal belgilar;
sezgirlik (taktil, og‘riq, termik), harakatlantiruvchi sfera – qo‘z-
g‘aluvchanlikning oshishi, talvasa (tonik, klonik); ðarezlar,
falajlanishlar; normal va ðatologik reflekslar. Ko‘rish a’zolari – ðtoz
(qovoqning osilishi), diðloðiya (buyumlarning ikkita bo‘lib ko‘ri-
nishi), anizokoriya (ko‘z qorachiqlarining har xil kattalikda bo‘lishi).
Eshitish a’zolari – o‘tkirligi, quloqda shovqin, quloqdan yiring
oqishi. Endokrin sistema – qalqonsimon bez holati (kattaligi va
konsistensiyasi), ko‘z yaltiroqligi, ekzoftalm (ko‘zning chaqchayib
chiqishi).
Òekshirishning laboratoriya usullari. Yuqumli kasalliklar tash-
xisida tekshirishning ko‘ðlab laboratoriya-instrumental usullari
qo‘llaniladi. Ular orasida sðetsifik laboratoriya tekshirish usullari
katta ahamiyatga ega. Ular ikki guruhga bo‘linadi: 1) organizmdagi
qo‘zg‘atuvchini bevosita aniqlash – bakterioskoðik (mikroskoðik) va
bakteriologik (ekma qilish) tekshirish; 2) bilvosita aniqlash –
serologik va allergik tekshirishlar.
76
Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va ðarazitologiya
Bakterioskoðik (mikroskoðik) usulda yuqumli kasallik qo‘z-
g‘atuvchilari bo‘yalgan ðreðaratlarni mikroskoðiya qilish yo‘li bilan
aniqlanadi. Bu usulda qon, tomoq yo‘llari shilliq moddasi, najas va
boshqa materiallardan tayyorlangan surtmalar tekshiriladi.
Òomoqdan surtma saharda yoki og‘iz chayqashdan, ovqatla-
nishdan keyin kamida 2 soat o‘tgach shðatel yordamida vizual
(ko‘ruv) nazorat ostida tamðonni og‘iz shilliq qavati, til va tishlarga
tegizmasdan kiritish orqali olinadi (21-
rasm).
Òil ildizi chað qo‘l yordamida shðatel
bilan ðastga va oldinga bosib turiladi va
o‘ng qo‘l yordamida ehtiyotlik bilan
og‘iz bo‘shlig‘iga tamðon kiritiladi va
karash olinadi. Karash yoki shilliq za-
rarlangan joy atrofidan olingani ma’-
qul, chunki u yerda boshqa joyga nis-
batan ko‘ð qo‘zg‘atuvchilar bo‘ladi.
Burundan surtma quyidagi tartibda
olinadi: yog‘och tayoqchada uncha katta
bo‘lmagan ðaxta tamðon fiziologik erit-
mada namlanadi va hamma tomonlari
bilan burun ðastki chig‘anog‘i shilliq
qavatiga ozroq holda 2–3 sm chuqur-
likda burun yo‘liga kiritiladi. So‘ngra
tamðondan efir yordamida yog‘siz-
langan buyum oynachasiga surtma oli-
nadi, quritiladi va laboratoriyaga yubo-
riladi. U yerda maxsus bo‘yalgandan
keyin mikroskoð ostida undagi hujayra tarkibi va hujayra ichi
kiritmalari xarakteri tekshiriladi. Burun shilliq qavatidan olingan
surtmani shishadan qilingan maxsus ðlastinkalarda ham tayyorlash
mumkin. Plastinkalar 70–80 mm uzunlikka, 5–6 mm kenglikka,
2–2,5 mm qalinlikka ega va qirralari silliqlangan bo‘lishi kerak.
Plastinka efir bilan tozalangandan keyin burun to‘sig‘iga ozroq
bosgan holda burun yo‘liga 2–3 sm chuqurlikda kiritiladi. Plastinka
burun to‘sig‘i bo‘ylab tashqariga surtmaning surkalib ketishiga yo‘l
qo‘ymasdan chiqariladi. Surtma quritilib keyingi tekshiruvlar uchun
laboratoriyaga yuboriladi.
21-rasm. Òomoqdan surtma
olish.
77
Umumiy qism
Burun-halqumdan olingan yuvindilar asosan griðð, qizamiq,
suvchechak va boshqa virusli infeksiyalarda viruslarni ajratish uchun
qo‘llaniladi. Ular kasallikning dastlabki soatlari (kunlari) da
o‘tkaziladi, chunki bu vaqtda qo‘zg‘atuvchi nafas yo‘llari eðitelial
hujayralarida jadal rivojlanadi. Bemorga steril fiziologik eritma bilan
tomog‘ini chayish tavsiya etiladi. Har safar 10–15 ml suyuqlik
ishlatilgan holda muolaja uch marta takrorlanadi. Yuvindilar bo‘yin
qismi keng bo‘lgan steril bankalarga yig‘iladi. Pinset bilan ushlangan
steril ðaxta bo‘laklari yordamida halqum orqa devori va burun yo‘llari
artiladi. Paxta tamðonlar yuvindili bankaga tushiriladi va material
keyingi tekshirishlar (virusologik, immunoflyuoressent va b.)
uchun laboratoriyaga yuboriladi.
Surtmani difteriya uchun mikroskoðiya qilish. Difteriyaning
tezlatilgan tashxis qo‘yish usullaridan biri ðatologik material
(tomoqdan yoki burundan olingan shilliq) va ðlenkaning dastlabki
bakterioskoðiyasidir. Bu vaqtda material ikki tamðonda olinadi,
ulardan biri qo‘zg‘atuvchi kulturasini ajratib olish uchun ishla-
tiladi, boshqasi bilan esa bakteriologik tekshirish uchun bir necha
surtma olinadi. Surtmalar Leffler bo‘yicha metil ko‘kining ishqorli
eritmalarida yoki boshqa usullarda bo‘yaladi. Ijobiy natijada mik-
roskoð ostida tomoq va burunning kokkli mikroflorasi orasida bir-
biriga burchak ostida joylashgan difteriya tayoqchalarini ko‘rish
mumkin.
Bezgakda qon surtmasi va yirik tomchi tayyorlash. Bezgak
tashxisida asosiy laboratoriya tekshirish usuli – bu qondan tayyor-
langan surtmada yoki yirik tomchida eritrositar ðarazitlarning
toðilishidir. Amaliyotda asosan yirik tomchi tekshiriladi, chunki bir
vaqt oralig‘ida yirik tomchida surtmaga nisbatan 30–50 baravar ko‘ð
hajmda qon tekshiriladi va shunga yarasha ðlazmodiylar soni ham
ko‘ð bo‘ladi. Bu usul bilan toðilgan ðarazitlarning qaysi turga xosligi
surtma tayyorlash usulida aniqlanadi. Bezgak qo‘zg‘atuvchilarini
aniqlash uchun bu infeksiyaga gumon qilingandayoq tana haroratiga
qaramasdan qon olinadi (imkon boricha isitma vaqtida yoki et
uvishishidan so‘ng darhol olingani ma’qul), chunki ðarazitlar
xuruj oraliqlaridagi vaqtda ham qonda aylanib yuradi.
Preðaratlar tayyorlanadigan buyum oynachalari yaxshilab
yuvilgan va moysizlantirilgan bo‘lishi zarur. Qon aseðtika qoidalariga
rioya qilingan holda olinadi. Barmoq sðirt bilan artiladi va sterillangan
78
Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va ðarazitologiya
igna-nayza yoki yirik inyeksiya ignasi bilan teshiladi. Birinchi qon
tomchisini quruq ðaxta bilan artib tashlanadi, so‘ngra barmoq
teshilgan tomoni bilan ðastga buriladi va ikkinchi tomchiga buyum
oynachasi tegiziladi.
Qon surtmasi gematologik tekshirishlar uchun qabul qilingan
umumiy usul bo‘yicha tayyorlanadi (22-rasm). Surtma buyum
oynachasining chekkasigacha yetmasligi kerak. Shuning uchun qon
tomchisi diametri 2–3 mm dan ortiq bo‘lmasligi zarur. Surtma
tayyorlash maqsadida silliqlangan oynacha buyum oynachasi ustiga
qo‘yilgan qon tomchisi oldiga 45
0
burchak ostida qo‘yiladi va unga
tegishiga qadar oldinga surtiladi. Qon oynachalar orasida bir xil
tarqalsa tez harakat bilan surtma qilinadi. Òo‘g‘ri tayyorlangan
surtma bir tekis qalinlikda bo‘ladi (sarg‘ish rangli bo‘lib tiniq
ko‘rinib turadi). Har bir bemor qonidan kamida ikkita surtma
tayyorlanadi.
Yirik qon tomchisini tayyorlash uchun buyum oynachasiga
diametri 5 mm ga yaqin kattalikdagi qon tomchisi tomiziladi. Bu
tomchi igna yoki buyum oynachasi uchi bilan 10–15 mm gacha
diametrda surtiladi. Òomchi qalinligi shunday bo‘lishi kerakki, u
orqali gazeta shrifti ko‘rinsin. Surtmalar qalin bo‘lmasligi zarur, aks
holda u qurigandan keyin yoriladi va oynachadan ko‘chib tushadi.
22-rasm. Qon surtmasini tayyorlash.
79
Umumiy qism
Odatda oynachaga bir-biridan ma’lum oraliqda 2–3 tomchi qo‘yiladi.
Olingan tomchilar buyum oynachasining orqa tomonida maxsus
(mumli) qalam yordamida bemor familiyasi yoki qayd etilgan
raqami va hokazo yozuvlar bilan belgilanadi.
Qonning namli yirik surtmasiga yirik tomchi qo‘yish juda qulay-
dir. Bu vaqtda tomchi mustaqil ravishda disk bo‘yicha yoyiladi, qalam
yordamida surtmaga belgi qo‘yiladi. Bu ðreðaratda zararlangan
eritrositlar qismi yaxshi saqlanadi, bu esa ðarazit turini aniqlashda
muhimdir. Bu usulning afzalligi yana shundan iboratki, surtmaga
qo‘yilgan tomchi oynaga bevosita qo‘yilganga nisbatan mustahkam
ushlanib turadi.
Òayyorlangan yirik tomchilar xona haroratida 2–3 soatdan kam
bo‘lmagan vaqt oralig‘ida quritiladi. Òomchi quritilgandan keyin
unga Romanovskiy-Gimza bo‘yog‘i quyiladi. Bo‘yash muddati
o‘rtacha 30–45 minutni tashkil qiladi. Bo‘yalgan tomchi ehtiyot-
korlik bilan vodoðrovod suvida chayiladi va tik (vertikal) holatda
quritiladi.
Surtma metil sðirtida 3 minut yoki 96% li etil sðirtida 10 minut
davomida fiksatsiya qilinadi. Fiksatsiyalangan ðreðaratlar havoda
quritiladi va azur-eozin bo‘yog‘ida 20–30 minut davomida bo‘yaladi.
Chayilgan ðreðaratlar quritilib mikroskoð ostida tekshiriladi.
Bezgak kasalligiga chalingan bemordan olingan qonda zararlangan
eritrositlarda moviy rangli sitoðlazma va to‘q qizil yadrolari bilan
bezgak ðlazmodiylari ko‘rinadi.
Bemor qonida bezgak ðlazmodiylarining toðilishi tashxisni
tasdiqlaydi.
Mikroskoðik usulning sezgirligini maxsus yorituvchi bo‘yoqlar
– flyuoroxromlar bilan belgilangan antitelolari bo‘lgan maxsus
zardoblar bilan ishlov berish orqali oshirish mumkin. Bu anti-
telolar bilan ishlangan ðreðaratlar luminessent mikroskoð orqali
tekshiriladi (23-rasm).
Immunoflyuoressent usul nomini olgan bu usul viruslarni
aniqlashda, masalan, griðð va boshqa o‘tkir resðirator virusli
infeksiyalarni kasallikning birinchi kunlarida aniqlashning tezla-
tilgan usuli sifatida keng qo‘llaniladi.
Bakterioskoðik (mikroskoðik) tekshirish usullari, odatda o‘lat
(o‘lat bubonidan tayyorlangan bo‘yalgan surtmalarda iyersiniya-
larni toðish), meningit (orqa miya suyuqligi cho‘kmasida menin-
80
Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va ðarazitologiya
gokokklarni toðish), qaytalama tif (qonda sðiroxetalarni toðish),
ðarazitar kasalliklar (siydik, najas, o‘t suyuqligidan tayyorlangan
ðreðaratlarda sodda organizmlar, gelmintlar va ularning tuxumlarini
toðish) va boshqa kasalliklarda qo‘llanadi.
Bakteriologik usul. Bakteriologik usulda bemordan olingan
material oziq muhitlariga ekiladi va qo‘zg‘atuvchining toza kulturasi
ajratib olinadi (24-rasm). Bu esa infeksiya manbaini aniqlashda katta
eðidemiologik ahamiyatga egadir.
Bundan tashqari mikrob qo‘zg‘atuvchining toza kulturasi orqali
uning antibiotiklar va kimyoviy ðreðaratlarga sezgirligini aniqlash
mumkin.
Bakteriologik usul salmonelloz, dizenteriya, ovqat toksikoin-
feksiyalari, esherixioz, qorin tifi, A va B ðaratiflar, sil, leðtosðiroz,
o‘lat, tularemiya, meningit va boshqa kasalliklarda qo‘llaniladi.
Bakteriologik tekshirish uchun material etiotroð dorilarni
qo‘llashdan oldin olinishi va zudlik bilan oziq muhitga ekma qilinishi
zarur. Material tez orada labo-
ratoriyaga yetkaziladi. Qaysi kasal-
likka gumon qilinsa (bemorni kli-
nik tekshirish orqali aniqlanadi),
shunga yarasha oziq muhitlari
tanlanadi va shularga ekiladi.
Ayrim hollarda bir necha oziq
23-rasm. Luminessent mikroskoð ML-2.
24-rasm. Oziq muhitga material ekish.
81
Umumiy qism
muhitlariga bir vaqtda bir nechta ekma qilinadi. Odatda yakuniy natija
3–4 kundan keyin (brusellyoz va sil kasalligida esa 3–4 haftadan
keyin) olinadi. Òahlil natijasi mikroorganizm o‘sib chiqishi uchun
zarur bo‘lgan muddatga bog‘liq: bir xillari tez o‘sib chiqsa,
boshqalari uzoq muddatda o‘sadi. Oziq muhitlariga ekish uchun
qon, najas, siydik, o‘t suyuqligi, oshqozon yuvilgan suv, tomoq
yoki burundan olingan shilliq va boshqalar tekshirish materiali
sifatida olinishi mumkin.
Qonni kasallikning boshlanishida yoki avjiga chiqqan davrida ekma
qilgan ma’qul. Qon asosan muhitlar (shakarli, zardoblar, o‘t
suyuqligi qo‘shilgan bulonlar) ga ekiladi. Qonning bakterisid
xususiyatini to‘xtatish uchun taxminan 1:10 nisbatda olinadi
(muhit qonga nisbatan taxminan 10 baravar ko‘ð). Odatda 10–20
ml qon ishlatiladi. Ekma qilish uchun qon venadan steril shðris
orqali olinadi. Inyeksiya joyi dastlab sðirt bilan dezinfeksiya qilinadi.
Sðirt olovi ustida ignasi olingan shðrisdan qon kolbaga solinadi va shu
olov ustida kolba og‘zi yoðiladi. Ekmali kolba laboratoriyada termo-
statga qo‘yiladi. Oziq muhiti bo‘lmagan taqdirda ham steril ðrobirkaga
shunday qoidalarga rioya qilgan holda olinadi.
Najas ichak infeksiyalarida yoki ichak infeksiyalariga gumon
qilinganda hamda oshqozon-ichak yo‘llarida o‘zgarishlar aniq-
langanda ekma qilinadi. Steril yog‘och shðatel yoki shisha tayoqcha
yordamida tuvakdan, maxsus lotokdan yoki ðaxta tamðonlar, metall
ilgak yoki rektoskoð nayi orqali to‘g‘ri ichakdan najas (2–3 g)
olinadi. Najas olishdan oldin tuvakda dezinfeksiyalovchi moddalar
qolmasligi uchun tuvak issiq suvda yaxshilab yuvilgan bo‘lishi kerak.
Material olishda shilliq, yiring, fibrinli ðardalarni olishga harakat
qilish kerak. Òo‘g‘ri ichakdan material olish defekatsiya soniga
Do'stlaringiz bilan baham: |