M. M. Abdullaeva Toshkent 2022

Navoiy viloyati Karmana tumani 
Navoiy viloyati Karmana tumani iqlimi keskin kontinental cho‘l iqlimi: 
Yozi uzoq, quruq. issik, iyulda o‘rtacha temperatura 27,2—29,6°, kumda 
oftobda temperatura 60—70° gacha ko‘tariladi. Yanvarda o‘rtacha temperatura 
— 1,9° dan —0,6° gacha. Cho‘l va yaylovlarda, vohalarda iqlim o‘rtacha. 
Yog‘in, asosan, bahor va qishda yog‘adi. Yillik yog‘in 125-282 mm. Cho‘l 
tuproqlarida chirindi kam, ohak, gips, eruvchi tuzlar ko‘p [8] . 
Navoiy viloyati bo‘yicha atmosfera havosiga zararli moddalar tashlaydigan 
287 ta korxona mavjud. Viloyat bo‘yicha avtotransport vositalarining umumiy 
soni -74449 ta bo‘lib, xususiy avtomobillar soni – 63197 ta, davlat 
avtokorxonalariga tegishli avtomobillar soni esa 11252 tani tashkil etadi. 
Atmosfera havosiga chiqariladigan zararli moddalarning umumiy miqdori – 
96.77 ming tonnani tashkil qiladi. Shundan sanoat korxonalari tomonidan 
chiqariladigan zararli moddalar 44.608 ming tonnadan iborat bo‘lsa, 
avtotransport vositalari tufayli atmosferani zararlantirish miqdori 52.162 ming 
tonnani tashkil etadi. 

---

36 
Navoiy shahri Karmana tumanida joylashgan "Navoiyazot" aksiyadorlik 
jamiyati azotli o‘g‘itlar va qishloq xo‘jaligida ishlatiladigan boshqa kimyoviy 
moddalarni ishlab chiqaradi. Navoiy viloyati yekologiya va atrof-muhitni 
muhofaza qilish boshqarmasi ma’lumotlariga ko‘ra, ularga "Navoiyazot"AJ 
tomonidan chiqariladigan zaharli gazlarga uglerod oksidi, oltingugurt dioksidi, 
azot oksidi va amiyak kabi gazlar atmosfera havosini ifloslantirib ,aholi orasida 
turli kasalliklar(alergiya,onkologiya) rivojlanishiga sabab bo‘lmoqda. Shu bilan 
bir qatorda "Navoiyazot" AJ bir necha killometr uzoqlikda ekiladigan ekinlar 
tarkibi va hosildorligiga jiddiy ta’sir qilmoqda. Bundan tashqari, boshqarma 
tomonidan taqdim yetilgan ma’lumotlarga ko‘ra, joriy yilda "Navoiyazot" AJ 
sanitariya laboratoriyasi xodimlari tomonidan zavod hududida havo 
namunalarini tanlab olish va ushbu namunalarni tahlil qilishda xlor 
konsentratsiyasi 2 mg/m3 ni tashkil yetgan bo‘lsa, bu ruxsat etilgan 
ko‘rsatkichdan 2 barobar ko‘p (1 mg/m3). Bu esa nafaqat aholi salomatligiga 
balki, ular yetishtirib iste’mol qiluvchi qishloq xo‘jaligi mahsulotlariga ham 
tasir ko‘rsatadi. 
Keyingi yillarda olib borilgan tajribalar shuni ko‘rsatadiki, ba’zi, zaharli 
moddalarning oz miqdori ham turli o‘zgarishlarga olib kelishi mumkin ekan. 
Aholi yashash joylari atmosfera havosi tarkibida bir vaqtning o‘zida bir necha 
xil ta’sirchan kimyoviy moddalar bo‘lishi mumkin. 
Shuni ta’kidlash lozimki, atmosfera havosi qanchalik ifloslangan bo‘lsa shu 
hududning tuprog‘i xam ifloslanadi. Bunga sabab turoq atmosfera havosi 
takibini adsorbsiya qilish qobiliyatiga egaligidir. 
Axmedov va Karimov ma’lumotlariga ko‘ra Navoiy viloyati tuprog‘ining
yuqori sug‘oriladigan massivlarda sulfat va xlorid-sulfat minerallashuv turlari 
ustunlik qiladi va yer osti suvlari sekin oqim sharoitida joylashgan atrof-
muhitlarda mineralizatsiya rang-barangdir. Yer osti suvlarining zaif chiqishi, 
ularning yaqin paydo bo‘lishi va bug‘lanishning intensiv iste’moli tuproqlarda, 
ayniqsa, daryoning quyi qismida sho‘r suv toshishini kuchaytiradi. Zarafshon, 

---

37 
sho‘rlangan tuproqlar va tuzlarning ko‘plab variantlarini rivojlantirishga yordam 
beradi [60]. 
Andijon viloyati Oltinko‘l tumani 
Andijon viloyati Oltinko‘l tumani iqlimi keskin kontinental, quruq. Tog‘ 
tizmalari Farg‘ona vodiysiga sovuq havoning kirib kelishini to‘sib turganligi 
bois, qishda ob-havo bir muncha mo‘tadil. Yozi issiq, iYulning o‘rtacha harorati 
27.3 °S, qishi nisbatan sovuq, yanvarning o‘rtacha harorati -3 °S. Vegetatsiya 
davri 217 kun, yillik o‘rtacha yog‘in miqdori 200-250 mmni tashkil etadi. 
Tuprog‘i o‘tloqi bo‘z, kuchsiz sho‘rlangan tuproq. Tuprog‘ tarkib jihatidan 
fosforli va kaliy elementiga nisbatan boy.