Magistrlik dissertatsiyasi

II BOB. TA’LIM MUASSASASINI INNOVATSION BOSHQARISH JARAYONIDA RAHBAR KADRLAR FAOLIYATI XUSUSIYATLARI VA KOMPITENTLIGI 2.1. Ta’lim muassasasini boshqarishda innovatsion texnologiyalarni ahamiyati.

Ta'limni rivojlantirish mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish muammolarini hal qilishga xizmat qiladi. Bu muammoni hal etishda ta’lim muassasalari faoliyatini samarali boshqarishni ta’minlash muhim ahamiyatga ega. Mamlakatning iqtisodiy sharoitlari maktablarni o'quv va ilmiy faoliyatni tijoratlashtirishga, ilmiy-texnikaviy ijod natijalarini yaratish va ulardan foydalanish qobiliyatiga olib keladi. O’rta ta’lim muassasasida ishlab chiqarilayotgan o‘quv va ilmiy mahsulotlar innovatsion va raqobatbardosh bo‘lishi kerak. Innovatsion faoliyat mexanizmlaridan foydalanish ta’lim xizmatlarining raqobatbardoshligi va sifatini oshiradi. Ta'lim samaradorligini oshirish muammosini hal qilish boshqaruvni optimallashtirish strategiyasini ishlab chiqishni taqozo etadi.

Binobarin, o’rta ta’limning zamonaviy faoliyati uzviy ravishda innovatsion faoliyatni o‘z ichiga olishi kerak. O’rta taʼlimni rivojlantirishning zamonaviy tendentsiyalari maktablarga taʼlimning klassik modelidan taʼlimning innovatsion modeliga oʻtishini aks ettiradi. Ushbu tendentsiyalar bilan bog'liq holda ta'lim muhitida innovatsion jarayonlarni boshqarish muammosi paydo bo'ladi.
Innovatsiyalarni tiplashtirishni ta'limga aylantirib, innovatsion faoliyat va innovatsiyalarni boshqarishga ta'sir etuvchi omillarni ajratib ko'rsatish mumkin[7].
Ular: tashkiliy, texnologik; motivatsion, axborot, intellektual, texnika. Innovatsion muhitni rivojlantirish, o’rta ta’lim muassasalarining innovatsion faoliyatini faollashtirish zarurati innovatsion menejment sohasidagi tadqiqotlarning dolzarbligini belgilaydi.
__________________________
7. Ozhereleva T. A. Ta'lim innovatsiyalarini boshqarish // Masofaviy va virtual o'qitish. 2013. No 4. S. 104-108.
Ta'lim tashkilotlarining innovatsion boshqaruvini takomillashtirishning umumiy yo'nalishlari o’rta ta’lim boshqaruvini modernizatsiya va optimallashtirish eng samarali va maqbul yechimlarni tanlash maqsadida o’rta ta’lim muassasalari uchun tajriba va amaliy tavsiyalarni tahlil qilishni talab qiladi. Prezidentimizning tegishli farmoni bilan Prezident huzuridagi Davlat xizmatini rivojlantirish agentligiga inson resurslarini boshqarish va kadrlar salohiyati darajasini oshirish milliy axborot tizimini rivojlantirish va takomillashtirishning eng muhim yoʼnalishlarini ishlab chiqish vazifasi yuklatilgan. Shu maqsadda agentlik tomonidan davlat fuqarolik xizmatiga kirishda inson omilini kamaytirish, byurokratik toʼsiqlarni bartaraf etish va korruptsiyaviy xavf-xatarlarning oldini olishga qaratilgan davlat fuqarolik xizmati yagona elektron axborot tahlil tizimi hamda Davlat fuqarolik xizmatchilari vakant lavozimlari yagona ochiq portali — vacancy.argos.uz ishga tushirildi va tarkibiy tuzilma, shtatlar, lavozimlar va xodimlar toʼgʼrisidagi maʼlumotlarni yagona elektron bazasi — Yagona milliy mehnat tizimi idoralararo dasturiy apparat kompleksiga integratsiya qilindi.
Bugungi kunda Portalga 70 dan ortiq vazirlik va idoralar, shu jumladan, ularning hududiy boʼlinmalari, tizim tashkilotlari (jami 14 mingdan ziyod), barcha hokimliklar ulangan boʼlib, 211 100 nafar fuqaro elektron shakldagi oʼz rezyumesini shakllantirgan. Oʼtgan davr mobaynida davlat organlari va tashkilotlaridagi mavjud vakant lavozimlar boʼyicha 70 mingdan ortiq tanlov eʼlon qilinib, vakant lavozimlar uchun tanlovlarda jami 800 mingga yaqin nomzod ishtirok etgan.Shuningdek, davlat xizmatchilarining bilim va malakasini oshirib borish maqsadida Аgentlik tomonidan davlat fuqarolik xizmati yagona elektron axborot tahlil tizimi tarkibida xodimlarni masofaviy oʼqitish boʼyicha ilm.argos.uz platformasi, ish faoliyati samaradorligini avtomatik baholash imkonini beradigan kpi.argos.uz platformasi, xodimlarning bilim salohiyatini avtomatik aniqlash imkonini beruvchi test.argos.uz platformasi joriy etilgan. Davlatimiz rahbari tomonidan yaqinda qabul qilingan «Davlat boshqaruvi sohasida korruptsiyaviy xavf-xatarlarni bartaraf etish mexanizmlarini takomillashtirish va ushbu sohada jamoatchilik ishtirokini kengaytirish chora-tadbirlari toʼgʼrisida»gi qarorda 2023 yil 1 yanvarga qadar davlat boshqaruvi organlarida kadrlar bilan ishlash yoʼnalishidagi avtomatlashtirilgan tizimning joriy etilishi belgilandi. Endilikda Yagona milliy mehnat tizimi idoralararo dasturiy apparat kompleksiga kiritilayotgan ma’lumotlar to‘liqligini ta’minlash, vakant lavozimlarni e’lon qilishdan tortib, tanlov o‘tkazish va ishga qabul qilish natijalari bo‘yicha hujjatlarni rasmiylashtirishgacha bo‘lgan jarayonlarni to‘liq elektron tarzda — vacancy.argos.uz orqali amalga oshirishga qat’iy rioya etish talab etiladi. Bu haqda AOKAda Davlat xizmatini rivojlantirish agentligi mutasaddilari ishtirokida o'tkazilgan matbuot anjumanida ma'lum qilindi. Ushbu anjumanda “Davlat boshqaruvi sohasida korrupsiyaviy xavf-xatarlarni bartaraf etish mexanizmlarini takomillashtirish va ushbu sohada jamoatchilik ishtirokini kengaytirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Prezident qarori ijrosi yuzasidan ham ma’lumot berildi. Ta'kidlanishicha, kadrlarni boshqarish, baholash, masofaviy o‘qitish va rivojlantirish jarayonlarini davlat fuqarolik xizmati yagona elektron axborot tahlil tizimi tarkibidagi platformalar (ilm.argos.uz, kadrlar.argos.uz, kpi.argos.uz, test.argos.uz) yanada takomillashtiriladi.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari deganda axborotni aloqa qilish, yaratish, tarqatish, saqlash va boshqarish uchun foydalaniladigan texnologik vositalar va resurslar tushuniladi [8]. Ta'lim sohasida innovatsion menejmentning asosiy yo'nalishlarini ajratib ko'rsatish mumkin:
- o'zining innovatsion siyosatiga ega bo'lishi kerak, unda barcha o'qituvchilari ishtirok etishi kerak;
- innovatsion jarayondagi rolini tushunish kerak;
- ta'lim va boshqaruv jarayonlarida bilim olishi;
- uzatish texnologiyalarini ishlab chiqishi kerak.
O'qitish va boshqarish jarayonida axborot ta'lim modellari va axborot ta'lim texnologiyalari texnologiyalarning tarkibiy qismlari va axborot resurslari asoslari sifatida axborot birliklaridan foydalanish asosida quriladi. Afsuski, hozirgi vaqtda har qanday yangi yoki hatto eski texnologiyani "innovatsion" atamalari bilan bog'lash va rasmiy ravishda innovatsion faoliyat deb e'lon qilish amaliyoti mavjud. Har qanday yangi ishlanmani uning xususiyatlarini va bundan tashqari, uni innovatsiya sifatida belgilaydigan xususiyatlarini tahlil qilmasdan innovatsiya deb atash amaliyoti mavjud. Hozirgi vaqtda turli sohalarda "innovatsiya" va "innovatsion" atamalari turli kombinatsiyalarda qo'llaniladi. Ko'pincha atamalardan foydalanish oqlanmaydi yoki innovatsiya va innovatsiya o'rtasidagi farqni aniqlashga harakat qilinmaydi.
_______________________
8.Zaitseva O.V. Ta'lim va intellektual kapitalni axborotlashtirish // Masofaviy va virtual ta'lim. 2012. No 12. B. 105-109.

Bundan tashqari, "innovatsiya" atamasining ta'rifi bo'yicha bahslar to'xtamaydi. Innovatsiyaning majburiy xususiyati yangilikdir. Bu shuni anglatadiki, innovatsiyalarning asosiy to'rt turi mavjud. Bular: mahsulot, jarayon, marketing yoki tashkiliy ma'lum va qo'llaniladigan ishlanmalarga nisbatan yangi bo'lishi kerak. Biroq, bu mulk yagona emas. Bu xususiyatga ega bo'lgan ko'plab ob'ektlar innovatsiyalar emas, balki innovatsiyalardir.

Innovatsiya - bu ilgari mavjud bo'lmagan yangi narsa. Fuqarolik qonunchiligiga ko'ra, novatsiya deganda taraflar o'zlari tuzgan bir majburiyatni boshqa majburiyatga almashtirish to'g'risidagi kelishuv tushuniladi.
Innovatsiyalar innovatsiyalarning eng muhim tarkibiy qismidir, lekin ular bilan bir xil emas. Har bir yangilik to'plami ham yangilik emas. Innovatsiya ma'lum bir ijobiy ta'sirga ega, ammo, qoida tariqasida, innovatsiyaga qaraganda kamroq ta'sir qiladi. Innovatsiya innovatsiyalardan o'zining keng ko'lamliligi, katta effekti va sinergetik ta'sirning mavjudligi bilan farq qiladi.
Bundan tashqari, o'ziga xos xususiyatlarga ega bo'lgan innovatsiyalarning alohida turi sifatida ta'lim innovatsiyalari haqida gapirish kerak. Xususan, ta’lim innovatsiyalarining ijtimoiy innovatsiyalar sifatida yo‘naltirilishi ularni ijtimoiy innovatsiyalar sifatida belgilaydi.
Innovatsiya - bu yangi yoki sezilarli darajada takomillashtirilgan mahsulot (tovar yoki xizmatlar) yoki jarayonlarni, marketingning yangi usulini yoki biznes amaliyotida, ish joyini tashkil etishda yoki tashqi aloqalarda yangi tashkiliy usulni joriy etishdir [9].
Loyihalar va ishlanmalarning innovatsionligini tahlil qilish uchun axborot yondashuvi yoki tizim tahlilidan foydalanish mumkin.
____________________
9.Tsvetkov V.Ya. Oliy o'quv yurtini boshqarishda AKTdan foydalanishning uslubiy asoslari // Ta'lim va fanni axborotlashtirish. 2010. № 1(5). B.25 -30.
Innovatsiyalarni boshqarishni faqat texnologik innovatsiyalarni yaratishga qisqartirish xatodir. Yana muhim ko'rsatkich - ta'lim tashkilotining innovatsionligi ta'limda innovatsiyalar va innovatsion usullarni olish uchun asosdir. Innovatsionlik innovatsion salohiyat va innovatsion resurslarni o'z ichiga oladi. Innovatsion salohiyat va innovatsion resurslarni farqlash kerak. Innovatsion potentsialni baholash innovatsion resurslarni yaratish va mavjud innovatsion resurslar asosida innovatsion faoliyatni amalga oshirish imkoniyatlarining miqdoriy o'lchovidir. Innovatsion potentsial resurs olish uchun asos bo'lib xizmat qiladi.
Innovatsion potentsial, shuningdek, innovatsion faoliyatni amalga oshirish uchun zarur bo'lgan moddiy, moliyaviy, intellektual, axborot, ilmiy, texnik va boshqa resurslarni o'z ichiga olgan turli xil resurslar majmui sifatida qaraladi. Shunday qilib, innovatsionlik darajasi innovatsion boshqaruv sifatini va ta'lim tashkilotining innovatsion faoliyati holatini belgilaydi. Innovatsionlik ta’lim tashkilotining raqobatbardoshligini ham belgilaydi. Innovatsiya o'z-o'zidan maqsad emas, balki uning tashqi muhitning o'zgaruvchanligiga, ya'ni tashkilotning moslashuvchanligiga javob berish asosi rolini o'ynaydi.
Innovatsion ta'lim omillari va texnologiyalari:
1. Ta'lim virtual va media texnologiyalari. Media ta'lim - innovatsion texnosfera qo'shimcha texnik ta'lim samaradorligini, modernizatsiya qilingan ta'limning umumiy tizimidagi roli va o'rnini oshirishning muhim omili sifatida qaralmoqda. Texnosfera qo'shimcha ta'lim muassasalarining pedagogik jihatdan tashkil etilgan makonining bir qismi bo'lib, uning qadriyatlari zamonaviy texnik vositalardir. Media taʼlim innovatsion texnosfera sifatida zamonaviy taʼlimning muhim omilidir. Ushbu yondashuvning afzalligi shundaki, turli xil ommaviy axborot vositalarini bitta ilovada birlashtirish imkoniyati, masalan, ovoz, video va matn bir vaqtning o'zida Web-sahifada taqdim etilishi mumkin. Virtual ta’lim resurslari media-resurslarning alohida turidir.

2. Inson resurslarini boshqarish. Ta'lim muassasasining innovatsionligi mezoni ta'lim muassasasining intellektual kapitalining o'sishi va xodimlarning va umuman universitetning innovatsionligi bo'lishi mumkin. Ta'lim tashkilotining raqobatbardoshligini oshirish intellektual resurslarni tashkil etish asosida ta'lim tashkilotining raqobatbardoshligini shakllantirish mexanizmlarini tadqiq qilish va ishlab chiqish orqali mumkin.

3. Balanslangan ko'rsatkichlar kartasi innovatsion texnologiya sifatida. Tajriba shuni ko'rsatadiki, universitetni boshqarish va raqobatbardoshlikni oshirishning samarali mexanizmi bu universitetni boshqarish vazifasi bilan bog'liq holda individual balanslangan ko'rsatkichlar tizimida ishlab chiqilgan balanslangan ko'rsatkichlar tizimidir.

4. Masofaviy ta’lim tizimlari. Masofaviy ta’lim va uning usullari zamonaviy ta’limda tobora ko‘proq qo‘llanilmoqda. Ta'lim sohasining kengayishi masofaviy ta'lim usullaridan foydalanish va takomillashtirishni taqozo etadi. Faqat masofaviy ta'lim bilan shug'ullanadigan ta'lim muassasalari mavjud, boshqalari an'anaviy va masofaviy ta'limni uyg'unlashtiradi. Masofaviy ta’limning yana bir muhim jihati bor. An'anaviy pedagogika yoshlarni savodxonlik, madaniyat bilan tanishtirish va kelajakdagi faoliyat sohasini tanlashga yo'naltirishni ta'minlaydigan umumiy boshlang'ich va o'rta ta'lim olishlari uchun ular bilan ishlashga qaratilgan. Biroq, keyingi paytlarda pedagogikaning ilmiy asoslari kattalar ta'limi - andragogika deb ataladigan ma'lum darajada moslasha boshladi. Hozirgi vaqtda kattalar ta'limi eng dolzarb nazariy va amaliy muammolardan biridir. Davlatning iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanish darajasi ko'p jihatdan uning yechimiga bog'liq.