“Mahsulot tayyorlash texnologiyasi” fanidan “Varaqi hamirdan mahsulotlar tayyorlash va uning kimyoviy tarkibi, to`yimliligini hisoblash” mavzusi bo`yicha

MUHOFAZA QILISH VA TEXNIKA HAVFSIZLIGI
 
1.1. Oshxonaga qo`yiladigan sanitariya- gigiena talablar
Ovqatlantirishni to’g’ri tashkil etishda, muassasa xodimlarining eng asosiy 
vazifalaridan biri oshxonaga hamda taomlarni tayyorlash va saqlashga qo'yilgan 
sanitariya-gigiena talablariga rioya qilishlaridir. Bu talablarga rioya qilinmasa, 
bolaning sog'ligiga jiddiy ta'sir ko'rsatishi, jumladan, ovqatdan zaxarlanish, turli 
kasalliklarga chalinish xolatlari sodir etilishi mumkin . 
Muassasada maxsulotlarni alohida (go'sht, baliq, sut va hokazo) tartibda 
saqlanishi talab qilinadi . Shuningdek, gusht va baliq yarim tayyor ma'hsulotlari 
(go'sht va baliq qiymalari)ni xattoki, muzlatgichda saqlashga ru'hsat etilmaydi. 
Go'sht va baliq ma'hsulotini faqat kulinariya ishlovi berishdan oldin qiyma holatiga 
keltirish mumkin. 
Turli hildagi oziq-ovqat mahsulotlariga issiqlik ishlovi (kovurish shkafida) 
berishda, ularning pishirish uchun belgilangan harorat va ishlov berish muddatlariga 
amal qilish lozim. Qovurish shkafidagi xarorat 220DS dan past bo'lmasligi kerak. 
Qaynatilgan go'shtdan ikkinchi taom tayyorlansa, albatta, ikkinchi issiqlik ishlovi 
berilishi talab etiladi. 
Har kuni oshxonada ish tugatilgandan so'ng, xonalarni orasta kilib yig'ishtirib 
qo'yishlari lozim. Buning uchun yig'ishtirish vaqtida kiyishga muljallangan maxsus 
kiyimlar (xalat, fartuk va boshq.) bo'lishi kerak. Har oyda bir marta asosiy 
yig'ishtirish-tozalash ishlarini o'tkazish va barcha xona, jixoz va anjomlar 
zararsizlantirilishi talab etiladi.
 
 
 

---

7 
1.2.Mehnatni muhofaza qilish va texnika havfsizligi
 
Ishlab chiqarishni avtomatlashtirish va mexanizatsiyalashtirish insonning 
ishlab chiqarishdagi fizik jarayonlar bilan aloqasini kamaytirishga, uning ishlab 
chiqarishni faqat nazorat qilish hamda boshqarishdagina ishtirok qilishiga imkon 
beradi. 
Oziq-ovqat sanoatidagi texnika taraqqiyoti mehnat unumdorligini ancha 
oshiradi, mehnat sharoitlarini yaxshilaydi va yengillashtiradi, ammo shu bilan 
birga mehnatni ancha jiddiylashtiradi. Insonda psixologik zo‘riqish ham ortadi. 
Shu munosabat bilan mehnat muhofazasi masalalariga ko‘proq e’tibor berilishi 
talab qilinadi. 
«Mehnatni muhofaza qilish tegishli qonun va boshqa me’yoriy hujjatlar 
asosida amal qiluvchi, insonning mehnat jarayonidagi xavfsizligi, sihat-salomatligi 
va ish qobiliyatini saqlashni ta’minlashga qaratilgan ijtimoiy-iqtisodiy, tashkiliy, 
texnikaviy, sanitariya-gigiyena va davolash-profilaktika tadbirlari hamda vositalari 
tizimidan iborat» deyilgan O‘zbekiston Respublikasining Mehnatni muhofaza 
qilish to‘g‘risidagi Qonunning 2-moddasi mehnat muhofazasi qonunchiligi mehnat 
qilish va dam olishning huquqiy qoidalarini o‘z ichiga oladi hamda ularni himoya 
qilishni kafolatlaydi. 
Xavfsizlik texnikasi ishlovchilarga ishlab chiqarishdagi xavfli omillarning 
ta’sir etishining oldini olishga qaratilgan tashkiliy texnikaviy tadbirlar hamda 
vositalar tizimini o‘rgatadi. Ishlab chiqarish sanitariyasi ishlovchilarga ishlab 
chiqarishdagi zararli omillar ta’sir etishining oldini oluvchi tashkiliy gigiyenaviy 
va sanitariya texnikaviy tadbirlar hamda vositalar tizimidan iborat.
Yong‘inning oldini olish ishlovchilarni yong‘in va portlashdan himoya 
qilishiga qaratilgan texnikaviy va tashkiliy tadbirlar yig‘indisidan tashkil topgan. 
Mehnatkashlarga ishlab chiqarish qulayliklarini yaratishda kasaba uyushmalarining 
roli katta. Ularning asosiy vazifasi mehnatga yaxshi munosabatda bo‘lishini 
rivojlantirish, falokatlardan, kasallanish va shikastlanish sabablarini bartaraf etish, 
kishilarning salomatligini saqlashni yaxshilashdan iboratdir.

---

8 
Oziq-ovqat sanoatining hamma sohalarida mexanizatsiyalashtirish va 
avtomatlashtirishni joriy qilish, og‘ir qo‘l mehnati bilan bog‘liq bo‘lgan ishchilarni 
bundan ozod etish xo‘jalik rahbarlari va kasaba uyushma tashkilotlarining asosiy 
vazifasi bo‘lib qolmoqda. Kasaba uyushmalari ishchilarni xavfsiz mehnat 
usullariga doimiy ravishda o‘rgatish va shu to‘g‘risida yo‘l-yo‘riq berish ustidan 
nazorat qilish, nazorat qilishning uch pog‘onali nazoratini o‘tkazish, xavfsizlik 
texnikasi qonun va qoidalari, qo‘llanmalarning ishlovchilar tomonidan buzilishiga 
yo‘l qo‘ymaslik mehnat muhofazasi bo‘yicha jamoatchi nazoratchilar va tekshiruv 
guruhlarining ishini jonlantirishdan iborat. Respublikamizda so‘nggi yillarda 
mehnatni muhofaza qilishni tashkil etish to‘g‘risida ko‘pgina hujjatlar ishlab 
chiqilgan. 
Jumladan, 1993-yil 6-
may №839
-son «Mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risida» 
O‘zbekiston Respublikasining Qonuni qabul qilindi. Shu Qonunga asoslangan 
holda vazirlikdar va idoralar O‘zbekiston Kasaba uyushmasi federatsiyasi kengashi 
bilan birgalikda mehnatni muhofaza qilishning ilmiy asoslangan standartlari, qoida 
va me’yorlarini ishlab chiqish va qabul qilish yo‘li bilan ishlab chiqarishda mehnat 
xavfsizligini ta’minlash uchun zarur bo‘lgan talablar darajasini belgilaydi, 
shuningdek, kasaba uyushmalari bilan kelishilgan holda mehnat sharoitlarini 
yaxshilash ishlab chiqarishdagi jarohatlanishlar, kasb kasalliklarini oldini olishga 
oid respublikaning aniq maqsadga qaratilgan dasturlarini ishlab chiqadi va 
moliyaviy ta’minlaydi hamda ularning bajarilishini nazorat qiladi.
Vazirliklar va idoralar tegishli kasaba uyushmasi idoralari bilan kelishilgan 
holda mehnat sharoitlarini yaxshilashga oid tarmoq dasturlarini ishlab chiqadilar va 
moliyaviy ta’minlaydilar. O‘zbekiston Respublikasi sanoat korxonalarida, konsern, 
Respublika agrosanoat davlat qo‘mitasida mehnat muhofazasini tashkil etish ishlari 
bo‘yicha mas’uliyat vazirlikning birinchi o‘rinbosarlaridan biriga yuklatiladi. 
Vazirliklarda maxsus mehnat muhofazasi va texnika xavfsizligi bo‘limlari mavjud. 
Bu bo‘limning boshqaruvchisi mas’ul qishi hisoblanadi. Boshqarmaning mehnat 
muhofazasini tashkil etish ishlari bo‘yicha mas’uliyat boshqarma yordamchisiga, 
ya’ni korxonalarda korxona rahbari, bosh muhandis, sexlar va bo‘limlarda, tajriba 

---

9 
xonalarida shu sex va bo‘limlarning boshliqlari hamda tajribahona mudirlariga 
yuklatiladi. Javobgar shaxslarga quyidagilarni boshqarish topshirilgan: 
1. Kasaba uyushmasi tashkiloti bilan hamkorlikda mehnat muhofazasi 
sharoitini yaxshilash tadbirlari, rejalarini ishlab chiqish.
2. Kasaba uyushmasi tashkiloti bilan mehnat muhofazasiga doir kelishuvni 
tuzatish.
3. Ishlab chiqarish binolarining sanitariya holatini nazorat qilish.
4. O‘zlari rahbarlik qilayotgan korxonaning texnika xavfsizligi va ishlab 
chiqarish sanitariyasi holatini doimiy ravishda nazorat qilishi. 
5. Mavjud qoidaga asosan jomakor kiyimlar, maxsus oyoq kiyimlari, maxsus 
sovun va himoya moslamalari bilan ta’minlash.
6. Ishchilar, muhandis texnik xodimlar va ma’muriy xo‘jalik ishidagi 
xodimlarga xavfsizlik ta’limi berish, ularning xavfsizlik texnikasi sohasidagi 
bilimlarini tekshirish. 
7. Ish joylarini ogohlantiruvchi yozuvlar, shiorlar va boshqa texnika 
xavfsizligi qo‘llanmalari va kerakli adabiyotlar bilan ta’minlash.
8. Ishga qabul qilinayotgan shaxslar bilan yo‘l-yo‘riq o‘tkazishni nazorat 
qilish. 
9. Ishlab chiqarish jarayonlarini mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish 
hamda xavfli joylarda maxsus himoya moslamalarini tashkil qilish. 
10. Mavjud qoida va ko‘rsatmalarga muvofiq qozonli qurilmalarni, bosim 
ostida ishlovchi kurilmalarni, nazorat hisoblash asboblarini va yuklash transport 
vositalarini o‘z vaqtida tekshirish va ro‘yxatga olishni tashkil etish. 
11. Ishlab chiqarishda sodir bo‘lgan baxtsiz hodisalar sabablarini o‘rganish, 
tahlil qilish va oldini olish tadbirlarini belgilash. 
12. Belgilangan muddatda jarohatlanganlar haqidagi hisobotlarni, texnika 
xavfsizligi va ishlab chiqarish sanitariyasiga ajratilgan mablag‘larni o‘zlashtirilishi 
hakidagi ma’lumotlarni berib turish. Ishlovchi 50 nafar va undan oshadigan 
korxonalarda maxsus tayyorgarlikka ega shaxslar orasidan mehnatni muhofaza 
qilish xizmatlari tashkil etiladi (lavozimlar joriy etiladi). Korxonadagi mehnat 

---

10 
muhofazasi bo‘yicha muhandis korxona rahbarlariga bo‘ysungan holda ish olib 
boradi.
Mehnat muhofazasi muhandisi korxonada mehnat muhofazasining bosh 
tashkilotchisi hisoblanadi. U korxonada mehnat muhofazasiga doir 
qonunchilikning amal qilishini nazorat qiladi va oddiy ishchilardan tortib to bosh 
mutaxassislargacha bu borada yo‘l qo‘yilgan kamchiliklarni bartaraf etish 
to‘g‘risida ko‘rsatma beradi. Xavfsizlik texnikasi qoidalarini buzganlarga nisbatan 
chora ko‘rish masalasini ko‘rib chiqadi, nosoz texnikadan foydalanishni 
ta’qiqlaydi. Shuningdek, u inson hayoti uchun havfli bo‘lgan o‘rinlarda ishlashni 
taqiqlash huquqiga ega. U kasaba uyushma tashkiloti bilan birgalikda mehnat 
muhofazasiga bag‘ishlangan xonalar va burchaklar hamda xavfsizlik texnikasi 
tadbirlari bo‘yicha o‘qishlar tashkil etadi. 
Mehnat muhofazasi muhandisi ishlab chiqarishda sodir bo‘lgan baxtsiz 
hodisalarning hosil bo‘lish sabablarini tekshirishda faol qatnashadi va ularni 
hisobga oladi. Respublikamizdagi umumiy ovqatlanish sanoati korxonalarida qulay 
meteorologik sharoitlarni yaratish va ular bilan bog‘liq bo‘lgan kasb kasalliklarini 
kamaytirish borasida katta yutuqlar qo‘lga kiritilgan. Bu ishlarni amalga oshirishda 
xonalarga issiqlik kirishini va uning ishchilarga ta’sirini chegaralash 
shamollatishning samarali usullarini qo‘llash, mehnat va dam olish tartiblarini 
muvofiqlashtirish, har xil tarkibdagi ichimlik suvlar tashkil qilish va kiyinish 
tartibini mukammallashtirish yo‘li bilan amalga oshiriladi. 
Ish jarayonlarini mexanizatsiyalashtirish va uskunalarning birmuncha 
mukammal turlaridan foydalanish ish joyiga issiqlik kirishini kamaytiradi.
Masalan, non-qandolat sexlarida elektr pechkalaridan foydalanish va 
hokazolar. Ishlarni mexanizatsiyalashtirish mehnatni yengillashtiradi, quvvat 
sarfini kamaytiradi, shu tariqa organizmning issiqlab ketishini pasaytiradi. 
Jarayonlarni masofadan turib boshqarish ham nurlanish manbayi bilan ishchi 
o‘rtasidagi masofani uzaytiradi va bu ishchiga ta’sir qiladigan nurlanish kuchini 
kamaytiradi. 
Uskunalar yuzasini issiqlik chiqishini kamaytiruvchi materiallar bilan 

---

11 
qoplash, ishchilarni nur va konveksion issiqlikdan muhofaza qiladigan himoya 
to‘siqlari qurishning muhim ahamiyati bor. Ishlab chiqarishda qizigan yuzalar 
harorati CH-245–71 talabiga binoan 45°C dan oshmasligi kerak. Ekranlar 
vazifasini issiqlikni o‘tkazmaydigan materiallar bilan qoplangan to‘siqlar, pech 
tuynuklari ichida suv aylanib yuradigan sovitgichli ichi kovak eshikchalar, suv 
to‘siqlar yoki suv purkaladigan zanjir to‘siqlar, issiq gazlar taptini oladigan qilib 
o‘rnatilgan havo to‘siqlaridan foydalaniladi. Xonalarning isib ketishini 
kamaytirshda shamollatish uskunalaridan oqilona foydalanish muhim rol o‘ynaydi. 
Ayrim ish joylari va chegaralarida normal iqlim vujudga keltirish uchun havo 
dushlari tashkil qilinadi. 
Qator korxonalarda havoni (normal holatda keltirishda) sun’iy iqlimga 
aylantiradigan qurilmalardan foydalaniladi. Mehnat qilish va dam olishning to‘g‘ri 
tartibini tashkil qilish, ish kunini qisqartirish, qo‘shimcha tanaffuslar joriy etish, 
samarali hordiq chiqarish uchun sharoitlar yaratish yo‘li bilan amalga oshiriladi
.
II.