|
Мақоланинг белгилари
1. Аниқ фикрни изчил ривожлантириш.
Бунда битта аниқ мавзу танланиб, ўрганилиши ва ёритилиши керак. Агар журналист битта мақоланинг ўзига бир неча саволни қўйиб унга жавоб беришга харакат қилса, йўлини йўқотиши тайин. Мақола жанр сифатида ўз кучини йўқотади. Газетадаги мақола фақат битта саволга ёки битта масалага бағишланиши керак. Мақолада битта саволга ёки масалага жавоб топишнинг ўзи фикрини маълум йўналишга қратилганлиги уни кўп мавзуликдан халос этади. Бунинг учун мақолага қўйилган талаб аниқ мақсадга йўналтирилган ва изчил ўрганиладиган бўлиши керак. Қўйилган саволни майда деталларга бўлиниши, воқеликни турли томонларда ва ўлчамларда таҳлил қилиш лозим бўлади.
2. Мақоланинг бошқа жанрлар билан тенглиги. У ҳам факт билан бошланади. Фикр ва унинг ортидан муаллифнинг асосли мулоҳазалари ўз-ўзидан пайдо бўлмаслиги керак. Фикрлашнинг бошланиши аниқ далилли хабарга ташалади. Бу хабар (сигнал) муаллифнинг қарашларига мос тушиши ёки аксинча қарама-қарши бўлиши мумкин. Бунга жавобан объектга баҳо бериш орқали фикр ишлашни бошлайди. Мана шу бир мавзу атрофидаги факрлар шу мавзуга тегишли бўлган бир неча саволларни пайдо қилади. Журналист ана шу саволларга жавоб излаш орқали ёритмоқчи бўлган мавзуси текшириш билан очиб боради.
Факт ҳақиқийми ё ҳақиқий эмасми, ёки тасодифийми, у вазиятга боғлиқми ёки алоҳидами, ана шу содир бўлган, воқеликнинг жамиятга ёки маълум гуруҳ учун қандай фойдали ёки зарарли томонлари бор, унинг бошқа содир бўлган ҳодисалар билан қандай узвий томонлари бор.
3.Кўтарилган ва ривожлантирилган тугаллик. Муаллиф фикри охир оқибатда мақоланинг мавзусини белгилайди. Уни исботлаш учун эса мақолани бир тизимга солиш ва далиллаш керак бўлади. Далиллаш, яъни аргументлаш муаммоси журналистни айниқса, таҳлилчи журналист учун энг муҳим вазифалардан бири ҳисобланади.
4. Мавзуда саволнинг қўйилиши.
Мавзуни ишлашда жуда кўп саволлар туғилади. Уларни текшириш орқали очиб бериш журналист аввал ўзига, кейин ўқувчига воқеликни очиб беради.
5.Мақолада фактлар ва далилларни йиғиш.
Мақола ёзишда журналист жуда катта билим доирасига, заҳирасига эга бўлиши лозим. Ҳар гал унинг назарий билимлар заҳираси, бирор воқеликни очиш, изланиш орқали янги билимларга бойиб бораверади. Аммо баъзан назарий билимлар журналистнинг ҳаётини турли соҳаларидаги, жараёнларидаги, вазиятларидаги, ҳодисаларидаги ҳолатларни очиб беришга, фактлар билан исботлашга камлик қилади. Шундай холларда журналист махсус адабиётлардан, маълумотнома, луғатлардан фойдаланиши керак.
Бундан ташқари фактларни аниқ исботлаш учун, фақат билимлардан, ташқари журналист шахсий кузатувига ҳам тайёрланиши керак Далиллар билан бир пайтда мақолада аниқ фактлар муҳим роль ўйнайди.
Унинг аниқ белгиланиши – гувоҳи бўлмоқ, шоҳиди бўлмоқ жуда муҳимдир. Мана нима учун, мақоланинг тайёр холатга келтиришга журналист битта мавзуни ҳар томонлама ўрганади, иложи борича кўп далиллар топади. Бу фактларнинг ҳаммаси ҳам мақолада акс этиши шарт эмас.
6. Мақолада муаллиф фикрининг ифодаланиши.
Фактларнинг умумий йиғиндисига асосланиб, муаллиф фикри ўз тасдиқини топиши керак. Яъни муаллиф айтмоқчи бўлган фикр фактлар асосида ифодаланмоғи керак.
Улар эса муаллифнинг тўғри мулоҳазалари ва қарашларини беради.
Муаллифнинг қарашларидаги тизим воқеликни кузатишлари орқали исботланади. Факт мақолада ҳақиқий ва ишонарли бўлиши керак, акс холда у мақоланинг хулосаларига мос келмаслиги ёки журналист чиқарган хулосалар билан қарама-қарши бўлиб қолиши мумкин.
Фактлар билан ишлашда уларнинг тўғри ёки нотўғри эканлигини аниқлашда муаллифнинг ўз позицияси, тутган йўли бўлиши керак.
Фикрнинг аста-секин ривожлана бориши, унинг факт ва далиллар ҳисобига тўлиқлашгани сари мақоланинг муаллифи ўқувчини хулоса қилишга ундайди.
Хулоса- муаллиф фикрининг изчил ривожланиши орқали пайдо бўладиган мантиқий нутқдир.
У ўқувчига ҳаётдаги маълум бир воқелик ҳақида тасаввур беради. Мақолада кўтарилган саволнинг ечимини кўрсатиш орқали. Шулардан келиб чиқиб мақолага таъриф берамиз.
Мақола-публицистиканинг энг асосий жанрлардан бири бўлиб, аниқ фактга ва исботга асосланган жамиятдаги маълум воқеа, ҳодисаларига нисбатан жиддий фикрларнинг ривожлантириш туфайли муаллифнинг эришган аниқ натижаларига асосланган хулосаларидир.
Мазмун моҳиятига кўра мақолалар бир неча турга бўлинади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
